“Als er geldbomen bestonden had ik er wel eentje op het balkon staan,” zei mijn vader als ik iets onmogelijks vroeg als een Matchbox autootje, een doosje 8-noppige legosteentjes of een setje kleurpotloden. Ik ben dus opgegroeid met het idee dat er geen geldbomen bestaan, maar heb dat idee op mijn 62e alsnog bij moeten stellen: ze bestaan wel degelijk.
Somtjid, de vrouw van het plaatselijke restaurant, had het al weken geleden aangekondigd: 11 november moesten we vrijhouden, want dat kwamen haar en Pradith’s familie over uit Bangkok, Lamphun en de Isaan (de arme noordoostelijke regio van Thailand). Het zou een belangrijke dag worden waarop de tempel moest worden bezocht en ze zou het geweldig vinden als we kennis kwamen maken met haar familie en mee zouden gaan naar de tempel. Natuurlijk wilden we dat.
11 november was het dus was het zo ver. Het restaurant was gesloten, maar voor de familie en ons was er om 8 uur een lekker ontbijt. We maakten kennis met de verschillende familieleden en hadden het geluk dat twee van Somtjids zussen erg goed Engels spraken. Dat scheelde heel veel handen- en voetenwerk en vertaal-apps.
Onderweg naar de tempel passeerden we een optocht in Hang Chat. Tot dan toe hadden we het idee gehad dat we naar een soort inwijding of andere ceremonie voor die specifieke tempel zouden gaan, maar blijkbaar was er toch sprake van een breder gevierd iets. Het bleek te gaan om Kathin, elders ook wel kathina genoemd. Dat is oorspronkelijk een door elke tempel apart vastgestelde dag binnen een periode van een maand na de regentijd, waarin leken stof aanbieden aan monniken, die daar dan nieuwe pijen van maken. Op dezelfde dag dat de kathina plaatsvindt diende, ook weer oorspronkelijk, het kleed te worden geknipt, van de juiste motieven te worden voorzien, met zelf bereide natuurlijke kleurstoffen te worden gekleurd en zorgvuldig te worden gedroogd.
Gemak dient de mens en daaronder valt ook de monnik. Vandaag de dag koopt de leek een kant-en-klare pij in de speciaalzaak voor giften aan monniken en overhandigd die op Kathin. Maar de monniken krijgen ook al pijen als ze een trouwerij, uitvaart of andere ceremonie verzorgen. In veel tempels is er dus een overschot aan pijen.
Zoals gezegd dient gemak mens en monnik. Er zijn nog steeds mensen die met een nieuwe pij naar een tempel gaan, maar tegenwoordig komen de meesten met een geldboom aan. Dat is een van bamboe in elkaar geknutseld boompje. De uiteindes van de bamboe “takken” zijn gespleten en daar kan je bankbiljetten tussen schuiven. In winkels, restaurants en op andere plaatsen waar veel mensen komen wordt zo’n geldboom neergezet. In het restaurantje in ons dorp stond er ook een, en in plaats van een fooitje (of naast een fooitje) schuif je een briefje 20 of 100 baht in de boom.
Op Kathin komen overal vandaan mensen met hun geldbomen naar de tempel. Behalve bomen zijn er ook varianten, zoals geldslingers, maar ook slingers gemaakt van sigaren en sigaretten. Menselijke behoeftes zijn de monnik immers niet vreemd. Als het goed is worden al die donaties gebruikt voor onderhoud aan de tempel en aan liefdadigheid. Er gaan echter ook verhalen over luxueus levende monniken en er lopen zelfs justitiële onderzoeken naar sommige tempels vanwege de verdenking van witwassen en misbruik van liefdadigheidsfondsen. Dat zijn de uitwassen die je in iedere religieuze organisatie tegenkomt. Het Boeddhisme onderscheidt zich op dat punt helaas niet.
Tijdens de dag is er overal rond het klooster gratis en lekker eten en drinken te krijgen. Ter afsluiting zijn er wat voorstellingen, waaronder een dans van de mae baan (mae=moeder, baan=huis) en een rituele vecht-dans van een aantal jongeren. Ten slotte wordt er nog ritueel rijst gevoerd aan een koe, waarna er een sinterklaas-achtig tafereel ontstaat als er allerlei kleurige piepkleine pakjes op het veld gestrooid worden. Iedereen duikt er op af om er zo veel mogelijk te bemachtigen. Er blijken muntjes in te zitten, van 1 of 2 baht (1 baht is iets meer dan 2,5 cent). Een paar kinderen staan met takken over een dakje te vegen. Daar blijken wat pakketjes op te zijn geland. Met mijn 1 meter 91 kan ik ze er makkelijk af pakken. De teleurstelling dat die lange farang er met de buit vandoor gaat wordt een brede glimlach en een diepe wai als ik alles uitdeel. Goede daden komen soms vanzelf aanwaaien.
