Het klappen van de zweep – een wakkere geest in de woonopstand Rotterdam

Geïnspireerd door boeddhistische zienswijzen geef ik ruimte aan meditatie en bezinning. In deze zienswijzen is de wereld een illusie, in de zin dat niets een eigen onafhankelijk en inherent bestaan heeft (‘leeg’ is, zoals je dat in boeken kunt lezen). Daarbij gaat er om de geest te bevrijden van gehechtheid aan ‘de duizend dingen’, gehechtheid aan deze wereld. Dit wordt gezien als een beoefening van de geest, tot het je terugtrekken in het bewustzijn en tot de opstelling ‘ik laat me niet meevoeren in de maalstroom der dingen en in voorkeuren of afwijzingen van verschijnselen in de wereld’.

Dit staat haaks op een grote levenslust die mij stimuleert om alles te ervaren. Een levenslust gedreven door een diep gevoel van mededogen met al wat lijdt en met de wens praktisch en actief iets te doen om lijden te verlichten en als het kan op te heffen. Daarbij hoort een beschouwing en beoordeling van maatschappelijke ontwikkelingen en het analyseren van maatschappelijke factoren die lijden voortbrengen. Ik mediteer dagelijks maar kom ook welbewust van mijn kussen en stap de wereld in om factoren die lijden veroorzaken te veranderen en me daar actief in op te stellen. Hoe werkt dat nou, hoe ziet dat eruit?

Déjà vu

Ik ken inmiddels het klappen van de zweep, ik ken ‘de regels van het spel’. Toen ik achttien jaar was, kreeg ik klappen van agenten. Bij een demonstratie onder de leuze ‘Amerikanen uit Vietnam’ scandeerden we ‘Johnson moordenaar’. Het was ‘belediging van een bevriend staatshoofd’ en reden voor een agressieve politiemacht om op de groep van een paar honderd jongelui in te slaan. Wegrennend kwam ik terecht in een doodlopend straatje. In een portiek werd ik, ongewapend, geen agressieve bedoelingen, wel boos over een onrechtvaardige vernietigingsoorlog, in elkaar geramd door twee agenten en tot nadenken gestimuleerd over het maatschappelijke en politieke systeem in ons land.

Ik ben nu 72 jaar. Op 17 oktober 2021 demonstreerde ik mee met het woonprotest in Rotterdam, uit solidariteit. Ik heb overwegend jonge mensen gezien die wanhopig en boos zijn. Niet enkel over de woonmarkt, maar ook over kapitalistische ontsporingen van onze samenleving. Ik liep middenin mee, zoals later bleek vlakbij een blok met mensen uit onder meer de krakersbeweging. Ik heb geen agressie vanuit demonstranten ervaren, wel boosheid. Er ontstond echter woede nadat de politie een flink deel van de demonstranten insloot. Toen ik een agent vroeg wat er aan de hand was en waarom ze dit deden kreeg ik als antwoord een paar klappen van zowel de geüniformeerde diender als twee uiterst agressieve agenten in burger, jonge agenten ‘vermomd’ als demonstranten.

Na 54 jaar een déjà vu dat opnieuw leidt tot nadenken over het maatschappelijke en politieke systeem en klimaat in ons land. Hoe valt dit politieoptreden te rijmen met de spelregels van een humane en democratische samenleving?

Morele principes

Mijn geest wordt gevoed uit een oerbron van liefde, mededogen en alom verbondenheid. De kracht uit deze bron brengt mij morele principes als respect voor mens, dier en natuur en handelen gericht op bescherming van waardigheid. Geven en samenwerken zijn daarin leidend, en zoals gezegd, het aanreiken van een helpende hand om lijden te verlichten, of op te heffen. Het huidige maatschappelijke systeem brengt wat dat betreft stevige uitdagingen.

Het maatschappelijk systeem is economisch gedreven. Het is gebaseerd op principes van ‘return on investment’, winstmaximalisatie en marktdenken. Deze principes leiden naar uitbuiting van mensen, dieren en natuur. Amorele uitgangspunten van het marktdenken ‘ontwaardigen’ mensen, dieren en natuur; ze degenereren mensen, dieren en natuur tot dingen, tot handelswaar. Het is een systeem dat mensen, dieren en moeder aarde uitbuit. Dit heeft geleid tot een perverse disproportionele ongelijkheid in de wereld, ook in ons eigen land. Amoreel markt-handelen blijkt nogal eens de moeder te zijn van immoreel handelen. Niet enkel door marktpartijen, maar ook door bestuurders en politieke machthebbers. Dit ondermijnt ten zeerste de democratische empathie van grote groepen burgers.

Er zijn groepen verliezers in het kapitalistische spel. Zowel qua wonen, als bestaanszekerheid en waardigheid. Veel verliezers krijgen te maken met een onbetrouwbare en polariserende overheid, die toedekt, liegt en mensen vermorzelt (zoals in de toeslagenaffaire). Zij zijn verliezers door politieke maatregelen die armoede, vernedering en uitsluiting veroorzaken, zoals de woonarmoede voor grote groepen, vooral jongeren. De reactie van overheid en politie op genoemde woondemonstratie in Rotterdam is een symptoom van een ontspoord kapitalisme dat het democratisch gehalte van onze samenleving aantast.

