Op 26 januari jl. werden de activiteiten van het NBA (Nederlands Boeddhistisch Archief) m.b.t. de ordening van het drs. Jacques den Boer archief afgerond. Jacques is een belangrijke pionier binnen de ontwikkeling van het boeddhisme in Nederland, met name na 1945.
Zijn archief is nu overgebracht naar een definitief depot: de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Deze aanwinst werd vooraf door de NBA-archivaris Lodi Leeuwenberg volledig geordend, professioneel ingepakt en voorzien van een complete inventarislijst. Na invoering in de centrale catalogus, zal de UBL het gehele archief beschikbaar stellen aan derden.
Het Jacques den Boer archief is door de UBL-conservator Special Collections dr. J.M. (Mart) van Duijn in ontvangst genomen. (Foto afkomstig van het internet)
Deze overdracht betrof het eerste deel van het Jacques den Boer archief, in totaal 16 dozen. Het tweede deel (werktitel: Archief JDB Personen) is nog in bewerking en wordt verder uitgebreid door het NBA. Dit deel bevat biografische gegevens van circa 120 Nederlanders die een belangrijke rol hebben gespeeld bij de ontwikkeling van het boeddhisme hier te lande. De basis van dit tweede deel wordt gevormd door gegevens die betrekking hebben op deze mannen en vrouwen, waarvan er enkele vanaf de 19e eeuw of zelfs eerder actief waren. Na hen, tijdens zijn jarenlange onderzoeken tegen te zijn gekomen, werden er door Jacques, beschrijvingen van deze personen op papier gezet. Dit tweede archief wordt verder nog aangevuld met biografische data die verder kunnen worden uitgebreid met behulp van andere her en der aanwezige bronnen. Mogelijk zou dit deel op termijn zelfs kunnen leiden tot een ‘biografisch naslagwerk’ omtrent ‘vroege Nederlandse boeddhisten’.
Tegelijkertijd is in de afgelopen tijd het gezichtspunt ontstaan: het Jacques den Boer archief zou een uitstekende bron kunnen zijn met betrekking tot een uitputtende, wetenschappelijke publicatie over de naoorlogse geschiedenis van het boeddhisme in Nederland. Verwonderlijk is dit inderdaad niet, gezien het feit dat Jacques daar al jarenlang aan heeft gewerkt en zelfs een aantal hoofdstukken al heeft voltooid. Helaas werd uiteindelijk duidelijk dat hij vanwege zijn gezondheid dit werk niet zou kunnen afronden. Dus kwam het dan ook rond 2011 stil te liggen.
Vanuit de Universiteit Leiden is echter in de afgelopen jaren serieuze belangstelling getoond om Jacques zijn tekst (dat reeds geheel uitgewerkte hoofdstukken bevat) op basis van zijn archief voort te zetten. In het bijzonder heeft de Tibetoloog, boeddholoog en indoloog dr. H.W.A. (Henk) Blezer zich hiervoor ingespannen. Het is dus zeer wel mogelijk dat in de nabije toekomst dit manuscript wordt gepubliceerd.
Oorsprong en geschiedenis van het Jacques den Boer archief
Dit archief breidde zich gedurende meer dan een halve eeuw (begin jaren 60 tot rond 2015). Jacques was daarbij, als initiator, actief in twee rollen: (a) als verzamelaar van relevant materiaal over personen verbonden met het onderwerp “Boeddhisme in Nederland” en (b) als auteur van talloze geschriften, informatieve archiefstukken, uittreksels, samenvattingen, artikelen, chronologieën enz., allen geput uit de rijkgeschakeerde verleden van het boeddhisme, in het bijzonder Nederland(ers) betreffend.
De eerstgenoemde rol ging overigens ook gepaard met de opbouw van een waardevolle bibliotheek (circa 1500 titels) betreffende de geschiedenis van het boeddhisme. Deze prestatie wordt binnen deze context buiten beschouwing gelaten. Immers, een bibliotheek krijgt nu eenmaal bij bewaring een andere behandeling (route) dan een archief. Niettemin, speelde deze boekerij op de achtergrond zeker een ondersteunende, informatieve rol.
Bij zowel het ordenen als het beschrijven van een archief speelt de oorsprong van de inhoud (afkomstig van anderen dan wel gecreëerd door de archiefvormer zelf) een ondergeschikte rol. De werkwijze, die voornamelijk is gebaseerd op aan de orde zijnde (deel-)onderwerpen, kan dan bijv. ook een organisatie proces zijn. Deze onderwerpen worden dan vooraf eerst logisch gerangschikt middels een concept archiefschema, ook wel ordeningsplan genoemd. Uit de beschrijvingen van de stukken blijkt vervolgens vanzelf niet alleen de oorsprong (het auteurschap) maar ook andere belangrijke gegevens.
