Tweespraak – Psychotherapeut Rob van Boven en psycholoog Luuk Mur praten over…vrijheid

In de serie Tweespraak praten Rob en Luuk over een actueel onderwerp. Vandaag is het thema vrijheid in denken, gedragingen en handelen en religie.

Luuk: Na de val van het communisme bleef de westerse liberale democratie als enige serieuze alternatief over. De religieuze waarden van het christendom waren door de wasmachine van de moderniteit gegaan en we hielden een ontkerkelijkt christendom over. De islam was nog ver weg. We hadden geen God meer nodig om goed van kwaad te onderscheiden.
Islam, Jodendom en Christendom zijn de drie religies met Abraham als stamvader. Toen Abraham de opdracht kreeg van God om zijn zoon te offeren gehoorzaamde hij. Voor de moderne westerse mens, bekend met mensenrechten, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van expressie, gelijkwaardigheid van ieder mens, was dit niet meer geloofwaardig en acceptabel.
Hoe meer we de islam leerden kennen in het Westen hoe verwarrender het werd. Wat moesten we denken van shariah-rechtbanken, homohaat, vrouwenbesnijdenis, ontkenning van de holocaust, kind-huwelijken, eerwraak, doodstraf voor afvalligen en een negatieve houding t.o.v. democratie.
Velen zijn van mening dat we onze waarden niet moeten willen opleggen aan andere culturen. We moeten tolerant zijn en is er een groot verschil in waarden tussen christendom en islam, dan zal blijken dat dit slechts van tijdelijke aard is, zo is de gedachtegang.
Anderen zijn van mening dat we onze waarden als vrijdenken, individuele rechten, gelijkheid man en vrouw, scheiding kerk en staat, weerbaar moeten verdedigen. Dat moslimfanaten onze manier van leven aanvallen is één ding, maar waarom wentelen we ons in zelfkritiek, waarom zoveel schuldbewustzijn, waarom die softe schijnheiligheid en waarom zwijgen de feministen en homo-organisaties.

Rob: Waarheid laat zich niet door ons kennen, we hebben enkel meningen. Veelal vinden we het ‘weliswaar’ geen probleem onze meningen te hanteren als waarheid.
Welke voor waar gehouden meningen liggen dan ten grondslag aan de gedachte, zoals jij het stelt Luuk, dat we onze waarden zo snel opgeven? Wij geloven mogelijk in de waarde dat ieder zijn eigen geloof mag kiezen en dat we vervolgens daar geen inbreuk op mogen plegen. Op zich vind ik dat een mooi standpunt. Er dient echter wel onderscheid gemaakt te worden in waar iemand in gelooft en wat hij of zij doet vanuit dat geloof. Mijn mening is dat, wat we ook geloven, wij geen schade hebben te berokkenen aan liefde en veiligheid, noch naar onszelf, noch naar de ander. Gebeurt dat wel, dan dienen we in te grijpen.
We dienen echter niet in te grijpen op gedrag dat voorkomt uit een geloof waar we ons niet mee kunnen vereenzelvigen, maar dat geen schade berokkend aan liefde en veiligheid. In dat laatste geval zorgen diegenen die ingrijpen zelf voor schade aan veiligheid en liefde.

