Hoe betrouwbaar zijn trainers van mindfulness, welke zijn hun motieven?

Hoe betrouwbaar zijn aanbieders van mindfulnesstrainingen? Wat zeggen die indrukwekkende certificaten aan de muur van hun kantoor, want wie zijn hun opleiders? Vorige week publiceerde het Boeddhistisch Dagblad een artikel over een nieuwe loot aan de mindfulnessboom: Smiling Mind,  een virtueel mindfulness meditatieprogramma, te volgen via internet.

Smiling Mind is ‘in samenwerking met een team van psychologen’ ontwikkeld door de Australische projectontwikkelaar James Tutton en bedoeld voor onder meer kinderen vanaf de leeftijd van zeven jaar. De geleide meditaties zijn via internet gratis te volgen. Nou ja gratis, op elke pagina van de site knalt je het dwingende verzoek van Tutton en zijn ontwikkelaars tegemoet: Donate! En anoniem blijven kan al helemaal niet. De makers willen eerst weten wie je bent en hoe je te bereiken bent, alvorens je via hen mindful mag worden.

Hoe betrouwbaar is Smiling Mind, wat zijn de motieven van de makers? Wat gebeurt er als de training bij jonge kinderen geestelijke problemen veroorzaakt, omdat hun wereld er wel opeens heel anders uitziet. Kan de psychologen van Tutton dan om raad gevraagd worden? De ontwerpers richten zich met name op deze volgens hen moeilijke doelgroep, omdat mediteren een taboe zou zijn voor kinderen en adolescenten. Ze spreken over een enorm potentieel.

De Antwerpse psychiater en zen-beoefenaar Edel Maex. die veel ervaring heeft met het geven van mindfulnesstrainingen aan cliënten in onder meer zijn Stresskliniek, zegt zich zorgen te maken over niet gekwalificeerde trainers, die een goede boterham verdienen aan de mindfulness hype. ‘Iedereen kan in deze branche zomaar aan de slag gaan. Mensen die vroeger een cursus massage gaven, doen nu aan mindfulness massage. Er zijn heel wat zaken waarop het etiket mindfulness wordt geplakt, omdat het goed in de markt ligt, maar die nog maar heel weinig te maken hebben met de door Jon Kabat-Zin ontwikkelde methode.’

Er is geen keurmerk waaraan je trainers kunt toetsen, merkt Maex op. Zijn mening wordt gedeeld door de Vlaamse psychologe en psychotherapeut Jen Bertels, die mindfulnesstrainingen voor volwassenen en jongeren verzorgt. Zij zegt niet te weten waar belangstellenden voor mindfulness aan kunnen kloppen om de betrouwbaarheid van leraar of instituut te checken. Bertels zelf rondde de opleiding tot trainer in de MBSR/MBCT aan het Instituut voor Mindfulness (IvM) af. Er is een duidelijke wildgroei, merkt ook zij op.

Maex zegt dat Jon Kabat-Zin er vanaf het begin voor heeft gekozen om geen keurmerk aan trainingen en leraren te hangen. ‘Zijn opvatting was dat er geen mindfulness politie moest komen om controle over kwaliteit uit te oefenen. Het effect van mindfulness zou pas over een periode van duizend jaar te meten zijn. Een aantal medewerkers was het daar niet mee eens en het is nog altijd een discussiepunt. Het had tot gevolg dat anderen certificaten gingen uitdelen, zonder dat duidelijk was of ze wel aan een eventuele toets konden voldoen. Dus er lopen heel wat opleiders rond die opgeleid zijn door opleiders van wie je je afvraagt: wie zijn hun opleiders en zijn deze wel gecertificeerd? Ik zie erg veel pseudo competentie.’

‘Ik hanteer zelf als kwaliteitseis dat 1) trainers een beroep hebben die het toelaat met een bepaalde doelgroep te werken. Bijvoorbeeld, een onderwijzer moet niet met zwaar depressieve patiënten aan de slag gaan en ik moet als psychiater niet op een lagere school mindfulness gaan geven. De tweede, en moeilijk hard te maken eis is, om als trainer of behandelaar een goede eigen meditatiepraktijk te hebben. Ik ben het wel met Jon Kabat-Zin eens om geen mindfulness politie in het leven te roepen en over langere tijd het effect van mindfulness te meten, maar wat moeten we dan nu doen? Ik zie echt dingen om me heen gebeuren, waar ik me grote zorgen om maak.’ En Bertels daarover: ‘Het is belangrijk dat mensen zich laten informeren over de eigen meditatiepraktijk, opleiding en beroep van de trainer. We hebben het in de Stresskliniek meegemaakt dat iemand, die er als cliënt een training volgde, zelf als opleider aan de slag ging. En dat kan nu nog, niemand verbiedt dat.’

Maex bezocht op verzoek van het BD de site van Smiling Mind en deed er een geleide meditatie. ‘Ik moest mijn personalia geven om verder te mogen mediteren. Ik vind dat verdacht. Jonge mensen wordt juist geleerd heel prudent met het vrijgeven daarvan op internet om te gaan. En van de inhoud van de meditatie ben ik niet onder de indruk, ik bespeurde er een feel good gevoel bij. Goedkope gelukzoekerij, oppervlakkigheid, dingen die mensen graag horen. Ik vond het een beetje goedkoop. Ik vraag me ook af wie het programma ontworpen heeft, dat is me niet duidelijk. En dan die oproep op elke pagina om te doneren, dat maakt me wantrouwig.’

