Binnen het christendom bestaat meer dan de orthodoxie van ‘Rome’ tot gereformeerd. Er zijn gedeelde spirituele waarden die boeddhisme en christendom verbinden.
Spinozisme, het woord is me het hele afgelopen weekeinde door het hoofd blijven gaan. Het komt door het boek Lotus in de Lage Landen. Daarin wordt beschreven dat boeddhisme werd aangezien voor spinozisme toen het rond het begin van de negentiende eeuw in kleine kring tot Nederland begon door te dringen.
Spinozisme verwees naar het denken van Spinoza, de zeventiende eeuwse Nederlandse filosoof van joodse origine. Spinoza haalde God binnen de dimensie van de wereld. Alles wat we waarnemen is een manifestatie van God, zei Spinoza; niet van een Vader-Schepper die buiten onze dimensie staat, maar alle fenomenen zijn God. God is de substantie van de wereld en materie en geest zijn ‘attributen’ (eigenschappen) van deze substantie.
Boeddhanatuur
Panentheïsme is de filosofische naam voor zulk denken. Bij pantheïsme is alles bezield van een goddelijke natuur terwijl God buiten de menselijke sfeer blijft. Bij panentheïsme is God zelf binnen onze dimensie.
Er bestaat een zekere analogie tussen het panentheïsme van Spinoza en het interzijn van het mahayanaboeddhisme. Niet in alle dharma’s bevindt zich boeddhanatuur, maar alle dharma’s zijn boeddhanatuur. Het een is het ander. Vorm is leegte, leegte vorm. Immanente transcendentie heet dit in het filosofische en godsdienstwetenschappelijke vakjargon. Er bestaat eveneens een overeenkomst tussen Spinoza en Dogen, de zenmeester die vier eeuwen eerder in Japan leefde. Ook voor Dogen was alles boeddhanatuur, niet alleen levende wezens, maar ook bergen en meren. En evenals later Spinoza achtte Dogen de allesverbindende ‘substantie’ mede toegankelijk voor de ratio, het verstand. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men in de negentiende eeuw het boeddhisme zoals het toen op grond van de beschikbare bronnen verstaan werd, associeerde met het spinozisme.
Denkramen
Iedere tijd en cultuur neemt boeddhisme op binnen bestaande kaders. In China dachten sommigen dat die Boeddha uit het verre India een soort taoïst moest zijn geweest, toen het boeddhisme daar rond het begin van onze jaartelling serieus wortel begon te schieten. Het historische perspectief van een boek als Lotus in de Lage Landen doet denkramen oplichten die wij misschien niet meteen herkennen, maar die anno nu nog immer sluimeren in ons culturele voorstellingsvermogen. Hoezeer ook orthodoxe gelovigen van ‘Rome’ tot gereformeerd het christendom proberen te monopoliseren, stromingen als panentheïsme zijn even eigen aan ons culturele erfgoed als hun kijk op de werkelijkheid.
We kunnen niet in de geest kijken van anderen, maar het is niet uitgesloten dat sommige mensen in boeddhistische sangha’s in ons deel van de wereld de Dharma verstaan in termen van ons culturele erfgoed, langs de denklijnen van de christelijke orthodoxie of die van het panentheïsme.
In het eerste geval wordt boeddhanatuur onwillekeurig voorgesteld als een vonkje van de kosmische Boeddha: ‘onze Boeddha die in de hemel zijt, uw naam worde geheiligd’. In het tweede geval kom je, zoals gezegd, meer in de buurt van het interzijn. Als je het boeddhisme eroverheen legt, komen deze beide posities ineens een stuk dichter bij elkaar.
Revitaliseren
Is dit allemaal erg? Volgens sommige meer traditioneel ingestelde boeddhisten misschien wel. Maar anderen, zoals de Dalai Lama en Thich Nhat Hanh, roepen in koor dat zich hier juist een kans voordoet.
Er is het nodige wat ze scheidt, maar de christelijke en de boeddhistische cultuur kunnen ook gedeelde spirituele waarden aanboren. Waarom zou je je in vredesnaam het hoofd breken over vreemde begrippen uit een andere cultuur van 1500 tot 2500 jaar geleden wanneer je ideeën die binnen je eigen bereik liggen, kunt revitaliseren? Zo bezien hoef je geen boeddhist te zijn om naar de inspiratie van de Boeddha te leven!
John Willemsens zegt
Zie onze webpagina’s over Spinoza:
http://www.euronet.nl/~advaya/conatus.htm
http://www.euronet.nl/~advaya/randomnotes.htm
http://www.euronet.nl/~advaya/interlude.htm
http://www.euronet.nl/~advaya/spinoza.htm
Groet,
John.
Eric M Stols zegt
De droom van de oude religie baart nieuwe monsters.
Het interpreteren van het boeddhisme via post christelijke imperatieven, – natuurlijk vinden we dat veelal prachtig, want het haakt immers veelal al te gemakkelijk in op aloude voorkeuren. Kunnen we al te gemakkelijke, via de lijnen van de oude religies alles interpreteren volgens reeds lang ingesleten en cultuur bepaalde interpretatie schema’s. Is dat erg? Of is het wellicht werkzaam? Dat val te bezien.