Het Jacques den Boer archief bestaat o.a. uit: naslagwerken, overzichten, chronologieën, correspondenties, kladversies, kopieën van relevante artikelen, enz. Alles werd door hem persoonlijk verzameld en samengesteld, met als resultaat: een unieke bron van kennis inzake de geschiedenis van het boeddhisme zoals dat zich in Nederland ontwikkelde.
Jacques benutte dit archief veelvuldig in zijn talrijke publicaties over dit onderwerp. Meestal de periode na 1945 betreffend, werden zij door hem aangeduid als ‘BIN’ (d.w.z. boeddhisme in Nederland) of als ‘tulpenboeddhisme’. Deze laatste benaming vond zijn oorsprong in 1972, toen HH de Dalai Lama tijdens een bezoek aan Nederland deze term introduceerde. Jacques zijn publicaties verschenen vooral in de door de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (SVB) uitgegeven tijdschriften: Saddharma (1967-1995), opgevolgd door het Kwartaalblad Boeddhisme (1995-2004). Ook verschenen er meerdere integraal gepubliceerd artikelen van zijn hand in het Boeddhistisch Dagblad.
Jacques combineerde gedurende zijn rijke (boeddhistische) leven diverse rollen, zoals dat overigens gebruikelijk was bij wetenschappers behorend tot vroegere generaties. Immers, men was tegelijkertijd onderzoeker, verzamelaar, archiefvormer en auteur. Indien er sprake is van het onderwerp boeddhisme betreft, wordt een dergelijk archief interessant om veilig te stellen in een passende bewaarplaats. Zowel Jacques als het NBA prijzen zich nu gelukkig met de gevonden oplossing: onderbrenging bij de UBL.
Vermoedelijk betreft het hier het grootste particuliere archief m.b.t. boeddhisme, in elk geval in Nederland. Deze werd in zijn geheel rond 2020 in etappes door Jacques overgedragen aan het NBA. Deze stichting bereidde vervolgens, na een inventarislijst opgesteld te hebben, de overdracht aan de UB te Leiden voor.
Jacques den Boer en het boeddhisme
Jacques den Boer kwam in 1955 op 23-jarige leeftijd in aanraking met het boeddhisme toen hij in de Australische stad Melbourne stuitte op een Penguin pocket getiteld Buddhism geschreven door Christmas Humphreys.
Humphreys was niet zomaar iemand. Deze vooraanstaande Brits jurist en theosoof had al in 1924 te Londen The Buddhist Society, de eerste boeddhistische organisatie binnen Europa, opgericht. Hij publiceerde zowel over het Theravada en Mahayana boeddhisme alsook over Zen en Tibetaans boeddhisme.
Jacques was zo geraakt dat hij na terugkeer in Nederland op zoek ging naar mogelijke sporen van boeddhisme in ons land. Zijn kortstondige contact met de Nederlandse Buddhistische Vriendenkring (door mevr. M.A. Spruitenburg-Dwars in circa 1960 opgericht) kreeg geen vervolg. Na lid te zijn geworden van The Buddhist Society, abonneerde hij zich op The Middle Way (te vergelijken met de later door de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (SVB) uitgegeven Saddharma en Kwartaalblad Boeddhisme). Ook trof hij, weer in een boekwinkel, maar nu te Den Haag, een uitnodiging aan om een studiebijeenkomst over de varianten van het Tibetaans boeddhisme bij te wonen. Zo rolde het balletje alsmaar verder.
Weer wat jaren later werd Jacques geprikkeld om toch maar eens andere vrienden van het boeddhisme op te zoeken. Woonachtig in Groningen, las hij in een huis-aan-huis blad een interview met de kop “in Groningen woont de eerste boeddhistische priester van Nederland”. Het betrof hier reverend Peter van der Beek AMM (Der Orden Arya Maitreya Mandala), tevens rijksambtenaar, en op dat moment ‘eerwaarde’ in een groepering bezielend geleid door de in Duitsland geboren Lama Govinda (1898-1958). Jacques, zijn samenwerking met Govinda en enkele anderen, leidde in 1967 tot de oprichting van de eerste boeddhistische organisatie in ons land: de Stichting Nederlands Buddhistisch Centrum (SNBC). Men verspreidde een mededelingenblad annex tijdschrift getiteld Saddharma (lett.: De Ware Leer’). In 1972 werd de SNBC opgevolgd door de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (SVB). Jacques bleef hier tot omstreeks 2015 actief.
Naast het uitvoeren van zijn beroep als dagbladjournalist werkte Jacques jarenlang als redacteur van Saddharma en van diens opvolgers, o.a. het Kwartaalblad Boeddhisme (vanaf 1995). Daarna was hij nog betrokken bij een informatieve SVB-website (omstreeks 2014).
