De wereld verandert in razend tempo—misschien wel zo snel dat het steeds moeilijker wordt om er een samenhangend verhaal van te maken. Dit geldt niet alleen op politiek vlak, waar de druk om “voor of tegen” iets te zijn steeds sterker wordt, maar ook voor onze beleving van de werkelijkheid: welke feiten accepteren we, en welke verhalen beschouwen we als waarheid?
Mensen zoeken houvast in een wereld vol tegenstellingen. Ze willen weten waar jij staat, of je bij hun kamp hoort of juist bij de tegenpartij. Dit geeft hen een gevoel van zekerheid en bevestigt hun overtuiging dat zij het bij het juiste eind hebben. Maar elk perspectief biedt niet alleen waardevolle inzichten, het creëert ook blinde vlekken. Onze kennis is nooit zo absoluut als we graag zouden geloven.
We leven in een tijd waarin morele kaders steeds dwingender worden opgelegd: ben je vóór of tegen? Pro-Trump of anti-Trump? Dit verlangen naar orde in een chaotische stroom van tegenstrijdige informatie, meningen en gevoelens is begrijpelijk. Maar juist deze reflex—het zoeken naar helden en vijanden—ligt aan de kern van de beschavingscrisis waarin we ons bevinden.
Wat drijft de drang naar polarisatie?
Waarom is de neiging tot polariseren zo sterk? Misschien heeft het te maken met onze westerse neiging om goed en fout als absolute waarheden te zien. Omdat niemand zichzelf graag als “fout” beschouwt, projecteren we het verkeerde op de ander—vaak iemand die we nauwelijks kennen en over wie we vrijelijk kunnen fantaseren, doorgaans in minder positieve termen. Deze fantasieën verharden vervolgens tot schijnbare feiten.
Omdat we onze overtuigingen als feiten beschouwen, voelen we geen noodzaak om in dialoog te gaan en onze aannames te toetsen. Een open gesprek zou immers onze zekerheid kunnen ondermijnen dat wij goed zijn en de ander fout. Maar de werkelijkheid is vaak veel genuanceerder dan ons zwart-witdenken doet vermoeden.
Het einde van het wij-zij-verhaal
We klampen ons vast aan het verouderde narratief van “wij tegen zij”, in de hoop dat de juiste uitkomst ons zal verlossen van het kwaad. Dit is een oeroud script dat we telkens herschrijven, alsof er ooit een definitieve overwinning zal komen—alsof, wanneer de “juiste” groep wint, de wereld eindelijk op orde zal zijn. Maar dit is een illusie. De geschiedenis laat zien dat er altijd weer een nieuwe strijd ontstaat, een nieuwe vijand wordt aangewezen.
Steeds opnieuw wordt een moeilijk te definiëren groep tot probleem verklaard. Tijdens de pandemie stond “gezondheid” centraal en werden maatregelen getroffen die achteraf buitensporig bleken. Tegenstanders werden als “Wappies” bestempeld en buitengesloten. Nu draait het om oorlog: Rusland is het gevaar, en militarisering wordt gepresenteerd als de oplossing.
Ondertussen dreigt een veel groter drama zich te voltrekken. Terwijl we ons verliezen in deze tegenstellingen, verschuiven de fundamenten onder onze voeten. Technologische ontwikkelingen, ecologische crises, de uitholling van gemeenschappen en de groeiende kloof tussen arm en rijk—dát zijn de krachten die de wereld werkelijk veranderen. Maar het is veel gemakkelijker om energie te steken in symbolische strijd dan in het zoeken naar echte oplossingen.
De uitdaging van onze tijd
Wat als we niet langer zouden proberen de “juiste” kant te kiezen, maar ons richten op het overstijgen van wij-zij-denken? Wat als we ons afvroegen: wat blijft er over als we geen vijand meer nodig hebben? Kunnen we nog betekenis vinden zonder conflict, zonder onszelf af te zetten tegen een ander?
