Alle boeddhistische scholen komt een principiële gelijkberechtiging toe. Geen enkele weg is meer of minder dan de andere, aldus een verhelderend boek van Thich Nhat Hanh.
“Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld worde” (Mattheüs 7:1) is niet alleen een bijbelse, maar ook een boeddhistische wijsheid.
Volgens het Grote Voertuig-boeddhisme (mahayana) kent de Dhamma 84.000 manieren om tot ontwaken te geraken. De één doet het zus, de ander doet het zo. De één is een stukje verder, de ander minder ver op de weg. Wat doet het er in vredesnaam toe?
Zo benadrukt Thich Nhat Hanh in een verhelderend boek uit 2003* dat de meditatieschool (lees: zen) en de reinelandschool niet twee zijn, maar één. In de onversneden logica van de Avatamsaka sutra met zijn Chinese filosofie van ‘werelden in werelden’ klopt dit als een bus.
Thich Nhat Hanh’s insistentie op het ‘inter-zijn’ van boeddhistische scholen is om twee redenen bevrijdend.
In de eerste plaats omdat hij in zijn interpretatie van het Reineland boeddhisme Shinran met geen woord noemt. Wat voor onnavolgbare spirituele verdienste Shinran ook heeft gehad, Thich Nhat Hanh maakt duidelijk dat niemand het monopolie op de wijsheid heeft. Dit kunnen de moderne gereformeerde kerken van het shinboeddhisme ter harte nemen.
In de tweede plaats realiseert Thich Nhat Hanh zich terdege dat het vooroordeel in iedere boeddhistische school voorverpakt zit. De één heeft zich altijd willen profileren ten koste van de ander, omwille van spiritueel marktaandeel, de gunst van het wereldlijk gezag of materieel gewin. Niets menselijks is boeddhisme vreemd.
Zelfs het Grote Voertuig draagt een vooroordeel in zijn moederschoot mee. Het zet zich af tegen de praktijk van de scholen van het oorspronkelijke boeddhisme. Het ideaal van de arhat wordt in de Lotus sutra en talloze andere mahayanateksten bijkans minachtend ondergeschikt verklaard aan dat van de bodhisattva. Dit vooroordeel van toen klinkt door tot in de beoefening van nu, alsof de letter van weleer de geest van het heden moet zijn.
Thich Nhat Hanh maakt in zijn boek gehakt van deze zienswijze. Inter-zijn involveert de principiële gelijkberechtiging van de latere scholen en die van het oorspronkelijke boeddhisme. Zonder onderscheid, zonder oordeel over elkaar. Hij betrekt er zelfs het christendom bij. Laat ieder op zijn of haar wijze het ware thuis vinden, of dit nu nirvana, boeddhanatuur, oorspronkelijk gelaat, reine land of koninkrijk Gods heet. Het dondert niet, eenvoudigweg.
O, dit brengt zoveel binnen ons eigentijdse spirituele bereik. De koan is niet meer of minder dan de nembutsu en omgekeerd. De meditatie beperkt zich niet tot de instructies van Dogen. Het is niet verboden, eerder zelfs geboden, om de gedachtes niet de gedachtes te laten, maar er op het kussen één vast te grijpen en te ontleden in factoren. Heilzaam, onheilzaam of neutraal? Lekker puzzelen en piekeren op de mat; geloof het, het mag. En weer eens in de bijbel spieken, dat eveneens.
De lange weg van de Satipatthana sutra en de Anapanasati sutra is niet meer of minder dan de nadien sterk bekorte wegen van zen en reine land. De arhat is niet meer of minder dan de bodhisattva.
Is dit niet een mooie nieuwe dageraad van religieuze verdraagzaamheid voor het westerse boeddhisme? Het begin van een bevrijdend eclecticisme? Ik heb zen pas werkelijk leren kennen door de lens van het reine land. Ik begin het boeddhisme pas te kennen door de doctrines van zen los te laten en de praktijk van theravada te betrekken bij mijn aandacht beoefening. Is het niet wonderlijk?
Laat daarom Richard Gombrich Richard Gombrich en Stephen Batchelor Stephen Batchelor. Met respect voor alles wat zij hebben in te brengen, het zijn intellectuele dwaallichten in vergelijking met de doorleefde spirituele wijsheid van Thich Nhat Hanh. Helaas voor Nederlandstalige lezers is zijn boek voor zover ik weet alleen beschikbaar in het Engels.
* Thich Nhat Hanh, Finding Our True Home. Living in the Pure Land Here and Now (2003).
G.J. Smeets zegt
Jules,
“Helaas voor Nederlandstalige lezers is zijn boek voor zover ik weet alleen beschikbaar in het Engels.”
Tja, ook de boeken van Thich Nhat Hahn bevatten boekenwijsheid.
Het is net als met bezoek van kerk- of tempelgebouwen: heb je er drie aandachtig bekeken dan heb je ze allemaal in het snotje. Ook die van Gombrich en van Batchelor.
Henk Goeting zegt
Beste Jules, als zienswijzen binnen het Boeddhisme O.K zijn waarom geef je dan Gombrich en Batchelor een veeg uit de pan
Piet Nusteleijn zegt
Het laatste boek in het Nederlands van TNH, ‘De wereld is mijn thuis/herinneringen en levenslessen, is vol zachtheid.
P. 58, TNH vertelt over een Franse soldaat:
“Dat moment van diepe stilte in de tempel had hem veranderd.
Hij liet de levens van alle levende wezens toe in zijn hart en hij zag hoe zinloos en vernielzuchtig de oorlog was. Dit alles werd mogelijk door dat ene moment waarop hij volledig tot stilstand kwam en zich opende voor die krachtige, helende, wonderbaarlijke oceaan genaamd stilte.”