Huineng en Hisamatsu

Er is in het zen van de eenentwintigste eeuw te veel ruis op de lijn en nog steeds te weinig engagement. Inzicht wordt onnodig moeilijk gemaakt. Zen is welbeschouwd helemaal niet moeilijk. Er zijn twee leraren die je moet bestuderen en dan ben je klaar.

De ene is de zesde zenpatriarch, Huineng (China, zevende eeuw na Chr.), aan wie de Platform Sutra wordt toegeschreven. Het eerste deel van deze tekst bestaat uit het levensverhaal van Huineng. Afkomstig uit een straatarm milieu was zijn werk brandhout verzamelen en verkopen. Op een goede dag kwam hij tot een spontaan ontwaken toen hij iemand de Diamant Sutra hoorde reciteren.

Hierdoor geïnteresseerd meldde Huineng zich aan bij een zenklooster met wel duizend monniken. Daar kreeg hij na een eerste onderhoud met de abt, de vijfde patriarch, een onaanzienlijk baantje in de keuken. Toen de abt een schrijfwedstrijd afkondigde om zijn opvolger te bepalen, versloeg Huineng met glans de hoofdmonnik, die als favoriet gold. Zo werd hij de zesde zenpatriarch.

De Platform Sutra vervolgt met een aantal hoofdstukken met capita selecta uit het verdere leven van Huineng. Vlak vóór zijn dood geeft hij zijn leerlingen uitleg over de fijne kneepjes van het vak van zenmeester. Het is de kortste schriftelijke cursus voor het zenleraarschap die ik ken. Je bent er in een half uurtje mee klaar en iedereen kan het.

Toen ik de sutra onlangs herlas, merkte ik op dat Huineng al ontwaakt was toen hij het klooster inging. Hij behoorde echter niet tot enige school en moest wel monnik worden om vertrouwd te raken met de boeddhistische context. Was hij opgestaan als zelfbenoemd leraar, dan was hij bovendien zijn transmissie door de vijfde zenpatriarch misgelopen.

Wie wel zelf opstond als lekeleraar in het zenboeddhisme, was een dikke duizend jaar later de Japanse filosoof Hisamatsu (1889-1980). Ook hij bracht enige tijd door in een zenklooster, maar wat hij daar leerde, sloeg dermate aan dat hij in staat bleek de dhamma op eigen kracht als leraar te manifesteren, zonder officiële transmissie. Naast zijn werk als filosoof op de universiteit gaf Hisamatsu zenlessen. Na de Tweede Wereldoorlog nam hij, hiertoe mede aangezet door anderen, eigenhandig de modernisering van het vermolmde Japanse zen onder handen.

Over Hisamatsu heb ik eerder het nodige geschreven en ik zal niet in herhaling vallen. Op mijn website staat een aantal van zijn vertaalde teksten bij elkaar. Hisamatsu’s credo, “zen is de ontkenning van heiligheid”, voert hem van Bodhidharma, de legendarische stichter van zen in China, naar Linji (China, negende eeuw na Chr.).

Soms denk ik wel eens dat het in zen volstaat om, naast wat meditatie, Huineng en Hisamatsu als coördinaten aan te houden. Dit is in zekere zin een te grove vereenvoudiging, want de weg van niets te bereiken voert maar zelden via de kortste route naar het doel. Anderzijds geldt dat je zen ook kunt opblazen tot onnodige proporties.

Als je Huineng en Hisamatsu hebt, waartoe dient dan nog het gezwollen quasi-mystieke obscurantisme van Dogens Shobogenzo? Waartoe dienen al die honderden koans? Waartoe dient het lezen van de Lotus Sutra, de Avatamsaka Sutra en al die talloze andere sutrateksten en commentaren? Waartoe dient de theorie van het vaardig middel, al te vaak lukraak gebruikt om recht te praten wat krom is? Waartoe dient in een zendo een ‘sacrale ruimte’? En waartoe transmissie wanneer je met een beetje goede wil en coaching van je gelijken spontaan tot ontwaken en bevrijding kunt geraken?

Er is in het zen van de eenentwintigste eeuw te veel ruis op de lijn, nog steeds te weinig engagement en bereidheid een lange neus te trekken tegen andere boeddhistische tradities. Inzicht wordt onnodig moeilijk gemaakt en het absurde van het bestaan weggestopt onder de warme wollen deken van een dromerige retoriek over compassie en lief zijn voor elkaar.

Namu Amida Butsu,

Taigu