Ik moet dan altijd denken aan de mop van Marilyn Monroe die Einstein ontmoet. “Laten we samen naar bed gaan”, stelt Monroe aan Einstein voor, “Dan maken we een kind met mijn uiterlijk en Uw hersenen”. Einstein, gelukkig wat slimmer dan Monroe, riposteerde, “Maar Mevrouw, hoe weet U dat dat zo’n goed idee is, immers de kans is even groot dat het een kind wordt met Uw hersenen en mijn uiterlijk” !!
Nav een lange ervaring durf ik de stelling wel aan dat het Hollands Boeddhisme nauwelijks bestaat. Dat het voor een heel groot gedeelte spijt optantisme van post calvinisten en post katholieken betreft. Men heeft de oude christelijke religie afgezworen, vond deze veel te beknellend, ervaart toch een gemis en het boeddhisme wordt vervolgens met beide handen aangegrepen om deze lacune te willen vullen. Niets menselijks is ook post christelijken vreemd.
Wel vreemd is dat vervolgens de zelfreflectie op ongewenste, naar de oude religie bindende imperatieven stokt. Dat binnen korte tijd, menselijk, al te menselijk, men naar oude gewoontes het vermeend nieuwe boeddhisme tot een post christendom, veelal even beknellend, misvormt heeft.
Ik durf de stelling ook wel aan dat de interne controverses binnen het Hollands Boeddhisme (helaas) nagenoeg precies volgens de lijnen van de (boeddhistische?) post protestanten (preciezen) en de (Boeddhistische?) post katholieken (rekkelijken) plaats vinden.
Ik zou eea uit lange ervaring puttend met vele sappige voorbeelden kunnen illustreren, maar dit valt vooralsnog buiten dit kader van het al weer te lange bericht.
Eea vindt plaats overeenkomstig veelal dus onbewuste post loyaliteiten, overeenkomstig deze bijv. ook in familie therapieën wel duidelijk gemaakt worden.
Helaas heeft men in het (hollands) boeddhisme(?) nimmer de behoefte gevonden om deze onjuiste loyaliteiten/ bindingen naar de oude religies te willen hernemen.
Blijkbaar zijn de onbewuste cultuur (en daardoor nog moeilijker herkenbare) patronen bepalender dan de wens naar innerlijke vrijheid, inzicht en verbondenheid.
Natuurlijk, – en ik zal de laatste zijn omdat te willen ontkennen, zijn er ook vele positieve overeenkomsten, de Mystiek, Spinoza pantheïsme , Willen James duidingen van Mystiek, de Perennial Philosophy zoals oa door Huxley en vele anderen (Thich Nath Hanh) ultimo worden geduid en herhaalt. Maar dat valt buiten hetgeen ik in dit bericht kenbaar wil maken.
Het moge duidelijk zijn dat ik de liefde voor deze positieve overeenkomsten ook deel, maar ervaar het langzamerhand op zijn minst verbazingwekkend dat de met de mond beleden hang naar inzicht blijkbaar niet zo ver gaat dat men de verkeerde oude post christelijke imperatieven tevens wenst te beschouwen en wellicht wenst te hernemen.
Immers; uit de daadwerkelijke praktijk van het Hollands Boeddhisme moge helaas blijken dat er veel ongewenst gebaart is? Hernemen van de ongewenste oude imperatieven en de daadwerkelijke behoefte aan wederzijds begrip. -het zou op zijn minst de sfeer in het Hollands Boeddhisme ten goede komen.
Eric M Stols
(Boeddhist of post remonstrant?).
Ellen Ji An Neve zegt
Dag Jules,
Dank voor je colum. Na jaren lang van ‘zoeken’ kwam ik bij het Zenboeddhisme terecht. Het was een thuis komen. De taal, de vorm, de teksten, helder en mysterieus. Nu naar meer dan 10 jaar zitten ben ik eindelijk aan het toe komen aan woorden als ‘God’,’Jesus gestorven aan het kruis’, ‘Pasen’. Niet de historische kant,maar vooral taal en beeld van het symbool. Die neem ik op in mijn geest en laat daar hun werk doen. Het zijn heuse koans. Geen verschil te vinden met de ‘Blue cliff records’. Misschien had ik eerst de vervreemding en het loslaten van als die christelijke symboliek nodig om me er nu opnieuw mee te verbinden. Gek genoeg ben ik zeer atheistisch opgevoed. Religie was een vloekwoord in mijn familie van herkomst. Nu na al die jaren is voor mij religie poezie aan het worden. Mysterieus, beeldend,openend, pijnlijk en bevrijdend.
Jules Prast zegt
Dank jullie wel voor jullie inbreng en dialoog. Charles Luk merkt in zijn boek ‘Secrets of Chinese Meditation’ op dat volgelingen in het Westen het boeddhisme met een zelfde openheid en vurigheid in zich opzuigen als gebeurde toen het vele eeuwen eerder in China arriveerde. Dat zag hij als een voordeel. Het was midden jaren zestig toen hij dit schreef, maar volgens mij kunnen we hier ook nu nog hoop uit putten. Dat we de contouren van onze eigen receptie van boeddhisme (in welke vorm dan ook) herkennen, betekent dan ook niet dat de oprechtheid en de intensiteit van onze beoefening er minder om zijn, misschien wel integendeel.