De recente Salmonella-uitbraak in Europa die is te herleiden naar Ferrero in België laat zien dat het voedselsysteem niet te vertrouwen is. Er zijn al tegen de 100 mensen, vooral jongeren en kinderen, ziek geworden. Na vragen van onder meer voedselwaakhond foodwatch is er vandaag eindelijk ook in Nederland door Ferrero en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een terughaalactie gestart waarbij 11 Kinder-producten uit de schappen moeten worden gehaald.
Voor foodwatch zijn dit soort voedselschandalen het bewijs dat het voedselsysteem op het gebied van consumentenbescherming en voedselveiligheid hoognodig aan hervorming toe is. Het is niet de vraag of er nog een nieuw schandaal gaat uitbreken, maar wanneer. En zoals altijd worden producten pas teruggeroepen als het te laat is en ze meestal al zijn geconsumeerd. Daarbij werkt de lange reactietijd van bedrijven en handhavingsinstanties niet in het voordeel van de consument, die het meeste risico loopt.
Er zijn inmiddels terughaalacties van Ferrero-producten in zeven landen: Nederland, Groot-Brittannië, Ierland, Frankrijk, Duitsland, Zweden, en België. Ondanks dat Ferrero met haar merk Kinder een bekend gezicht is de voedselsector, kunnen we er niet op vertrouwen dat het systeem van zelfcontrole bij fabrikanten voldoende is. Hoe heeft Ferrero, dat verantwoordelijk is voor de veiligheid van hun voedingsmiddelen, tot wellicht weken of zelfs maandenlang besmette producten uit hun fabriek kunnen laten komen?
Het zijn de Britse en Ierse autoriteiten geweest die als eerste aan de bel hebben getrokken, terwijl het alarm wettelijk gezien allang had moeten afgaan bij de fabrikant. De Britse en Ierse autoriteiten hebben hun burgers op 2 april geïnformeerd. België, waar de Salmonellabesmetting bij Ferrero vandaan komt, heeft op 4 april een terughaalactie uitgevoerd. De Franse autoriteiten besloten dit op 5 april te communiceren. In Nederland maakte de NVWA pas op 6 april een publiekelijke voedselveiligheidswaarschuwing. Foodwatch vroeg al eerder bij Ferrero Nederland en de NVWA naar de stand van zaken. Maar we kregen geen antwoord (Ferrero), of er werd gezegd dat het nog in onderzoek was (NVWA). Waarom al deze vertraging als we het hebben over een ernstig volksgezondheidsprobleem waarbij kinderen, zwangere vrouwen, mensen met een lage weerstand en ouderen grote risico’s lopen?
Schandaal na schandaal is er zich volgens foodwatch een patroon aan het aftekenen:
- Reactie in plaats van preventie: het terugroepen van producten gebeurt wanneer het al te laat is. Ze zijn al gekocht en vaak al geconsumeerd. Het duurt dagen, weken en soms zelfs maanden voordat de alarmbellen afgaan (zoals bij eerdere voedselschandalen zoals vorig jaar met ethyleenoxide). Producenten en handhavers halen schadelijke of verdachte producten weliswaar terug bij fabrieken en uit winkels, maar niet uit de keukenkastjes en koelkasten van consumenten.
- Het probleem van zelfcontrole: de wet legt de spelers in de voedselsector een verplichting tot zelfcontroles op om de veiligheid van voedselproducten te waarborgen. Wanneer een fabrikant constateert dat een levensmiddel schadelijk kan zijn voor menselijke gezondheid, is deze verplicht de bevoegde autoriteiten onmiddellijk op de hoogte te stellen. Zijn deze zelfcontroles bij Ferrero wel nauwgezet uitgevoerd? Heeft de fabrikant het gezondheidsrisico op tijd aan het licht gebracht? Is alle informatie wel aan de autoriteiten gemeld? Welke maatregelen hebben de autoriteiten genomen (of niet)? In 2019 concludeerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid over voedselveiligheid in Nederland dat: “binnen de huidige structuur de signalering en beoordeling van opkomende risico’s versnipperd is.”
- Sancties schrikken niet af: voedselschandalen die voorkomen hadden kunnen worden, maar ontstaan door bijvoorbeeld nalatigheid en onhygiënische toestanden, komen zelden voor de rechter. Fabrikanten komen er maar al te vaak straffeloos of met lichte berispingen en relatief kleine boetes mee weg. Sancties moeten wat foodwatch betreft afschrikkend zijn, zodat alle marktpartijen hun verantwoordelijkheid nemen.
- Een schrijnend gebrek aan macht en middelen: het voedselsysteem in Nederland is kwetsbaar voor opkomende voedselveiligheidsrisico’s, stelt de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Uit hun rapport ‘Opkomende voedselveiligheidsrisico’s’: “Het ontbreekt aan een gestructureerde aanpak om opkomende voedselveiligheidsrisico’s te signaleren en te beoordelen. Daardoor worden risico’s niet altijd in beeld gebracht of te laat ontdekt. Het gevolg is dat onnodige schade aan de volksgezondheid kan ontstaan.” Foodwatch vindt ook dat handhavingsinstanties als de NVWA in de strijd tegen ziekmakende voedingsmiddelen vaak achter de feiten aan lopen en weigeren om informatie (snel) openbaar te maken.
In het coalitieakkoord van Rutte IV staat: “We versterken de positie van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA). Dit vraagt een aanzienlijke publieke investering in de publieke taken van de NVWA.” Wat foodwatch betreft gebeurt dit liever vandaag nog dan morgen.