Loi Krathong
Van de talloze feesten in Thailand zijn Sonkran en Loi Krathong de grootste. Sonkran, het traditionele Thaise nieuwjaar, is het bekendste, vooral dankzij de grote watersmijtpartijen. Loi Krathong is minder bekend, maar wat ons betreft absoluut het mooiste Thaise feest. Loi betekent laten drijven en een krathong is een vaartuigje. De traditionele krathong heeft een schijf van de stam van een bananenplant als basis. Daarop wordt van bananenblad en andere materialen een lotusbloem-vorm geknutseld, waarin een kaars en 3 wierrookstokjes worden gezet en soms wat muntjes gelegd.
Loi Krathong valt jaarlijks op de avond van de volle maan in de 12e maanmaand en dit jaar was dat 22 november. De dagen ervoor merk je al dat het er aankomt, doordat er regelmatig vuurwerk wordt afgestoken en papieren ballonnen met een kaars erin worden opgelaten. In Nederland kom je die af en toe ook wel tegen en dan heten het meestal wensballonnen. Op de 21e stonden Toey en Pradith al vroeg voor de deur. Pradith spreekt een beetje Engels maar we begrepen maar niet wat ze nou precies wilden. “Thing you have before solar battery” probeerde Pradith en ineens viel het kwartje. Ze wilden de generator, die we gebruikten voordat de zonnepanelen waren geïnstalleerd, lenen voor Loi Krathong. “Oooo, you mean ไฟฟ้า (fai faa),” zei Mieke. Soms verstaan we gewoon al beter Thais dan Thailish.
’s Middags werden we opgehaald en konden we zien waarvoor de generator nodig was geweest. Op een oude pick-uptruck hadden ze een soort levensgrote krathong gefabriekt, die tijdens het feest in een optocht mee zou rijden. Zoiets als onze carnavalswagens, maar dan in een middagje in elkaar geknutseld. Alles was versierd met kleurige lichtjes en een belangrijk deel was de geluidsinstallatie. Ook in Nong Lom, het buurdorp, moesten we komen kijken en werden we onthaald op whisky, taaie rundvlees- en kipstukjes en een uitnodiging om aan de karaoke mee te doen.
Dat laatste wisten we beleefd af te slaan. Misschien moeten we toch eens een Nederlands lied instuderen; de Thai zijn zo gek op karaoke dat we ze er ongetwijfeld enthousiast mee maken. Met een beetje geluk valt karaoke wel onder de goede daden; áls we er toe overgaan ligt er in ieder geval kennis en inzicht, onbaatzuchtigheid en liefde aan ten grondslag.
De optocht was de 22e een paar dorpen verderop. Op een sportveld stonden de wagens opgesteld en aangezien ze allemaal die kleurige lichtjes en een (soms enorme) geluidsinstallatie meevoerden, was het een kakofonie van knalhard geluid. Omdat we ook nog met Lorenza in de stad hadden afgesproken vertrokken we na ruim een uur. Lorenza runt een guesthouse aan de rivier en daar zaten we eerste rang om de krathongs en de grote verlichte vaartuigen, een soort varende praalwagens, voorbij te zien komen.
Het te water laten van je krathong heeft verschillende redenen. Hoe langer de kaars blijft branden, hoe gelukkiger je komende jaar wordt. En laten jij en je lief tegelijk de krathongs te water, dan zegt de tijd dat ze bij elkaar blijven drijven iets over hoe duurzaam de relatie is. (Het verhaal gaat dat sommige geliefden hun krathongs aan elkaar binden. De vraag is natuurlijk of dat werkt.) Probleem in beide gevallen is dat de krathongs wegdrijven en opgaan in een massa lichtjes die op de rivier drijft. Probeer daar de jouwe maar een tussen te blijven volgen.
Een derde reden om je krathong weg te laten drijven is, dat je daarmee ook je zonden van het afgelopen jaar wegwast. Het is inmiddels 50 jaar geleden dat ik gebiecht heb, dus dan is zo’n krathong geen overbodige luxe. Voor de tussenliggende 49 jaar moet ik nog wel een oplossing bedenken.
Behalve het in het water zetten van de krathongs wordt er ook vuurwerk afgestoken en worden er heel veel van die eerder genoemde papieren ballonnen opgelaten, soms met vuurwerk aan een staart die eronder hangt. Het gaat om zulke grote aantallen dat de vliegvelden bij zonsondergang sluiten, omdat het opstijgen en landen te gevaarlijk is.
In sommige plaatsen wordt van Loi Krathong een 2-daags feest gemaakt. In Lampang was er bijvoorbeeld op de 23e nog een grote verlichte optocht. In Nong Noi houden ze het gewoon op één avond. Hoewel bij de tips voor Thailandgangers altijd staat dat je nooit spullen uit moet lenen, omdat je die nooit meer terug ziet, werd onze generator keurig door Toey teruggebracht. De al enige tijd kapotte verbindingen waarmee het apparaat aan een frame zat waren zelfs gerepareerd, dus we kregen het ding beter terug dan we het meegegeven hadden. “Thank you. Everybody in Nong Noi love you”, zei Toey nog. Daar werden we even stil van.
