Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

Wellicht was het Stephanus die 35 A.D. de eerste steen in de vijver van antisemitisme gooide. Had hij de ‘hardnekkigen en onbesnedenen van hart en oor’ niet van de moord op zijn Messias beticht? Kajafas – hogepriester van de tempel en voorzitter van het sanhedrin dat volgens de overlevering twee jaar daarvóór verraad aan Jezus had gepleegd – laat het niet zitten bij die aantijging. Hij veroordeelt Stephanus ter dood, door steniging. Daar doen de vroege christenen vervolgens nog een onderscheidend schepje bovenop, door de ter dood gebrachte niet alleen heilig te verklaren, maar ook tot allereerste martelaar.

De door Stephanus in de vijver veroorzaakte rimpels zwellen allengs aan tot golven en worden door de eeuwen heen opgestuwd tot verslindende tsunami van hetzes, vervolgingen, verwoestingen, massacres en pogroms: in het Andalusië van de 15de eeuw worden naast Joden ook Moren met zijn tienduizenden tegelijk door Katholieke Koningen verdreven casu quo geslachtofferd. En in 1506 worden in Lissabon dan nog eens ruim duizend Sefardim – Iberische Joden – over de kling gejaagd.

Maar die aantallen vallen in het niet bij de lijdensweg van de Asjkenazim – Oost-Europese Joden – tijdens vroege Russische, Poolse en latere Odessa- en Kyiv-pogroms, en bovenal bij de vernietiging van leven op industriële schaal onder de beulen van het meedogenloze NS-regime. Geen god die een uitverkoren volk nijpender in de steek heeft gelaten dan JHWH.

Achtervolgd door wanstaltige narratieven – in de 15de eeuw mede aangezwengeld door ras-antisemiet Martin Luther –, met het sediment van eeuwen aan brute vervolging in de aderen en met gestigmatiseerd en tot in het merg gehavend DNA keren na de Holocaust drommen ontheemden, vervuld van grootse maatschappelijke, deels zelfs sociaal-anarchistische dromen, terug naar Bijbelse geboortegrond. Velen van hun hebben de verschrikkingen in kampen ternauwernood overleefd. In tal van nederzettingen en koloniën op Palestijnse bodem vinden diep getraumatiseerde zielen en hun niet minder getormenteerde kinderen en kindskinderen enige houvast om, zo goed en zo kwaad als het gaat, een nieuw leven op te bouwen. Geïnspireerd door de eind 19e-eeuwse Zion-fictie van de Oostenrijker Birnbaum en de Hongaar Herzl stichten die, met Britse zegen, een eigen land, vanaf 1949 de staat Israël, na als volk sinds eeuwen om volstrekt arbitraire religieuze, politiek-sociale en raciale redenen te zijn achtervolgd, geïsoleerd, gekleineerd, ontmenselijkt en uitgemoord. Oceanen van afgrijselijk verdriet en onnoemelijk, sinds talloze generaties opgestapeld trauma.

Het Calimero-syndroom

Als een rode draad loopt de geschiedenis van welhaast bovennatuurlijke zelfwording van een klein, verstrooid volk door zijn oudste geschriften. Daarin roept dat volk zichzelf in het etnisch versplinterd, geocultureel patchwork-landschap van toentertijd, temidden van honkvaste en aanzienlijk krachtigere, technologisch hoogstaandere culturen uit tot de door JHWH uitverkorenen. Bij de wisseling van de wacht binnen de evolutie van de godsdienstige geestesgeschiedenis wint die Éne het van die andere berggoden en regeert tot in onze contreien en tot op de dag van vandaag, jaloers als hij is in zijn strijd om spirituele hegemonie, sinds 666 A.D. naast die andere Enige, eveneens uit het rijk der jaloerse goden, die geen andere naast zich duldt.