Maex zet zich niet bij voorbaat af tegen mindfulness voor jonge kinderen. ‘De essentie van mindfulness is om ruimte te maken voor jezelf en vandaar uit te kijken naar de wereld, je omgeving. Ook de moeilijke dingen niet uit de weg te gaan. Dus niet met een smile on your face maar wel met een smile rond je hart. Mindfulness gaat er juist niet over dat mensen, als ze moeilijke dingen ervaren, denken dat er iets mis met ze is. Dat is juist waar mindfulness niet over gaat, maar wel met een grote dosis mildheid die dingen bekijken en ervaren.’

Jen Bertels is positief over de ervaringen die jonge kinderen opdoen met mindfulness. Het afgelopen jaar trainde ze met drie groepen lagere schoolkinderen, in de leeftijd van zeven tot dertien jaar Het ging om in totaal zevenentwintig kinderen die door hun ouders- die soms zelf ook ervaring hadden met mindfulness, of door leerkrachten naar haar praktijk waren gestuurd of doorverwezen.

Er waren niet direct gedragsproblemen, enkele kinderen hadden slaapproblemen of konden niet de rust in zichzelf vinden. Sommigen hadden angst om zich in een groep te bewegen of waren het slachtoffer van pesterijen op school. Weer anderen konden de drukke wereld of hun eigen drukke leventje niet aan. Bertels: ‘Er waren ook kinderen bij die zichzelf onvoldoende kennen, niet weten dat ze boos worden en plots ontploffen. Dat soort vragen en klachten kwamen aan de orde. Natuurlijk is het het beste, het rustigst en gezondst als kinderen daar zelf goed mee om kunnen gaan. Maar wij kregen kinderen over de vloer met een ongemak waaruit ze zelf niet meer uit geraakten en daardoor in hun ontwikkeling beklemd raakten, vind ik. En dan is het toch wel fijn als er zoiets is als mindfulness training. Bij alle drie de groepen was er na afloop een duidelijk positief effect meetbaar.’

Alle kinderen kregen na afloop een cd en een boekje met oefeningen mee om het geleerde thuis nog eens door te nemen. Er wordt nagedacht over een opfriscursusje. Het is de bedoeling dat kinderen thuis blijven trainen. Bertels legt uit dat het om een aan kinderen aangepaste training ging. ‘We hebben voor de kinderen ingangen gezocht die bij hen horen, die des kinds zijn. We werkten met verhalen en spelletjes. Maar in feite ging het om dezelfde thema’s als voor volwassenen. Het verbaasde mij dat de methodiek die kinderen helemaal niet als vreemd overkwam, ze snapten het heel gemakkelijk. Makkelijker dan pubers. Het aangebodene stond blijkbaar zo dicht bij het voelen en ervaren van die lagere schoolkinderen.’

Bertels trainde de kinderen met een andere mindfulnesstrainer, een leraar. ‘Dat was niet per se noodzakelijk, maar we hebben er voor gekozen vanwege het comfort. Fysieke aanwezigheid is erg belangrijk, het is veilig als er opvang is.’ En over Smiling Mind (waarmee ze nog geen kennis heeft gemaakt, jh) zegt Bertels: ‘Een jong kind zal nooit alleen zo’n project op internet vinden, maar het altijd gaan doen op aanraden van een ouder of leerkracht. Dan is het zaak dat volwassenen zo’n kind volgen, observeren wat zo’n training via internet met het kind doen. En het eventueel opvangen, want van tevoren weet je nooit of dat nodig is. Mijn ervaring is dat door mindfulnesstraining we dieper liggende factoren aanboren. Aandacht en intrinsieke motivatie worden vaak ook verhoogd . En je weet nooit van tevoren welk effect dat zal hebben. Bij volwassenen heb ik meegemaakt dat een persoon in een crisis terecht kwam, dat het proces gefaciliteerd werd door die training. Dat kunnen we ook bij kinderen tegen komen, dat is niet altijd in te schatten. Ik zeg niet dat zo’n proces negatief is, maar het is dan wel goed als er een levend iemand in je omgeving is, met wie je over die ervaring kan praten.’

Toch blijf ik het vreemd vinden dat zulke jonge kinderen volgens wolwassenen al technieken nodig hebben om uit de problemen te geraken.

Edel Maex: ‘Na afloop van een training vragen volwassenen mij regelmatig of er ook zoiets is voor hun eigen kinderen. Ze zeggen: waarom moet ik dit gevoel nu pas ervaren, waarom niet als kind. Ik gun het mijn eigen kinderen dat ze niet hoeven te wachten tot ze compleet in de problemen geraken maar dat voor kunnen zijn. Veel mensen hebben het gevoel dat de staat van mindful er wel was, maar dat ze die in hun kindertijd hebben afgeleerd. De onbevangenheid die kinderen hebben is hen afgepakt. Het zou de mindfulness training kunnen zijn die we tegenover die bevangenheid kunnen zetten.’

Zou je je eigen kinderen in mindfulness trainen? 

‘Het is eigenlijk heel grappig. Mijn twee kinderen zijn opgegroeid in een gezin waarin mediteren zo vanzelfsprekend was dat ze tot hun verbazing op school opmerkten dat de vaders van andere kinderen niet mediteerden. Ze doen nu wat pubers doen en dat is goed. Ik ben geen tegenstander van mindfulness voor kinderen, mits de trainer betrouwbaar is. En daar zit mijn zorg, omdat we op dit moment onmogelijk hard kunnen krijgen wie er een goede trainer is.’

Zie ook https://boeddhistischdagblad.nl/smiling-mind-wil-ook-kinderen-aan-het-mediteren-krijgen/