Na zijn pensionering in 1990, rondde Jacques een studie ‘Levensbeschouwingen’ aan de Faculteit Godgeleerdheid van de Universiteit Leiden cum laude af. Deze mede-initiatiefnemer m.b.t het oprichten van de St. Nederlands Boeddhistisch Archief droeg hij ook vanwege zijn leeftijd (thans 91) enkele jaren geleden zijn archief over aan deze stichting.
Bewerking van het NBA-archief
Lodi Leeuwenberg heeft de bewerking van het J. den Boer archief ten behoeve het NBA verzorgd. Lodi volgde aanvankelijk opleidingen tot bibliothecaris als ook de vervolgcursus ‘leidinggevende functies in bibliotheken’ aan de Frederik Muller Academie (Amsterdam), begin jaren 70. Tijdens deze studie maar ook daarna was hij werkzaam in de openbare bibliotheek wereld, te Alkmaar en Zaandam, tot 1988. Vervolgens bekleedde hij dergelijke functies, ook m.b.t archieven, zowel bij de semioverheid (Sociale Verzekeringsbank, 1988-2005) als aansluitend bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (2006-2011). Na zijn pensioen sloot Lodi zich in 2012 aan bij het NBA.
Lodi maakte voor het eerst serieus kennis met het boeddhisme in de jaren 80, toen hij met zijn partner enkele reizen ondernam naar Sri Lanka. Toen zij, in 1984, een huis huurden in de buurt van Colombo, kwam de eigenaar ‘s middags graag een kopje theedrinken. Hij kon stevig uitweiden over het boeddhisme. Zowel zijn beleving, boodschap en serene uitstraling raakte Lodi diep en liet ook zijn reisgenoot niet onberoerd. Deze laatste riep dan ook op een gegeven ogenblik, spontaan en met stemverheffing: ‘Dat boeddhisme is nou echt iets voor jou!’. Het zaadje was nu geplant. Dus ging Lodi bij terugkeer in Nederland direct op zoek naar een leraar en/of boeddhistische groepering, i.v.m. verdere verdieping. Deze was al snel (toevallig of niet?) gevonden in het gebouw De Kosmos gelegen op slechts 10 minuten loopafstand van zijn toenmalige woning in Amsterdam-Oost. Daarna werd het praktiseren van het Theravada boeddhisme en Vipassana inzicht meditatie gestaag voortgezet, niet alleen in Nederland maar ook tijdens welgeteld 24-jaarlijkse vakantie reizen naar Azië. Lodi verbleef in meditatiecentra gevestigd in Sri Lanka, Nepal en Thailand.
Overige NBA-archieven op weg naar de UBL
Naast het archief van Jacques bezit het NBA nog tal van andere stukken, allen verkregen door acquisitie en schenkingen. Het merendeel hiervan heeft gedurende de afgelopen jaren een uitgebreide bewerking ondergaan. Na een ‘finishing touch’ zullen deze ook aan de UBL kunnen worden overgedragen. Het NBA en de UBL hebben daartoe reeds een overeenkomst gesloten.
In dit verband kunnen o.a. archieven worden genoemd die zijn gerelateerd aan:
– de Nederlands Buddhistische Vriendenkring, oprichtster: mevr. M.A. Spruitenburg-Dwars;
– Peter van der Beek (zie boven);
– het Nederlands Buddhistisch Centrum (1967) en diens opvolger de SVB (1972);
– de Boeddhistisch Omroep Stichting (BOS) en diens voorganger de BOIO (Boeddhistische Omroep In Oprichting);
– bezoeken van H.H. de Dalai Lama aan Nederland;
In 2024 worden verder in elk geval de archieven verwacht van Janwillem van de Wetering (al deels ontvangen), Jotika Hermsen en Sangha Metta. Wat de laatste twee aanwinsten betreft: besprekingen bevinden zich in een vergevorderd stadium.
Tijdens de meest recente overdracht aan de UBL (januari 2024) werden tevens alle nog ontbrekende exemplaren van The Middle Way en Tricycle: The Buddhist Review aangeleverd. Deze vormden een nazending op de eerdere schenking ter zake bezorgd door het NBA. Ook werd de complete dvd-collectie geproduceerd door de BOS overhandigd. Daarnaast werd het NBA archief afkomstig van De Kosmos (omvat een zeer bescheiden aanvulling op het materiaal ondergebracht in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) overgedragen alsmede een archiefdoos betreffende de Stichting Jonge Boeddhisten Nederland (SJBN), de voorloper van de Stichting Inzicht Meditatie (SIM).
