• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Boekbespreking » Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

14 juni 2022 door Erik Hoogcarspel

In advertenties lees of hoor je vaak dat je jezelf moet worden en dit doe je dan “door het beste uit jezelf te halen”. Nietzsche vond dat ook al, hij citeert de woorden van de Griekse auteur Pindarus (518 – 438) “word wie je bent” in zijn boek “De Vrolijke Wetenschap” (270, 290, 335). Volgens deze opvatting ben je dus in de wieg gelegd om jouw unieke authentieke zelf te worden. Als je dit niet lukt, dan is je bestaan een verspilling van ruimte. De jeugd wordt daarom geleerd om erg kieskeurig te zijn bij het uitzoeken van een nieuw stel gympies of de scheuren in de nieuwe spijkerbroek. Alles moet immers passen bij jouw unieke zelf!

 Het ontstaan van de cultuur

Volgens de literatuurwetenschapper René Girard (1923 – 2015) worden we juist niet als een uniek zelf geboren. Dit is volgens hem een romantische leugen waarmee we onszelf voor de gek houden. We ontwikkelen ons niet eens tot een uniek zelf, want in de regel worden onze keuzes niet gemotiveerd door een eigen unieke behoefte. We willen meestal graag hebben wat anderen al hebben, juist omdat die anderen dit willen hebben.

Het wordt echter nog erger. Als we volgens Girard deze waardevolle goederen of eigenschappen dan uiteindelijk bezitten, is het verschil tussen ons en de anderen zo klein geworden, dat we elkaars rivalen worden. Het gevolg is uiteindelijk een strijd van allen tegen allen. Deze kan alleen maar eindigen in een totale chaos, tenzij we kunnen afspreken hier iemand de schuld van te geven. Deze zondebok wordt dan uitgedreven en zo wordt de vrede weer hersteld. Dit uitdrijven van de zondebok moet echter steeds weer als ritueel worden herhaald en zo ontstaat volgens Girard de religie en daarmee de cultuur van de mens.

Hoewel Girard op verschillende plaatsen toegeeft dat dit maar een hypothese is, verdedigt hij deze hypothese met zoveel overtuiging, dat ze steeds meer op een dogma gaat lijken. Dit heeft hem enthousiaste volgelingen opgeleverd (vooral bij aanhangers van de joods-christelijke traditie), maar ook veel kritiek. Volgens Gunter Gebauer in het boek “Mimesis” (1992, zie bladzijde 238) probeert Girard te veel op een hoop te gooien. Volgens anderen begeeft Girard zich hiermee bovendien vaak op terreinen waar hij niet echt een deskundige is.

De roman

Hoe is Girard aan zijn “hypothese” gekomen? Girard gaf Franse literatuur o.a. aan de Stanford Universiteit in de VS. Hij maakte naam met studies over Albert Camus en Marcel Proust. Bij het behandelen van de beroemde romans uit de 19e eeuw viel hem een patroon op: de hoofdpersoon streeft altijd naar iets dat anderen al hebben om zich zo een plaatsje in de wereld te veroveren. Dit noemt hij de waarheid van de roman. Goede romans laten dit duidelijk zien, slechte romans verbergen dit. Romans die Girard daarbij vaak noemt zijn met name “Don Quichote” van Cervantes, “Het rood en het zwart” van Stendhal, “Op zoek naar de verloren tijd” van Marcel Proust en “Ondergrondse Notities” van Fjodor Dostojevski.

Uitwendige bemiddeling.

Don Quichote neemt de ridder Amadis als zijn grote voorbeeld. Alles wat hij onderneemt is uit naam van Amadis en hij probeert zich in allerhande situaties net zo te gedragen. Amadis noemt Girard in zo’n geval de bemiddelaar. De begeerte of hier het ideaal, heeft dus de vorm van een driehoek. Vaak liggen de basishoeken, gevormd door de verlangende en de bemiddelaar, ver genoeg uit elkaar om ze gescheiden te houden. Als de driehoek smaller wordt, omdat subject en bemiddelaar zich met elkaar kunnen identificeren, worden deze elkaars rivalen en dan ontstaat er een conflict. In dat geval is er sprake van een “inwendige bemiddeling”.

Inwendige bemiddeling

Don Quichote weet dat hij Amadis niet is en nooit kan worden, deze blijft een ver ideaal. Girard noemt dit een “uitwendige bemiddeling”.  Stendhal beschrijft in zijn roman de ijdelheid van de mensen. IJdelheid is volgens hem iets alleen maar willen omdat iemand anders het wil. Zo probeert iemand zijn vriend verliefd te laten worden op zijn vrouw om zo te zorgen dat hij zelf ook weer van haar gaat houden. Natuurlijk loopt dit verkeerd af. Beide mannen worden uiteindelijk elkaars rivalen en de hoofdpersoon verliest. Als je de gelijke wordt van je rivaal, ontstaat er een onoplosbaar conflict.

