Het jaar 2017 -de zevenendertigste dag- de kille dood

Het was gisteravond in het tv-programma Jacobine op zondag een kille bedoening met weinig empathie en compassie, vond ik. Misschien kwam het door het thema: de dood. Drie mannen op leeftijd, Jan Slagter, directeur van omroep Max, voormalig CDA-minister Ben Bot en Bert Keizer als arts verbonden aan de Levenseindekliniek,  spraken over het doodmaken van mensen die lijden aan dementie en die ooit, toen ze nog mochten beslissen, hebben aangegeven dat ze onder die omstandigheden niet verder willen leven. Ook mensen met een voltooid leven en hun doodswens passeerden de revue. Alleen Slagter pleitte nadrukkelijk voor levenshulp en niet voor stervensbegeleiding, in eerste instantie. De ene dag is de andere niet, de ene dag wil je wel dood, de andere niet. Even een telefoontje of een kop koffie kan al helpen. Oud is niet leuk, zei Keizer.

Ik heb het helemaal gemist maar aan bod kwam het gedrag van een arts die afgelopen  week  een vrouw met een spuitje doodmaakte terwijl die dementerende vrouw aangaf dat op dat moment helemaal niet te willen. De arts beriep zich, zo begreep ik, op een eenmaal afgegeven beschikking van de tegenstribbelende dementerende vrouw en liet zich niet weerhouden. Haar gedrag is volgens een medische commissie laakbaar. Die staat niet achter eens gezegd, altijd gezegd.

Leven en dood. Afgelopen week ging het daarover in het nieuws. Een demente vrouw werd tegen haar wil (van dat moment) gedood en tegelijk werd het manifest ‘Waardig ouder worden’ gepresenteerd, dat moet voorkomen dat ouderen hun leven voltooid vinden. In het programma van Jacobine ging het over de vraag: Komt het bij dementie aan op levenshulp of stervensbegeleiding?

Mij stoorde vooral de wijze waarop Keizer en Bot in het gesprek stonden. Het leek wel of ze niet over mensen spraken maar over gevallen die niet moesten zeuren als de dokter kwam om een eenmaal vastgelegd besluit ten uitvoer te brengen. Keizer kon zich wel voorstellen dat de bewuste vrouw schrok toen de arts de spuit tevoorschijn haalde, hij kende situaties waarin  vooraf een verdovend middel in een kopje thee werd gedaan om het spuiten makkelijker te maken. Slagter wierp zich op als behartiger van het verlenen van levenshulp om de situatie van vereenzaamde mensen te veraangenamen zodat ze niet meer snakken naar de dood. Het verlangen naar de dood kan volgens hem veranderen als de omstandigheden verbeteren, er meer aandacht is en eenzaamheid verdwijnt of minder schrijnend wordt.

Ik moest denken aan een wetenschappelijk onderzoek van een tijdje geleden waaruit zou blijken dat demente mensen hun geheugen niet kwijt zijn, maar de daarin opgeslagen herinneringen op slot zitten, weer vrijgemaakt moeten worden. Zou dat kloppen?

Keizer tastte het bestaan van ouderen aan door tegen Slagter te zeggen dat deze mensen, ik vertaal het maar zo, van geen waarde meer zijn. Zou Slagter een oudere aanstellen als medewerker bij zijn omroep? Ja, zei Slagter, een van zijn presentatoren is zeventig. Alsof een baan het enige bestaansrecht geeft.

Ik krijg beelden van een industriële vernietiging van ouderen, al of niet dement op mijn netvlies, zo gemakkelijk wordt er tegenwoordig over euthanasie gesproken. Van mijn vorige huisarts hoorde ik hoe verschrikkelijk hij het vond als hij met zijn dokterstas naar een adres ging om daar een leven te beëindigen en na een uurtje weer naar huis ging en daar zijn daad overdacht en er eigenlijk ten diepste met niemand over kon praten. Hij vond het afschuwelijk, die spuit. Dat stokken van de adem. Het doodmaken. Zijn hart vertelde hem dat hij een goede daad had verricht, door een ernstig zieke uit het leven te helpen. Zijn hele zijn keurde het af. Hij was als arts niet opgeleid om levens te beëindigen, zei hij. Hij leed daaronder. Heel erg.

Ik ben er niet tegen als mensen die ernstig lijden door een arts geholpen worden. Een collega van mij had oogkaskanker en leed vreselijke pijn. Mijn vader lag rottend in het ziekenhuisbed, het was verschrikkelijk. Waar ik op tegen ben is dat het doodmaken een zakelijke kwestie wordt, met twee vreemde counselors die degene over wie zij moeten oordelen nauwelijks kennen en toch een oordeel moeten vellen over wat genoemd wordt een zachte dood. Dat een ooit afgegeven verklaring het ijkpunt is. Dat doodmaken een beroep wordt, een lopende band naar een slachthuis met mensen die ‘geen nut meer hebben voor de maatschappij’.

Het leven kan zo rijk zijn, zo vol warmte, zo enorm. Leven kan ook lijden worden, dat besef ik wel. Leven is niet vanzelfsprekend, dat kost energie, soms erg veel. Soms te veel. Waar wij nood aan hebben, wij, de samenleving, is respect voor al wat leeft. Ook als het einde nadert. Dat wij respectvol over en met elkaar blijven praten, ook al worden woorden niet altijd meer begrepen. Dat maakt ons bestaan menswaardig en goed.

Ergens in mijn werkkamer ligt een al jaren geleden opgemaakte verklaring waarin ik de voorwaarden schets voor medische behandeling, wat ik wel of niet een arts toestaat als ik daar zelf niet meer toe in staat ben dat te laten weten. Reanimeren of niet, behandelen of niet. Ik weet echt niet meer hoe ik toen dacht en wat ik in mijn beschikking invulde. Misschien denk ik daar nu heel anders over en moet ik die verklaring wijzigen, of niet, of wel, of niet. Voor je het weet komt er een man/vrouw met een spuit op me af. Ik zal er vanmiddag eens naar kijken.

BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, heimwee naar Chef,  de Kloosterbunker, Bunkerstad, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij  corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen, het abonnement op te zeggen- wat niet kan. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren. De politiek de rug toe te keren.