Armoede is geweld (Gandhi)

Ik ben geweldloos. Wel aanvaard ik het recht op geweldloze verdediging, burgerlijke ongehoorzaamheid, protest en demonstraties. Buitenparlementair actie voeren is een grondrecht. Net als de vrijheid van het gedrukte woord en het recht je te organiseren en verkiesbaar te stellen. We leven in een vrije parlementaire democratie. Dat is een hoog goed en dat maakt het opkomen voor burgerrechten veiliger dan voor mensen die leven in (partij)dictatoriale kapitalistische samenlevingen als bijvoorbeeld Rusland en China.

Wat kan helpen bij het ons ontworstelen aan het marktgedreven (geld)denken, armoede en de erosie van moraliteit en democratische vrijheden? Een belangrijk punt is het verdedigen van fundamentele democratische rechten. Rechten die het mogelijk maken onrecht te bestrijden. Het recht om via woord, geschrift, organisatievrijheid en protestacties fundamenteel verkeerde uitgangspunten in onze maatschappelijke ordening ter discussie te stellen en veranderingen te bewerkstelligen.

Kijkend naar de politieke machtsdynamiek in Nederland gebiedt realisme te beseffen dat grote groepen arrivés in ons land (tevreden met verworven bezit, gehecht aan de hypotheekaftrek en dergelijke) geen belang lijken te hebben bij verandering van de erbarmelijke staat waarin de sociale rechtvaardigheid in ons land verkeert. Velen van hen beseffen waarschijnlijk vagelijk wel dat ‘have nots’ op een gegeven moment hun deel komen opeisen en dat dit niet onlogisch is. Toch gaat hun steun naar politieke partijen die een onmaatschappelijk bestuur in stand houden. De rechtvaardiging daarvoor wordt nog al eens verpakt in minachtende verhalen over mensen die buiten de boot vallen. Het geweten wordt nog al eens gesust met gedachten als ‘ze hebben hun kansen niet gepakt’.

De geschiedenis laat evenwel zien dat de ‘have nots’ vroeg of laat hun aandelen in de koek komen opeisen, en maar al te vaak helaas onder aanvoering van kwaadaardige populisten.

Perspectief

In het veranderen van het ontspoorde sociale en maatschappelijke klimaat is de ‘bestuurscultuur’ slechts één (overigens niet onbelangrijk element). Primair van belang is echter een andere maatschappelijke cultuur. Een maatschappelijke cultuur waarbij de overheid corrigerend ingrijpt wanneer de gezondheid, de bestaanszekerheid, de waardigheid en de vrijheid in het geding is. Het betekent corrigerend ingrijpen in marktmechanismen die de natuur vernietigen, die de gezondheid ondermijnen, die de bestaanszekerheid van mensen uithollen en die dieren degenereren tot dingen. Het argument dat wetgeving dat verhindert, snijdt geen hout. Wetgeving is geen natuurverschijnsel maar een menselijke creatie. Wetgeving kan worden veranderd en worden gericht op maatschappelijk nut.

De geschiedenis toont ons voorbeelden hoe via overheidsingrijpen maatschappelijke voorzieningen zijn gerealiseerd en maatschappelijk welbevinden voor burgers is gecreëerd. De geschiedenis laat ons zien dat er een alternatief is voor zowel een ongebreideld roofkapitalisme als voor een verstikkend en onderdrukkend staatskapitalisme dat particulier initiatief uitsluit. Het gaat dan om een maatschappijordening waarin particulier initiatief, een faciliterende en corrigerende overheid en democratische verantwoording belangrijke pijlers zijn. Een ordening met maatschappelijke kerndoelen als goede, gezonde en betaalbare huisvesting voor iedereen; het uitbannen van disproportionele ongelijkheid; het waarborgen van bestaanszekerheid van elke burger; een onderwijs- en educatie-systeem dat de ontwikkeling van ieders individuele talenten als speerpunt heeft; het beschermen van de gezondheid en de lichamelijke integriteit van elk levend en voelend wezen; en het waarborgen van vrijheid van woord, geschrift en organisatie.

Er zijn tal van (burger)initiatieven die zich richten op het realiseren van één of meerdere van deze (en andere) maatschappelijke doelen. De tegenkrachten zijn sterk. Maar elk individu en elk burgerinitiatief dat afstand neemt van de ‘vanzelfsprekendheden’ van het huidige marktdenken, draagt bij aan het groeiende bewustzijn dat er naast onze individualiteit sprake is van alom verbondenheid. Een verbondenheid die doet beseffen dat als we anderen ‘ontwaardigen’ wij ons zelf ‘ontwaardigen’, en dat als we anderen tekort doen wij onszelf tekort doen.