Bij Proust kan de bemiddelaar een persoon in de eigen geest zijn. Het conflict wordt dan een innerlijke strijd waar moeilijk een oplossing voor kan worden gevonden. Ook bij Dostojevski is de afgunst de bron van de begeerte.

Volgens Girard is onze begeerte dus niet ons eigendom. Dit is alleen het geval in uiterste situaties, wanneer we toevallig uit onszelf iets heel graag willen. Hij noemt dit de hartstocht. Meestal willen we de dingen alleen maar omdat anderen ze willen. Het bezit van zoiets geeft ons status en voldoening. Als een ander echter ook zoiets heeft, dan willen we weer iets anders, of proberen we te zorgen dat hij het verliest.

Imitatie

Imitatie speelt een sleutelrol in ons leven. Elk kind begint zijn ontwikkeling door volwassenen na te doen en bouwt zo zijn identiteit en kennis op. Ons zelfbeeld en de manier waarop we ons leven inrichten, is hiermee op allerhande manieren gebaseerd op het imiteren van anderen. Dit kan tot allerhande problemen leiden. Het is bekend dat jongeren op dat gebied nogal stuurloos kunnen zijn en zich identificeren met alles wat indruk op hen maakt. Volwassenen wordt het verboden om een rolmodel te vormen, ze mogen slechts begeleider zijn in het volkomen autonoom geachte proces van de ontwikkeling. Het gevolg is chaos. Jongeren zijn soms als jonge eendjes die, nadat ze uit het ei zijn gekropen, zich blindelings hechten aan het eerste het beste bewegende voorwerp wat ze opmerken. Een van de gevolgen is bijvoorbeeld de cultus van “influencers”, die net zo afhankelijk zijn van hun volgers als de volgers van hen. Beide worden vervolgens gemanipuleerd door de grote reclamebedrijven. Een ander gevolg is de verspreiding van valse geruchten zoals de wappies dat doen. Dit is niets anders dan de imitatie van opvallende meningen, alleen maar vanuit de behoefte aan imitatie en om zich zo ergens bij aan te sluiten en een identiteit te bemachtigen.

Geweld

Alle conflicten en rivaliteit vinden dus volgens Girard hun oorsprong in de begeerte die ontstaat uit imitatie (mimese). Dit leidt tot conflicten tussen individuen en groepen waardoor het noodzakelijk wordt om iemand de schuld te geven. Zo wordt de spanning uit het conflict gehaald. Dit noemt Girard het zondebok-mechanisme en volgens hem wordt dit het meest duidelijk beschreven in de bijbel. De mensen zijn niet in staat om over zichzelf na te denken en hun eigen verantwoordelijkheid in het conflict te erkennen. In plaats daarvan vermoorden ze de zondebok en dat is steeds degene die in het conflict de minste steun krijgt. Als ze na de dood van zondebok zich erg opgelucht voelen en de vrede is hersteld, wordt de zondebok tot God uitgeroepen. De schuld die met de dode zondebok wordt begraven wordt getransformeerd tot een mythologie, die door iedereen wordt gedeeld. Dit vormt de basis die noodzakelijk is voor het ontstaan van de menselijke cultuur. Volgens Girard zijn religie en mythologie dus noodzakelijke stappen om het geweld te beheersen in de ontwikkeling van de mens. Het geweld ontstaat uit de rivaliteit die voortkomt uit de imitatie en het feit dat de gewenste dingen niet onbeperkt beschikbaar zijn. Zonder de uitdrijving van de zondebok zouden de menselijke conflicten volgens Girard veel gewelddadiger zijn. Hij dacht ook dat het belangrijkste doel van heilige teksten was om een eind te maken aan de praktijk van mensenoffers. De teksten zouden volgens hem als vervanging hiervan rituelen instellen en daarmee dus het zondebok-mechanisme vervangen.

Herziene vertaling

Het werk van Girard is al in 1986 in Nederlandse vertaling verschenen bij uitgeverij Kok Agora, maar nu in een herziene vertaling opnieuw uitgebracht bij uitgeverij Noordboek. Ik vraag me af of deze uitgave opnieuw een breed publiek zal bereiken. Het boek zelf ziet er mooi uit, daar zal het niet aan liggen. Girard is echter zoals gezegd inmiddels nogal gedateerd. Het is bovendien geen schrijver die gemakkelijk leest. Zijn zinnen buitelen over elkaar heen, argumenten worden niet uitgewerkt en de lezer wordt overdonderd met verwijzingen naar romanpassages. Girard kent de romans natuurlijk uit zijn hoofd, de lezer niet, dus die moet zich maar laten overdonderen zonder de schrijver echt te kunnen volgen. Bovendien haalt Girard feit en fictie naadloos door elkaar, doordat hij ervan uitgaat dat de geniale romanschrijver de werkelijkheid beter beschrijft dan de feiten.

