Niet eerder vertoonde museumcollectie over rouw en herdenking tentoongesteld

In Museum Ons’ Lieve Heer op Solder is vanaf 6 oktober de presentatie ‘Aan deze en gene zijde van de dood’ te zien. In het museum wordt zichtbaar en voelbaar hoe in de katholieke traditie in de 19e eeuw de doden werden herdacht. Zowel religieuze rituelen als huiselijke gebruiken komen rondom de periode van Allerheiligen, Allerzielen en Halloween in het museum tot leven.

Bezoekers wandelen door het historische woonhuis waar de evolutionaire verandering in omgang met de dood sinds de 19e eeuw weergegeven wordt. De presentatie bestaat uit een unieke verzameling van voorwerpen die ruim 100 jaar niet zichtbaar is geweest en nu voor het éérst aan het publiek getoond wordt. Denk hierbij aan rouwtextiel, servies en relieken. In de zolderkerk zal zelfs een katafalk opgesteld worden. Deze doodskist staat symbool voor de overledenen en maakte onderdeel uit van herdenkingsrituelen. Ook is er een speciale kaartenset ontwikkeld voor bezoekers met kinderen om zo samen het onderwerp ‘herdenken en doodgaan’ te verkennen. De presentatie is te bezoeken tot en met zondag 12 november 2023. Voor meer informatie zie: https://opsolder.nl.

Birgit Büchner, museumdirecteur Ons’ Lieve Heer op Solder kijkt uit naar de opening van deze tijdelijke presentatie: ‘De afgelopen twee jaar heeft onze conservator Theo Tienhooven onderzoek gedaan naar het thema dood en rouw. Hij heeft daarvoor onze eigen collectie als uitgangspunt genomen. De schuilkerk van het museum was in de 19e eeuw in functie als parochiekerk en uit die periode zijn allerlei objecten bewaard gebleven. Het viel ons op dat sommige rituelen geheel in onbruik zijn geraakt. Wie weet tegenwoordig nog wat een katafalk is en waar die voor diende? Wat altijd blijft en door iedereen gevoeld wordt is het mysterie van de dood en de behoefte aan herdenken en herinneren.’

Evolutionaire omgang met de dood

Eeuwenlang was de dood vooral een religieuze aangelegenheid, waarbij in de katholieke traditie de focus lag op het leven aan gene zijde, in het hiernamaals. In de 19e eeuw veranderde dit volledig. De omgang met de dood verplaatste zich als het ware ook naar ‘deze’ zijde – het aardse bestaan. De doden herdenken en de herinnering aan de doden levend houden, werden belangrijk voor de nabestaanden. Ook was het een mooie gelegenheid om de status van de overledene en zijn of haar familie te laten zien.

Conservator Theo Tienhooven: ‘We kunnen spreken van een evolutie als het gaat om rouw en herdenking in het katholieke geloof. Waar in de 18e eeuw de focus lag op de overledenen is dat sinds de 19e eeuw verschoven naar de nabestaanden. Tijdens mijn onderzoek ontdekte ik veel bijzondere rituelen van de achterblijvers die ik weer tot leven wilde brengen in deze presentatie. Zo kwam ik erachter dat Amsterdammers rouwkrakelingen aten met zoutkorrels erop, die symbool stonden voor de tranen die zij lieten door verdriet. Ook kon ik parallellen met het heden trekken, waar weliswaar vandaag de dag de gebruiken in een modern jasje zijn gestopt. Denk bijvoorbeeld aan tatoeages gezet met as van een dierbare overledene.’

Speciale kaartenset voor families

Museum Ons’ Lieve Heer op Solder probeert heden en verleden met elkaar in contact te brengen. Bij de nieuwe presentatie over rouw en herdenking wordt de oorsprong van eeuwenoude rituelen verteld én wordt het publiek uitgedaagd om na te denken over de invulling hiervan in hun huidige leven. ‘Speciaal daarvoor hebben we een kaartenset voor families ontwikkeld waarmee het gesprek gestart wordt over de invulling van rituelen rondom rouw en herdenking. Wellicht ken je er een paar die vandaag de dag nog toegepast worden, zoals het dragen van zwarte kleding en het stilzetten van een klok wanneer iemand overlijdt.’, aldus Birgit Büchner. r