Dit vraagt om een radicaal andere manier van denken en in de wereld staan—één die niet gebaseerd is op angstverhalen over de ander, maar op de erkenning dat we samen in een kwetsbare en onzekere wereld leven. Dat het gelijk niet in één kamp ligt, maar verspreid is en vraagt om dialoog, nuance en openheid.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Siebe zegt
We moeten onze roeping tot het waarachtige, zuivere, betrouwbare zien als iets moois volgens mij. Hoe die hartenwens naar bescherming, veiligheid, het betrouwbare, zuiverheid zich ook uit, ik vind het legitiem, sterker, ik geloof dat het heilig is.
Iemand die verlangt naar veiligheid, bescherming, het betrouwbare heeft een roeping. Ik denk dat we dit allemaal hebben.
Dit is niet een probleem.
De vraag is alleen…hoe realiseer je nou die hartenwens? Daar gaat boeddhisme over, vind ik. In het kort: stop met rennen en draven, kijk eens waar je mee bezig bent? je verlangt naar veiligheid, maar hoe dan? Kan iets wat tijdelijk is je echt beschermen? De ontwaakten zie ik als voorbeelden dat veiligheid, bescherming, toevlucht geen mythe is, geen illusie. Maar met vastklampen wordt dat nooit gerealiseerd.
Ik zie het ‘samen’ in het delen van dezelfde hartenwens maar ik geloof inmiddels wel dat op het vlak van het realiseren van deze hartenwens, mensen wel degelijk een verkeerde visie kunnen hebben, verkeerd denken, spreken, handelen. Ik zie dat niet als een veroordeling. Je kunt echt op een verkeerde manier bescherming zoeken. Vaak wordt je alleen maar afhankelijker en dus ook banger en nog kwetsbaarder. Dat kan niet de weg zijn naar veiligheid.
Maar waarschijnlijk zal de boodschap van de Boeddha toch nooit heel veel mensen aanspreken.
Erik Hoogcarspel zegt
Ik wil jullie er wel op wijzen dat wankelmoedigheid juist in het voordeel is van onderdrukking en genocide.
Louis zegt
Mijn vraag blijft, al heel lang, maar hoe dan? Wat we moeten doen, het overstijgen van wij-zij denken, staat buiten kijf. Waarom lukt ons dat niet. we hebben niet veel instrumentarium lijkt het, Geweldloze Communicatie van Marshall B Rosenberg is een instrument.
whapai zegt
“Wat drijft de drang naar polarisatie?”
Ik leg de oorzaak bij de opkomst van de computer. Een computer kan alleen 0 of 1, aan of uit, et cetera. De zogenaamde ‘checkbox’ is het ultieme (voor de gebruiker zichtbare!) voorbeeld. Dit binaire werken is op de mens overgeslagen en uit zich de laatste decennia meer en meer als het binaire of wel polariserende denken en spreken.
Als je maar lang genoeg ergens mee omgaat…
G.J. Smeets zegt
“Kunnen we nog betekenis vinden zonder conflict, zonder onszelf af te zetten tegen een ander?”
Nee, Luuk en Rob, dat gaat niet lukken en is nooit gelukt. Conflict en scheiding van ik/jij of wij/zij zijn de voedingsbodem van betekenis. Het begint al met de doorbreking van de symbiose tussen boreling & moeder en als psychologen weten jullie dat ook wel – neem ik aan.
Overigens betwijfel ik of de mijoenen bewoners in strafkampen wereldwijd ook maar enige boodschap hebben aan ‘dialoog’. Hetzelfde geldt voor onderdrukte etnische gemeenschappen in Myanmar en andere autocratische landen. En het geldt ook voor gedupeerden van de NL toeslagen affaire. Vrede is kunnen leven met conflicterende belangen (ik/jij en wij/zij). Voor héél veel mensen is met conflicterende belangen niet te leven zoals jij en ik.