Dat geeft een klein, lijdend volk zegevierende kracht: als Moshe – met magische steun van door die Éne gezonde plagen – de uittocht der tot slaaf gemaakte Israëlieten van een getergde farao afdwingt, en als een veel kleinere, edoch sluwe koning de Filistijnse reus Goliath velt, of wanneer JHWH een imposante toren laat imploderen, waarover men aan Joodse kampvuren in de Babylonische diaspora van die dagen slechts kan gniffelen. Deze door die Éne geschraagde mythologie speelt een niet onaanzienlijke rol in de wording van een volk dat van meet af aan nomadische verspreiding over het halve Midden-Oosten en, later dan, de volstrekte willekeur van geweld kent als geen ander.

Kibboetsromantiek

In 1971, na mijn eindexamen aan het Konrad-Adenauer-gymnasium in Bonn-Bad Godesberg (mijn vader is sinds 1958 als correspondent in de toenmalige Duitse hoofdstad geaccrediteerd), stap ik de Israëlische ambassade binnen. Gedreven door idealistische hippieromantiek wil ik me opgeven voor vrijwilligerswerk in een kibboets. Verder dan de receptie van de ambassade kom ik echter niet, en ik voel al meteen dat aandringen zinloos is. Achteraf besef ik dat ik die waakzame receptioniste had moeten melden dat ik géén Duitser ben. Enfin, dan maar naar mijn Toverberg in de Zwitserse Alpen, alwaar ik onder leiding van een Indiase goeroe de volgende jaren in hemelse stilte aan de ontplooiing van mijn geest werk.

Na 2023 rest van mijn kibboetsidealisme vrijwel niks meer: met een buitengewoon assertieve agressie van dik twee millennia aan pogroms delen ultraconservatieven in de Knesset inmiddels de lakens uit. Vervolgens voert een handjevol sinds jaren getergde, geradicaliseerde Palestijnen in de periferie van de Gazastrook in oktober 2023 een afgrijselijke terreurdaad uit: Operatie Al-Aqsa-storm. Aloude wonden worden schrijnend opengehaald: kernreactie van ontketende boosheid, van de wet van causaliteit, van tegen anderen beraamd geweld dat als een boemerang op de vergelders zal terugslaan, van boosheid die ooit op het eigen hoofd zal gaan neerkomen (Psalmen 7:17). Dat het Hamas-bewind overigens het bestaan van het eigen volk op het spel heeft gezet, is in mijn ogen een roekeloze daad van ignorantie.

Gaza-Riviera

‘Sinds 1948 verdrijven Joden op systematische en agressieve wijze de Palestijnen van hun geboortegrond om Lebensraum.’ Aan het woord is mijn beste vriend. (Wij kennen elkaar van de middelbare school, sinds 1965.) ‘Volgens de Hebreeuwse Bijbel is Israël het beloofde land dat JHWH aan Abraham en zijn nakomelingen heeft gegeven. De Hebreeën pakken hun vermeende geboortegrond vanuit een oudtestamentische Blut-und-Boden-gedachte terug.’ Mijn vriend aarzelt even: ‘En niet te vergeten: de tactiek van de Verbrannte Erde, die het Israëlische leger niet alleen toepast in Gaza, maar inmiddels ook op de Westelijke Jordaanoever, waar het wegdek van complete wijken met machinaal geweld wordt opengereten. En dat Israëlische soldaten passief toekijken, terwijl Joods-orthodoxe kolonisten Palestijnse boeren aftuigen, doet mij denken aan de Duitse politie die niet ingrijpt terwijl horden SA’ers in burger winkelruiten ingooien en Joden aan hun haren de straat op slepen.’

Israël concentreert volgens hem de oorspronkelijke bevolking van meer dan twee miljoen mensen op een hermetisch van de buitenwereld afgesloten gebied. ‘Mensen die gericht uitgehongerd worden, leven er hutje op mutje. Herinner je je de beelden van het getto van Warschau?’ – ‘Natuurlijk ken ik die beelden. Afschuwelijk! Bedelende, uitgemergelde kinderen. Mensen, met sterk vermagerde en vervuilde gezichten en diepliggende, uitvergrote ogen. De verschrikkelijkste ziekten die er welig tieren. Verwoeste woningen. Overal puinhopen en afvalbergen. Schimmen die op karren lijken afvoeren.’ Mijn vriend kijkt mij even diep in de ogen. En van de ene seconde op de andere realiseer ik mij dat ik in feite die beelden heb opgetekend, die ik vrijwel dagelijks op het 8-uur-journaal zie. Uit Gaza!