Girard heeft altijd gelijk, net zoals Freud en Marx. Falsificatie is niet aan hem besteed. Hij kan met zijn hypothese van de imiterende begeerte alles verklaren en legt daarmee een verhullend netwerk van verklaringen over de werkelijkheid. Daarbij beperkt hij zich tot zijn eigen kleine wereld: de joods-christelijke traditie. De lezer vindt geen enkele verwijzing naar een Aziatische cultuur of religie, noch naar Zuid-Amerika en niet eens naar de islam.

De roman is het medium van de burgerlijke cultuur. Zou het niet kunnen dat afgunst en imiterende begeerte juist kenmerkend zijn voor deze burgerlijke cultuur? Speelden in arbeiderskringen de saamhorigheid en stabiliteit niet een veel grotere rol? Natuurlijk is het niet onmogelijk dat op andere plaatsen op de wereld voorbeelden kunnen worden gevonden van imiterende begeerte. Ik denk bijvoorbeeld aan de Chinese middenklasse van ambtenaren. Deze zouden echter elk hun eigen kenmerken moeten hebben en elk stuk voor stuk afwijken van het strakke schema van de hypothese van Girard.

Ondanks al deze bezwaren blijft de hypothese van Girard interessant, al was het alleen maar als uitwas. Er is aan de Universiteit van Leuven nog steeds een project gaande over de kracht en het belang van imitatie in de menselijke cultuur, met als titel “Homo Mimeticus”. Imitatie in bredere zin is dus wel degelijk een actueel onderwerp. Daarbij geeft het werk van Girard een zinvolle inbreng en het is toch mooi dat deze met de nieuwe uitgave weer kan worden geraadpleegd.

René Girard: De romantische leugen en de romaneske waarheid, Noordboek Filosofie, Gorredijk 2022, herziene vertaling van Hans Weigand, paperback, 350 bladzijden.
http://www.homomimeticus.eu/home/

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boekbespreking, Geluk, Pakhuis van Verlangen Tags: Albert Camus, conflict, Don Quichote, Fjodor Dostojevski, Freud en Marx, geen uniek zelf, Gunter Gebauer, Hans Weigand, Homo Mimeticus, Imitatie speelt een sleutelrol in ons leven, Marcel Proust, mimese, Pindarus, René Girard, rivalen, strijd, Universiteit van Leuven

Lees ook:

  1. Wie dit leeft is gek
  2. Sanne Helbers – de dag dat Albert Camus de Boeddha tegenkwam
  3. De koan van Sisyphus
  4. ‘Meneer de antichrist’

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Erik Hoogcarspel

Erik Hoogcarspel studeerde filosofie en Indische talen aan de rijksuniversiteiten in Groningen en Leiden. Hij publiceerde ‘Koken met Filosofie’ en een vertaling van de belangrijkste tekst van Nagarjuna ‘Grondregels van de filosofie van het midden’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 4 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • 4 juli 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • 5 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • 5 juli 2022
    Boeddhisme en meditatie
  • 6 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

‘Humor onttroont elke grootinquisiteur’

Kees Moerbeek - 3 juli 2022

Blasfemie kan een uiting van macht zijn, omdat hij die kwetst macht heeft over diegene (datgene) die wordt gekwetst. Hierbij komt superioriteit om de hoek kijken. De gekwetste gelovige is de enige die echter de macht van de blasfemist over hem kan opheffen door diens spot simpelweg te negeren.

Boekbespreking – Michael Bakoenin, God, de Staat en andere vormen van dictatuur

Erik Hoogcarspel - 30 juni 2022

Nog steeds, ook op de klimaatdemonstratie van 19 juni jl., ziet men groepen in het zwart geklede jongeren mee demonstreren die zich presenteren als vertegenwoordigers van het anarchisme. Deze groepen kunnen in het buitenland erg agressief optreden en zelfs banden onderhouden met extreemrechts. Vele oppassende burgers zien het anarchisme aan voor een uiting van jeugdige overmoed, die vanzelf wel zal overgaan. Hoe kun je immers een staat besturen zonder regering? Was het anarchisme niet een soort extreem communisme en hebben we niet gezien dat het communisme gewoon een slecht systeem is?

Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

Erik Hoogcarspel - 14 juni 2022

Volgens de literatuurwetenschapper René Girard (1923 – 2015) worden we juist niet als een uniek zelf geboren. Dit is volgens hem een romantische leugen waarmee we onszelf voor de gek houden. We ontwikkelen ons niet eens tot een uniek zelf, want in de regel worden onze keuzes niet gemotiveerd door een eigen unieke behoefte. We willen meestal graag hebben wat anderen al hebben, juist omdat die anderen dit willen hebben.

Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

Hein Thijssen – ´Het leven is een schijtende merel´

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Alleen voor een ontwaakte is het achtvoudige pad een natuurlijke zaak’

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Boeken – DHAMMA-ZAADJES — Deel I
  • Verlichting is de kous op je kop
  • ‘Humor onttroont elke grootinquisiteur’
  • Guy – Het begrijpen van de ware aard van de dingen
  • Ludo – Zijn

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens