in gesprek met Marnix van Rossum
door Hans Gijsen
Marnix van Rossum is zich aan het aan het ontwikkelen om de Dhamma door te geven. Hij doet dat op een geheel eigen wijze, door meer traditionele vormen van meditatiebeoefening te combineren met psychotherapie en andere spirituele methodes. Alles staat ten dienste van het creëren van helderheid in de eigen geest en de individuele bevrijding.
In het gesprek met Marnix werd al meteen duidelijk hoe anders dit interview zou gaan verlopen in vergelijking met andere interviews, waarin keurig het pad van vraag en antwoord bewandeld wordt. Dat ‘keurige’ maakt plaats voor een eigen dynamiek en grilligheid die ik als ‘verfrissend’ zou willen omschrijven.
Dus dan maar een thematische beschrijving van het gesprek. Uiteraard wel afgestemd met Marnix.
Vipassana
In plaats van vipassana verwijst Marnix liever naar het Satipathanna Sutta. Meditaties gebaseerd op dit sutta zijn een hulpmiddel om jezelf te leren kennen in een groeiproces. Daarbij kom je zowel de hindernissen als de verlichtingsfactoren tegen. In de vipassanameditatie gebruik je opmerkzaamheid als gereedschap, maar het is geen “one cure for all”. Tevens heeft de Boeddha 40 meditatieobjecten aangereikt waarmee we onze geest kunnen oefenen.
Marnix waarschuwt voor dogma: mindfulness als trucje, en zelfs als vlucht. Opmerkzaamheid kan gemakkelijk een geloofsovertuiging worden en het oordeel van goed of fout ligt daarbij op de loer. Zo kun je boos worden als je niet goed mediteert, de opmerkzaamheid er volgens je eigen beleving niet is. Zo kan compassie gezien worden als ‘goed’ en boosheid als ‘slecht’. Soms kan het echter nuttig zijn om de boosheid te onderzoeken of als middel om voor jezelf op te komen.
Gewaarzijn is een prima hulpmiddel als het een bijdrage levert aan een open hart, aan dat wat bij je past, zodat je meer gaat voelen, zien, en een vrijer leven tot gevolg heeft, creatiever. Het gaat niet om een idee hoe je (meditatief) moet zijn. Dan verdwijnt de vrijheid en de spontaniteit.
Goed, fout, goed, fout…
Zo kun je ook een idee, of beeld gaan vormen over wat heilzaam is en wat onheilzaam, in andere woorden wat goed en fout is. Dat kun je zien als een box omdat het rechtlijnig is, maar in realiteit zijn er meer nuances. Een methode of begrip van heilzaam/onheilzaam kan wel tijdelijk of voor bepaalde personen helpen, maar niet in absolute zin.
Als je streeft naar een box over wat goed is, hoe je moet mediteren, of wat wenselijk is, dan druk je alles weg wat niet past in die box en je gaat forceren wat er wel in moet. Dat kan erg vermoeiend zijn en je kunt nooit echt jezelf zijn. Meestal haal je de maatstaven van de box niet en voel je, je als gevolg daarvan chronisch niet goed genoeg. En lukt het wel om te voldoen aan de box, dan kan het zijn dat je arrogant wordt, je verheven voelt. Zo gaf Marnix als eigen voorbeeld dat lang stilzitten een box was die hij nastreefde en die maakte dat toen dat eindelijk lukte hij zich beter voelde dan anderen die dat niet lukte.
Tevens kan er strijd tussen mensen of groepen ontstaan omdat ze een andere box aanhangen, ofwel een andere methode. Dan is het zaak om te kijken naar de verbinding. Waar is de medemenselijkheid? Waar ontmoeten we elkaar voorbij onze boxen?
Marnix heeft verschillende vipassana en andere methoden zelf nader onderzocht, zowel praktisch als meer theoretisch. Hij deed dat jarenlang in Azië. De rijke en diverse ervaring die hij opdeed met verschillende meditatievormen en contexten heeft tot een boek geleid waarin hij beschrijft hoe een meditatiebox kan worden gebruikt om out of the box te komen. Hiervoor heeft hij zowel de werkzame factoren, als valkuilen van verschillende methoden in kaart gebracht, met tips en praktische informatie over kloosters en mediatieretraites’.[1]
Dé methode?
Met name de methode van U Tejaniya was voor Marnix zeer behulpzaam bij het loslaten van wat goed of fout mediteren, vipassana zou moeten zijn. Het is loslaten van box-dingen. De meeste vipassanamethodes zijn systematisch van aard, veronderstellen een bepaalde volgorde van fasen die doorlopen worden en ook een bepaalde schematische indeling van een retraite. Bij U Tejaniya onderzoek je de geest op een directe manier, los van schema’s en (tijds-)indelingen. Marnix heeft daar persoonlijk veel aan gehad. Echter die methode wil hij niet als dé box bestempelen. Het is goed om helemaal in een methode te duiken om het vervolgens weer los te laten. Dat geldt voor elke methode, ook die van U Tejaniya.
Marnix benadert elke methode op basis van eigen onderzoek. Die eigen verantwoordelijkheid en onderzoek probeert hij ook bij anderen te stimuleren.
Mindfulness Plus
Marnix heeft zelf tijdens een retraites ervaren dat mindfulness op een te oppervlakkig niveau beoefend kan worden. Je merkt wel ‘alles’ op, geluiden, beelden, gedachtes, etc. ,…. maar(!) de wortels van onheilzame en dieperliggende tendensen blijven onopgemerkt. Psychologisch/psychotherapeutisch onderzoek kan daar wel behulpzaam bij zijn. Zoals eerder al genoemd, hier iets anders verwoord, wijst Marnix op de valkuil dat mindfulness van wat NU voorhanden is als ‘goed’ beoordeeld wordt. Dat zou je kunnen beoordelen als een goede mediterende, een goede Boeddhist zelfs! Het verleden en de toekomst zijn ‘fout’. Door middel van psychotherapie kun je juist het ‘verleden’ gebruiken om de diepte in te gaan waardoor dieperliggende conditioneringen en tendensen zichtbaar worden en los gelaten kunnen worden.
Een psychologische methode die Marnix in zijn begeleidingen gebruikt, is die van het onderzoeken van de behoefte van een soort Innerlijke Kindsdeel. Door een kwetsbaar gevoel in het nu terug te traceren middels een rode lijn in je leven, naar gebeurtenissen in je jeugd, kun je bijvoorbeeld leren om met dat gevoel om te gaan alsof het een kindsdeel is van jezelf. Dat kan voorkomen dat we te hard zijn, of dat we compenseren. Vastgehouden gevoel kan tot ontlading komen, men kan leren invoelen wat er emotioneel nodig is en zelfs welk begrip er mogelijk mist. Het is ook een effectieve manier om liefde voor jezelf te ervaren, waarna er ook gemakkelijker liefde en compassie voor anderen ontstaat.
Zo biedt Marnix in zijn begeleiding van mediterenden een fraaie mix aan van mindfulness en dieptepsychologie.
In wording
Ontmoeten Oost en West elkaar in deze benadering van Marnix? In de oosterse spirituele benaderingen zie je volgens Marnix meer traditie, aannames, devotie, geloof en in het westen meer op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde therapieën. Die twee bewegingen komen samen en vormen een nieuwe beweging. Marnix gebruikt het woord “emergend”: dingen zijn constant in wording en daarom moet je ook niet teveel willen vasthouden aan een methode. Beweging en wording, steeds nieuw en het onderzoeken waard.
Voorbij de box
De vipassanagemeenschap mag wat Marnix betreft meer een onderzoekende houding aannemen. Het neemt nu soms te rigide vormen aan, te voorzichtig, te veel gebaseerd op wat goede of foute meditatiemethodes zijn in plaats van deelnemers bijvoorbeeld te laten ervaren wat voor een bepaald persoon, op een bepaald moment passend is. Die rigiditeit doet Marnix soms zelfs pijn. Meditatieleraren zouden zich onderzoekender, empathischer en meer ondersteunend kunnen opstellen. In plaats van uit te gaan van de eigen BOX, zouden ze creativiteit, ervaring met verschillende vormen van meditatie en eigen onderzoek bij mediterenden kunnen stimuleren. Het is nu nog te veel zenden van de eigen methode.
Een goed voorbeeld hiervan zijn de Dhammatalks en Q&A van leraren. De leraren vertellen daarin hoe ‘het’ (de Dhamma in praktijk brengen) moet. Ook in vraag en antwoord hebben de leraren vaak het laatste woord. Marnix ziet meer heil in een gelijkwaardige, plattere benadering dat misschien wel geleid wordt door een begeleider, maar waarin uitwisseling en elkaar stimuleren in onderzoek centraal staat. Daarbij kunnen ieders kwaliteiten tot bloei komen, kan men van elkaars inzichten en ervaringen leren en maakt het de groep in zijn geheel intiemer en rijker.
Tijd om als vipassana gemeenschap met elkaar out-of-the-vipassana-box te gaan.
[1] Marnix van Rossum; Mindfulness, Back to the roots. www.mindfulness.in
