– Louise’s strijdkreet: ‘Vrouwen voorop!’ en haar standvastige houding onder de groeiende kwellingen van het beleg deden enorm veel voor de moraal van de gewone mannen en vrouwen. –
Theun de Vries over Louise Michel.
150 jaar geleden, in 1871, was de Commune van Parijs. Dat was de eerste proletarische revolutie volgens Marx en Engels. Velen, Lenin voorop, zouden herhalen dat dit zo was. De eerste arbeidersstaat – klein van omvang en kort van duur – was het strijdende lichtend voorbeeld van een betere, vrije socialistische maatschappij. Niet omdat alles perfect was, maar juist omdat de Parijse bevolking – de werkers, haar verschillende klassen – massaal en kritisch haar eigen weg koos. Met haar eigen zelf gevonden organisatievormen. De arbeiders van Parijs aan de macht.
In de voorste linie tot en met de laatste dag van de Commune vochten vrouwen mee tegen het oprukkende reactionaire en door Bismarck gesteunde leger van de Franse reactie. Vooraan in deze linies, steeds haar kameraden op de barricaden aanmoedigend, streed de anarchiste/socialiste Louise Michel (1833-1905).
Louise Michel was deels autodidact, heel breed georiënteerd in allerlei maatschappelijke vragen en de natuur, lerares met vernieuwende pedagogische inzichten en bevriend met andere anarchisten. Tijdens de Commune van Parijs was ze ook lid van de Internationale. Ze heeft aandacht voor feminisme, maar is nog sterker gericht tegen ongelijkheid, armoede en onderdrukking van de ‘gewone’ bevolking. Politiek stond ze voor radicale democratie, expliciet gericht tegen de autoritaire heerschappij van de keizers en vorsten.
Ze was heel trouw aan haar moeder, die ook deelnam aan de Commune. Toen haar moeder werd gegijzeld, omdat de reactionairen aan het einde van de Commune de leidinggevende oproerkraaier Louise wilden arresteren maar niet konden vinden, gaf ze zichzelf aan om haar moeder te bevrijden.
Zij werd veroordeeld. Tijdens het ‘uitzitten’ van haar gevangenisstraf en ballingschap zette ze haar educatieve werk voort onder de plaatselijke bevolking van haar verbanningsoord Nieuw-Caledonië (en meer plaatsen).
Strijdbaar en betrokken, dat zijn kenmerken van Louise Michel. Tijdens de Commune organiseerde zij de strijd, feitelijk had zij een leidende rol.
Ooit schreef ik over Rosa Luxemburg, die tijdens haar gevangenschap interesse toonde voor heel het leven, zoals voor de vogels die Luxemburg in haar cel buiten kon horen zingen. Louise Michel toont vergelijkbare interesses en verrichtte tijdens haar ballingschap veldwerk in de plaatselijke natuur. Ze onderzoekt dieren, insecten, bomen en planten. Haar brede interesse is zowel praktisch als theoretisch, passend bij de ideeën van de pioniers van de biologie van haar tijd. Daarbij nooit vergetend de ongelijkheid tussen mensen te bestrijden; haar interesse is geen vlucht. Zij heeft veel aandacht voor de kosmische eenheid der dingen.
De Nederlandse schrijver Theun de Vries schreef een boek met twee toneelspelen over het leven en de daden van Louise Michel, dus vooral over de Commune van Parijs. Dat boek kun je zien als één van de monumenten die zij zeker verdient. Verdient, omdat haar voorbeeldige inzet en aandacht veel verder strekt dan de tijd en de plaats van de Commune alleen.
Bronnen:
– Op Internet is veel te vinden over Louise Michel.
– Boek: Theun de Vries, Louise Michel, engel in het harnas, Twee spelen over de Commune van Parijs, Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam 1984. Het citaat staat op pag. 38.
Dit boek is antiquarisch nog wel verkrijgbaar, zie o.m. Boekwinkeltjes.nl.
kees moerbeek zegt
De Commune van Parijs was geen proletarische revolutie, noch een arbeidersstaat. De Parijse Commune, er waren er in deze tijd meer in Frankrijk is direct ontstaan uit woede van de Parijse bevolking over de verraderlijke overgave van Thiers en consorten aan de Pruisen in de Frans-Pruisische oorlog.
De stad Parijs had tijdens deze oorlog een eigen officieel burgerleger en de gewapende Parijse burgers weigerden hun wapens in te leveren aan de verraders. Die verraders hadden na handjeklap met de Pruisen inmiddels een nieuwe Franse regering gevormd en met hun leger de ene na de andere commune opgerold. De burgers van Parijs erkende deze regering niet en waren daarin niet de enigen. Met behulp van de Pruisen, die hen doorgang verleende door de linies en verraad vanuit de stad zelf werd de Parijse Commune door het Franse leger de nek omgedraaid. Op een bloedige manier tot op de begraafplaats van Pere Lachaise werden de Communards gefusilleerd.
Thiers en de zijnen, leden van de Franse burgerij e.d. zagen de Commune van het eigenzinnige Parijs als een bedreiging. Wat dit betreft had Parijs een naam, immers in zware tijden hadden de Parijzenaars in het ‘algemeen belang’ eerder communes uitgeroepen. De rol van de stad aan de vooravond van de Franse revolutie en tijdens deze revolutie is bekend. Over de Parijse Commune deden de meest wilde en gruwelijke verhalen de ronde, die uit de koker van hun tegenstanders kwamen.
In de Communeperiode experimenteerde men in Parijs met nieuwe, voor die tijd moderne bestuursvormen. Ook iets wat de autocratische Thiers en de zijnen liever niet zagen. Op de ondergang van de Commune volgde vervolging van alles wat naar links zweemde. Traditioneel was het Franse links destijds zeer een bont gezelschap. Die vervolging van links onder autocratisch bewind, al dan niet militair, heeft tot aan het begin van de 20ste eeuw geduurd. Toen konden de verbannen en gevluchte Communards terugkeren en daarna kreeg links na verkiezingen regeringsmacht.
kees moerbeek zegt
Even een aanvulling voor de context. Van september 1870 tot januari 1871 werd Parijs door de Pruisen belegerd. De stad werd uitgehongerd en ziektes braken uit. De Parijse bevolking weigerde de wapens in te leveren aan de nieuwe Franse regering. Die regering werd verraad verweten. De Commune van Parijs heeft bestaan van maart 1871 tot mei 1871 en werd bloedig neergeslagen door het Franse leger, hierbij geholpen door het Pruisische leger dat doorgang verleende aan de Franse troepen.
Tijdens het neerslaan werden tienduizenden Parijzenaars gedood en duizenden gevangen genomen Parijzenaars gefusilleerd. Nog eens duizenden werden verbannen of ontvluchtten het land. De Communards kregen in de jaren 1880 officieel amnestie. Over de Commune wordt tot op de dag van vandaag verschillend gedacht in Frankrijk. Overigens, de Commune werd verkozen tijdens verkiezingen door de meerderheid van de mannelijke Parijzenaars.