Geschiedenis en herinnering: de Holocaust door de ogen van één familie

Van 7 maart tot 24 augustus 2025 toont het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam de tentoonstelling Between You and Me. Memory Boxes by Amos van Gelder and Amit Gur. De tentoonstelling laat zien hoeveel verhalen en perspectieven rond de Sjoa binnen één familie bestaan.

Verhalen van overleving en verraad

De moeder van Amos van Gelder ontsnapte aan een zekere dood toen dubbelspion Anton van der Waals haar onderduikplek in Zaandam ontdekte. Hij besloot haar niet aan te geven. Van der Waals was een van de beruchtste landverraders tijdens de Tweede Wereldoorlog, verantwoordelijk voor de dood van talloze verzetsmensen. Hij kreeg na de oorlog de doodstraf. Waarom juist deze man besloot het leven van een jong Joods kind te sparen is onbekend. Het verhaal is één van de twintig geschiedenissen die al tientallen jaren worden verteld in de familie Van Gelder. Zo was David Cohen, de oudoom van Amos van Gelder, voorzitter van de Joodse Raad en overleefde zijn grootmoeder Flora het ‘Experimenten Block’ in Auschwitz, dankzij de Dobermanns van dokter Joseph Mengele.

Verbonden door de geschiedenis

In Between You and Me portretteert Amos van Gelder twintig personen. Naast familieleden zijn dat ook oorlogsmisdadigers als Ferdinand Aus der Fünten en Albert Gemmeker. Ze zijn met elkaar verbonden door de oorlogsgeschiedenis van zijn familie en door zijn eigen verwerking daarvan. Het is daarmee zijn artistieke en persoonlijke interpretatie van de gebeurtenissen. Vrijwel alle aspecten van de Sjoa komen in de familiegeschiedenis voor: onderduik, deportatie, verraad, moord, verzet, Jodenjacht, collaboratie, Joodse Raad, overleven en bekering. De portretten hangen in de ruimte in kisten die de kunstenaar Memory Boxes noemt. De naam verwijst naar dozen of kistjes waarin je waardevolle herinneringen kunt bewaren. De ervaringen van de geportretteerden geeft Van Gelder weer in het Hebreeuws, geschilderd in een aureool rondom hun hoofd. Flarden van hun herinneringen worden ook uitgesproken – hoorbaar via de audiotour. De gesproken teksten worden begeleid door een compositie van Amit Gur die de personen muzikaal met elkaar verbindt. Een diagram maakt de onderlinge relaties tussen de personen zichtbaar.

Textuur

Amit Gur componeerde al eerder muziek geïnspireerd op beeldende kunst, ook bij werk van Amos van Gelder. Hij laat zich heel direct inspireren door Van Gelders werkwijze: soms componeert hij zelfs in de onmiddellijke nabijheid van de schilderijen.

Gur en Van Gelder delen een fascinatie voor wat zij ‘textuur’ noemen. In de schilderijen van Van Gelder is deze textuur direct zichtbaar en tastbaar, bijvoorbeeld in de letter-reliëfs. In de muziek van Gur ontvouwt de textuur zich met het verstrijken van de tijd.

Amos van Gelder

Amos van Gelder (Haifa, Israël, 1960) volgde zijn kunstopleiding in Nederland en de Verenigde Staten. Israël, de Hebreeuwse taal, Joodse traditie en sinds enige jaren ook de Sjoa vormen zijn inspiratiebronnen. Daarom exposeert hij bij voorkeur in ruimtes met een Joodse context, zoals een voormalige synagoge. Memory Boxes is het eerste Sjoa-gerelateerde werk waarin zijn familiegeschiedenis centraal staat.

Amit Gur

Amit Gur (Tel Aviv, Israël, 1987) studeerde compositie in Jeruzalem en Amsterdam en werkt tegenwoordig als onderzoeker en docent aan het Conservatorium van Amsterdam. Aan de Universiteit van Antwerpen promoveerde hij op een onderzoek naar compositie en de waarneming van muziek.