Een ander onderwerp vind ik waarom we ons zo vastklampen aan wat we geloven. In Nederland is misschien door een groep mensen een geloof tot waarheid verheven dat je, koste wat het kost, je elkaars geloof hebt te respecteren. Vermoedelijk ervaren we houvast aan wat we geloven en als we dat wat we geloven ter discussie stellen, verliezen we dat. Als we geloof als houvast willen gebruiken, moeten we het fixeren, waarmee we onszelf tot een fundamentalist transformeren. Als we hetgeen we geloven niet fixeren zouden we als consequentie daarvan over alles gaan twijfelen.
Maar waarom gebruiken we wat we geloven als houvast? Wat we geloven hebben we toch allemaal bedacht. Ons denken is het terrein van de mogelijkheden en kan als zodanig nooit houvast bieden en daar is het ook niet voor bedoeld. Als we weten wat we willen, kunnen we ons denken gebruiken om dat te realiseren. Als geloof niet ons kompas kan zijn, waar hebben we dan op te varen als richtlijn? Dat is ons gevoel, ons gevoel vertelt ons wat goed en niet goed voor ons is. Vanuit ons gevoel kunnen we elkaar ontmoeten en ervaren dat we in onze verschillen dezelfde behoeftes hebben, onder anderen onze behoefte aan veiligheid en liefde.
Een complicerende factor is dat we met ons geloof ook ons gevoel beïnvloeden. Met ons geloof vervuilen we ons gevoel en we hebben geen meetinstrument dat ons vertelt voor hoeveel procent ons gevoel bepaald wordt door de realiteit enerzijds en anderzijds door ons geloof.
Des te meer we ons kunnen ont-geloven des te meer is ons gevoel zuiver en kunnen we daar op varen.

Luuk: Op dit moment zijn er protesten van met name vrouwen in Iran. Vrouwen moeten een hoofddoek op hebben en ze mogen niet dansen. Shaparak Shajarizadeh is één van de eerste vrouwen die protesteerde tegen de verplichte hoofddoek. Gevolg twee jaar cel, aangevuld met nog eens 18 jaar vanwege een opgeschorte gevangenisstraf. Voor hetzelfde delict werd ook Sepideh Farhan veroordeeld. Ze kreeg zes jaar cel en 74 zweepslagen. Ondanks de onderdrukking delen Iraanse jongeren massaal filmpjes op sociale media waarop ze aan het dansen zijn, meiden zonder hoofddoek. Zij volgen hun gevoel.

Toen minister Sigrid Kaag op staatsbezoek ging naar Iran droeg ze ook een hoofddoek. Een Iraanse vrouwenrechten activiste reageerde verontwaardigd: deze minister en westerse feministen laten ons in de steek en verergeren met hun opstelling de onderdrukking hier.
In ons land verdedigt een gedeelte het dragen van een hoofddoek, omdat vrouwen deze keuzevrijheid moeten hebben. Gevoel en geloof zijn hier moeilijk uit elkaar te houden. Als je maar lang genoeg in een geloofssysteem bent opgegroeid, weet je niet meer wat je vrij voelen is. De groepsnorm is heilig, wijk je af, en dans je op straat, dan volgen haat en straf. Mannen stellen deze norm, voor vrouwen, zodat mannen kunnen bepalen wie gehoorzaam en eerbaar is en wie niet.
Anderen vinden dat we onderdrukte individuen moeten steunen, net zoals velen dat deden in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Tolerantie is een grote deugd, maar niet voor mensen die zelf in het geheel niet tolerant zijn. Veel mensen durven echter niet voor deze mening uit te komen, omdat ze bang zijn voor islamofoob of extreem rechts uitgemaakt te worden.

Rob: Een hoofddoekje vind ik niet belangrijk, als mensen dat willen dragen is dat prima wat mij betreft. Ook al komt het dragen van een hoofddoekje voort uit een traditie waar iemand in is opgegroeid, de drager kan er vervolgens zelf voor kiezen. Een buitenstaander kan dan stellen dat de persoon het niet uit vrije wil draagt, maar uit gehoorzaamheid en dat de persoon niet eens meer door heeft dat ze zich onderwerpt. We krijgen dan weer het probleem dat beide partijen geloven het gelijk te hebben. De buitenstaander zou zover kunnen gaan vrijheid op te willen leggen door hoofddoekjes te verbieden. Vrijheid willen bewerkstelligen door te verbieden, vind ik paradoxaal. Ik blijf daarom bij mijn criterium dat we in het kader van vrijheid iedereen moeten laten doen wat hij of zij wil, onder voorbehoud dat veiligheid en liefde niet geschaad worden.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.

Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.