‘Israël schept met zijn agressieve en inhumane beleid in Gaza één grote kweekvijver voor nieuwe, nog slimmere, onverzoenlijkere en hardere Hamas-generaties. Netanyahu zegt pas te zullen stoppen wanneer Hamas volledig vernietigd is. Maar is dat niet een volstrekte illusie? En komen zijn woorden er dan feitelijk niet op neer dat alle Palestijnen of uitgeroeid of verdreven moeten worden?’

Godsdienstig vervloekte aarde

Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor de JHWH van Abraham, vervolgens voor Jezus’ Hemelse Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

Als de explosieve kluwen daar niet ontwart kan worden, zullen de geopolitieke naweeën aanzienlijk ernstiger zijn dan die van een voor Europa ongunstige afloop van de Russische oorlog in Oekraïne. ‘[…] dit gebied (Palestina) is verscheurd door spanning en twist en vormt een mogelijke bedreiging voor de wereldvrede’, aldus een studie van de Verenigde Naties uit 1981. Sindsdien is er door politieke leiders met tactisch-strategisch sterk gepolariseerde agenda’s alleen maar meer olie op het vuur gegooid.

De galopperende uitbarsting van geweld en wraak en geweld en vergelding is – hoewel het een ander aanschijn heeft – géén onhandelbare natuurkracht, maar mensgemaakt en de oplossing ligt dus, hoe dan ook, in mensenhanden. En hoe je het wendt of keert: geweld veroorzaakt geweld. Zolang wandaden en verwijten ieder gesprek in de weg staan, zal het vuur van de causaliteit, van vergelding op vergelding tot in lengte van dagen alleen maar verder om zich heen grijpen.

Tot slot

Niemand zal ooit nog onze waarden aantasten of één van ons volk leed toebrengen, ontvoeren of afslachten, moeten de kinderen van de Holocaust hebben gedacht. Want gemaakt en gevormd door de geschiedenis, zullen wij van nu af aan elke wandaad tegen een van ons begaan, meedogenloos vergelden en duizendvoudig wreken. Maar is het belangrijk om te willen begrijpen hoe het mogelijk is dat een door kwelling bovenmatig cynisch geworden volk zijn broedervolk met alle gruwelijkheden en verschrikkingen overstelpt, die hem ooit zelf zijn aangedaan?

‘Wie anderen pijn doet, zoekt zijn eigen pijn. Wie anderen kwaad doet, vindt kwaad in zichzelf.’ Deze vijfentwintighonderd jaar geleden gesproken woorden staan nog steeds als een dijk – voor wie ze wil horen, voelen en contempleren. Je zou dus ook op een rustige plek kunnen gaan zitten en je openstellen en ontspannen, om vervolgens te visualiseren wat er aan vreselijke dingen in de wereld gebeuren. Visualiseer bijvoorbeeld een actuele hongersnood of hoe kinderen lijden in een oorlog en hoe mensen sterven onder betonpuin. Laat die vreselijke beelden op je inwerken. Kwel jezelf echter niet extreem met deze beelden, maar leer ze, na enige oefening, toe te laten. Bij de volgende inademing neem je het duister en het kwellende, de pijn en het lijden – de beelden van alle vreselijke dingen die gebeuren – allemaal in longen op. Je staat toe dat het gebeurt. Je oefent dit gedurende een paar ademhalingen. Je moet het donkere en pijnlijke zo goed mogelijk voelen. Ga daar maar eens aanstaan, tot neusgaten en longen dichtslibben van het grijze, droge, brandende puinstof, van opgedroogd bloed en ziltig traanvocht!

Na een paar ademhalingen lang de duisternis, het grauw, het lijden en de pijn met je inademing te hebben uitgenodigd, begin je met elke uitademing licht, vrede en zachtheid uit te zenden, en wel in de richtingen van waaruit de duisternis en verschrikking kwamen. Leg nadruk op de uitademing, de uitstorting van licht, liefde en goedheid. Blijf op deze wijze een minuut of tien nemen en geven.

Over de auteur