Campagne en uitslag van deze verkiezingen laten zien dat ons land opschuift van een democratie naar een personacratie. Kiezers stemmen steeds minder op ideeën. Het draait primair om de persoon van de lijsttrekker. Diens uitstraling bepaalt voor veel kiezers hun keuze.
Hoe zijn we daar terecht gekomen? Er speelt nogal wat.
Koninkrijk? Misschien is de monarchie de oudste bron. Macht lag tijden lang bij één persoon, uit één bepaalde familie. Het is een rolmodel dat door lijkt te werken. De meest recente bron is koning Trump als autocratisch persona.
Ontzuiling Heel basaal voor de Nederlandse personacratie is de ontzuiling. Die leverde een ideeënvacuüm op. Toen ons land nog verzuild was, waren er weliswaar ook lijsttrekkers in de persona-rol, maar de kiezerstrouw gold vooral de ideologische opstelling van elke zuil. Nu bepalen zwevende kiezers de uitslag. Ideologisch houvast ontbreekt steeds meer. Oneigenlijke kenmerken geven de doorslag: de ideale schoonzoon, de eindeloos herhaalde one-liner, dat leuke verkiezingsspotje. De lijsttrekker-persona vraagt: Hoe kom ik over? Niet: Komt mijn boodschap over?
Inhoud? Inhoudelijke discussie wordt zowel geprezen als breed vermeden. Het gaat zelden over de vraag wat voor soort samenleving we willen zijn, terwijl dat in democratische politiek ieders kernvraag is. De campagne draait voor veel partijen om het uitmelken, vaak tegen de feiten in, van een schijnprobleem, zoals de migratie. Een echt probleem, bijvoorbeeld de klimaatcrisis, wordt gladweg ontkend.
Populisme Uit onderzoek blijkt dat de Nederlandse kiezers linkse opinies hebben, maar rechts stemmen. Daarbij speelt de opkomst van het populisme een rol. Lijsttrekkers exploiteren de angst die hoort bij de leegte van de ontzuiling. In de partij met slechts één lid, één persona, komt dit het duidelijkst naar voren.
Media Van invloed is ook de opkomst van de media, vooral de socials. Daarin staan personen als influencers centraal. De lijsttrekker profileert zich naar dat model. Voorbeelden komen ook uit TV-shows rond de beste zanger, kok, of slimmerik. In talkshows en debatten moeten lijsttrekkers hun persona verkopen, tegen de concurrentie. Komt hun boodschap nog aan de orde, dan polariseren ze. Wat ze over elkaar en door elkaar roepen, typeert hun appreciatie van de inhoud. Er is meer televisie dan visie.
Spindoctors Spindoctors exploiteren de hele trukendoos van marketing en reclame, ter wille van de verkoop, als een merk, van één persona. AI biedt nieuwe mogelijkheden. Het op zich edele politieke spel maakt plaats voor vileine machtsspelletjes. Alleen de lijsttrekker telt daarbij, de andere kandidaten op de lijst doen er niet toe, alsof zelfs zij concurrenten zijn. Voor oude en nieuwe partijen is het een patroon geworden dat de lijsttrekker de rol van messias moet spelen. Alweer ligt het accent op één persona, elke verkiezing weer een andere messias.
Morele rem? Neveneffect van de ontzuiling is het ontbreken van een morele rem. Verheksing van tegenstanders is normaal geworden. Competente politici als Sigrid Kaag en Frans Timmermans, beiden premierwaardig en met een indrukwekkende internationale staat van dienst, werden zo weggezet. Iedereen op social media kan anoniem scoren met virale haat. Onparlementaire taal in de Tweede Kamer normaliseert de trend.
Geen persona Dick Schoof, de topambtenaar die nog steeds onze premier is, heeft als overheidsdienaar niet de persoonlijkheid van de politieke persona. In de campagne is hij afwezig, ook al staat het beleid van zijn kabinet ter discussie. Frans Timmermans heeft zijn eigen conclusies getrokken. De rol van persona lag hem duidelijk niet, en dat siert hem. Net als Job Cohen in eerdere tijden. De democratie is door het vertrek van zulke mensen weer een stap dichter bij de personacratie.
Hoop? Burgerberaden bieden mogelijk tegenspel, omdat het daar om inhoud gaat en de persona afwezig is. In de betere gemeenteraden gaat het ook zo toe.
Geef een reactie