We hebben twee hersenhelften die elk op een andere wijze aandacht hebben voor de wereld. Iain McGilchrist begint zijn uitleg in een interview op YouTube met het volgende verhaal*:
Een spiritueel meester, met diepgaande spirituele inzichten, zorgt voor een kleine gemeenschap geïnteresseerden. Omdat hij dit zo goed doet, wordt deze groep steeds groter, waardoor er ook steeds meer regelzaken bijkomen. Hij moet op een gegeven moment zoveel organiseren, dat hij vreest dat dit ten koste gaat van zijn wijze inzichten en het overzicht over het geheel. Hij vraagt daarom één van zijn begaafde volgelingen om de regelzaken voor hem te doen. Deze man doet zijn werk goed, het is een bureaucratisch persoon, accuraat, maar hij weet niet wat hij niet weet. Hij mist het inzicht in waar het omgaat en is zich niet bewust dat hij deel uit maakt van het geheel. Hij begint zich kritisch te voelen tegenover zijn meester, die maar rustig in de tempel zit en lachend zijn dingen doet, terwijl hij inmiddels ongeveer alle noodzakelijke werkzaamheden verricht. Hij gaat zich gedragen alsof hij zelf de leiding heeft, maar omdat hij niet weet wat hij niet weet, gaat het snel bergafwaarts met de community.
De linkerhersenhelft (L.H.) doet de administratieve zaken, doet dat goed en gefocust en denkt dat alles goed gaat als de bedachte regels maar zo goed mogelijk opgevolgd worden. De details zijn hierin belangrijk. Maar eigenlijk weet hij maar weinig van het geheel in vergelijking met de rechterhersenhelft (R.H). Volgens McGilchrist is in onze moderne wereld de L.H. dominant geworden en zijn we de wijsheid van de R.H. aan het kwijt raken. We komen in een wereld te leven waar we abstracties als meer betekenisvol hanteren dan wat ze representeren. Dat woorden belangrijker worden dan feiten en het leven, ontdaan van betrokkenheid, benaderd wordt.
De wijsheid van de R.H. kan echter niet vastgelegd worden in procedures en protocollen. De L.H. denkt het allemaal te weten, is dogmatisch, stelt regels op waar iedereen zich aan moet houden, wil dat controleren en accepteert geen andere meningen. En daarmee bereikt de L.H. het tegenovergestelde van wat de R.H. voor inzichten heeft. De R.H. ervaart het unieke in een situatie, de L.H. denkt in categorieën, modellen en abstracties waardoor het speciale verdwijnt. De L.H. heeft geen overzicht en houdt zich bezig met de delen. De R.H. ervaart de wereld zoals die zich voordoet, met emoties en het leven zelf, holistisch. Tegenstellingen worden door de R.H. niet als zodanig ervaren, maar als stellingen vanuit verschillende gezichtspunten ten aanzien van een bepaald fenomeen. Kijken vanuit verschillende perspectieven geven verschillende visies. Het is niet ondenkbaar dat in elke visie wel zinnige informatie schuilt.
De twee hersenhelften moeten goed in balans zijn met elkaar om als mens optimaal te kunnen functioneren. Daarbij moet de R.H. de meester zijn en de L.H. de dienaar. Als door omstandigheden de L.H. gaat domineren, dan zal het overzicht verdwijnen, zonder dat de persoon dit als een probleem ziet. Hij merkt het zelfs niet eens en als er problemen ontstaan dan zoekt hij de oorzaak bij anderen. Wat voor een persoon geldt. Kan ook gelden voor de samenleving als geheel. Volgens McGilchrist komen we steeds meer in een door de L.H. gedomineerde samenleving terecht, gebaseerd op regels, modellen en protocollen en een emotioneel onverschillig houding. Het lijkt ons dat dit op vele domeinen van de samenleving waarneembaar is. Van de stikstofdiscussie, de opwarming van de planeet, de zorg voor ouderen tot de protocollen in de jeugdbescherming, de linkerhersenhelft denkers bepalen met hun regels ons leven, en bijna iedereen klaagt erover.
Een vriendin brak haar voet op vier plaatsen en kwam thuis te zitten. Ze woont alleen en toen ze de thuiszorgmedewerkster vroeg een boterham te smeren voor haar, was het antwoord dat ze dit niet mocht doen volgens haar protocol.
Een verpleeghuis in Delft maakte onlangs bekend dat de maaltijdvoorziening veranderd was. Vanaf 1 januari 2023 kunnen de bewoners per dag nog 150 gram aardappelen krijgen, 150 gram groenten en 80 á 100 gram vlees. Met vriendelijke groet van de Teamleider Facilitair. Een derde voorbeeld: stervende patiënten liggen in hun eigen ontlasting, omdat verpleegkundigen uren bezig zijn om voor hen incontinentieluiers geregeld te krijgen. Het lijkt wel of Nederland vastloopt door het moeten volgen van dit soort belemmerde regels en niemand die het kennelijk durft te doorbreken. Hebben de linkerhersenhelft denkers definitief gewonnen of is het tij nog te keren?
Het is bekend dat scholieren steeds meer psychosociale problemen ervaren. Er wordt veel geklaagd over examenstress en de coronaperiode heeft een nadelig effect gehad op onderlinge contacten. Het is niet ondenkbaar dat de L.H. in hun leven een steeds dominantere rol speelt, waardoor een besef van verbondenheid steeds dunner wordt. Het besef van verbondenheid, hetgeen nu juist een eigenschap van de R.H. is, hebben we absoluut nodig om ons leven als zinvol te ervaren. Als we ons in liefde verbonden voelen met onze omgeving dan houden we ons niet bezig met de zin van het leven. We ervaren het gewoon, we zitten erin en zijn niet opzoek naar de zin. Aangezien we in een cultuur leven waar het besef van verbondenheid steeds dunner wordt, gaan we toch op zoek naar zinbeleving. We kunnen het proberen te vinden in een surrogaat zoals b.v. in macht, maar ook in kunnen presteren. Als presteren ons moet beloven ons een besef van zingeving te bieden, dan wordt presteren automatisch buitengewoon belangrijk en stressvol. Doelloosheid en wanhoop zal zich bevinden onder de prestatiezucht. En als we driftig blijven zoeken naar de zin waar het niet te vinden is, dan zal de wanhoop en doellosheid niet minder worden. Eigenlijk beginnen we te dwalen als de L.H. de dominante hemisfeer is en weten we niet meer waar we het besef van zingeving nog kunnen vinden.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.- (Iain McGilchrist -Buddha at the Gas Pump interview – YouTube).
PC.Hendriks zegt
Nu heb ik ook door dat het gebrek aan empathie bij grote delen van de Nederlandse bevolking. De RH’s werken nog nauwelijks.