• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dharma en filosofie » Besta ik, of besta ik niet?

Besta ik, of besta ik niet?

18 januari 2019 door gastauteur

De Amerikaanse theravada-monnik en Pali-vertaler Thanissaro Bhikkhu (Geoffry Degraff) stelt in zijn artikel ‘No-self or not-self?’ dat de Boeddha de vraag over het bestaan van een ik – gebonden of onafhankelijk, eeuwig of niet – van meet af aan misleidend vond. Hiermee kiest de auteur een andere benadering dan Andrew Olendzki. Hieronder een bewerkte vertaling van het betoog van de Pali-vertaler.

Wanneer westerlingen kennismaken met het boeddhisme is vaak een van de eerste struikelblokken de onderwijzing over anatta (anatman), vaak vertaald als ‘geen zelf’. Om twee redenen vormt deze lering een hindernis. Ten eerste: het idee dat er geen zelf bestaat, is niet eenvoudig te verenigen met andere boeddhistische leerstellingen, zoals die van kamma (karma) en wedergeboorte – als er geen zelf bestaat, wat ondergaat dan de resultaten van kamma en wat wordt er wedergeboren? Ten tweede: het past niet goed bij onze joods-christelijke achtergrond, die uitgaat van het bestaan van een eeuwige ziel of een zelf als een elementaire vooronderstelling – als er geen zelf bestaat, wat is dan het nut van spiritueel leven? In vele boeken is getracht deze vragen te beantwoorden, maar als je in het Pali Canon kijkt – het eerste verslag van Boeddha’s leringen – dan tref je helemaal geen antwoorden aan op deze vraagstukken. In het ene geval dat de Boeddha ronduit gevraagd werd of er wel of geen zelf bestaat, weigerde hij te antwoorden. Toen er later werd geïnformeerd naar de reden van zijn zwijgen, zei hij dat de veronderstelling dat er een zelf is of dat er geen zelf is twee uitersten zijn van onjuist inzicht, die het pad van boeddhistische oefening onmogelijk maken. De vraag moet dan ook ter zijde gelegd worden. Om dit zwijgen over de vraag naar de betekenis van anatta te kunnen duiden, moeten we eerst kijken naar Boeddha’s onderwijzing over hoe vragen gesteld en beantwoord dienen te worden, en hoe de antwoorden te interpreteren.

Vraag en antwoord

De Boeddha onderscheidde vier soorten vragen: vragen die een categorisch antwoord (een direct ‘ja’ of ‘neen’) waard zijn; vragen die een analytisch antwoord waard zijn, waarbij alle termen van de vraag gedefinieerd en beoordeeld worden; vragen die een tegenvraag waard zijn, waardoor de bal bij de vrager komt te liggen; vragen die het waard zijn om ter zijde geschoven te worden. Het laatste soort betreft vragen die niet leiden tot het beëindigen van lijden en stress. Als een leraar een vraag wordt voorgelegd, is zijn eerste taak bepalen tot welke groep de vraag behoort, en dan een passend antwoord geven. Je antwoordt bijvoorbeeld geen ‘ja’ of ‘neen’ op een vraag die ter zijde geschoven moet worden. Degene die de vraag stelt en een antwoord krijgt, moet vervolgens bepalen hoe het antwoord geïnterpreteerd dient te worden. De Boeddha zei dat er twee soorten mensen zijn die hem slecht vertegenwoordigen: zij die aan uitlatingen conclusies verbinden die niet getrokken zouden moeten worden, en zij die aan uitlatingen geen conclusies verbinden die wel getrokken zouden moeten worden.

Zelfportret met vraag, Teska Selligman
Zelfportret met vraag, Teska Selligman

Dit zijn de grondregels voor de uitleg van de onderwijzingen van de Boeddha, maar als we kijken naar de manier waarop de meeste schrijvers de anatta-leerstelling behandelen, dan zien we dat deze grondregels genegeerd worden. Sommige schrijvers interpreteren de geen-zelf-uitleg als zou de Boeddha het bestaan van een eeuwig zelf of een afgescheiden zelf ontkennen, maar dit is een analytisch antwoord op een vraag waarvan de Boeddha aangaf dat die ter zijde geschoven moest worden. Anderen proberen conclusies te verbinden aan de schaarse uitspraken in de verhandeling die lijken te veronderstellen dat er geen zelf is, maar het lijkt gerechtvaardigd om te veronderstellen dat als iemand die uitspraken geweld aandoet om een antwoord te geven op een vraag in de categorie ‘ter zijde schuiven’, hij een conclusie trekt die hij niet zou moeten trekken.

Acceptatie en vrijheid

Dus in plaats van ‘neen’ te antwoorden op de vraag of er al of niet een zelf bestaat – gebonden of onafhankelijk, eeuwig of niet – beoordeelde de Boeddha dit vraagstuk van meet af aan als misleidend. Waarom? Hoe de grens tussen ik en de ander ook gedefinieerd wordt, het begrip ‘zelf’ veronderstelt zelfidentificatie en hechting, waaruit lijden en stress voortkomen. De Boeddha adviseerde dan ook geen aandacht te besteden aan vragen als ‘Besta ik?’ of ‘Besta ik niet?’ Om het impliciete lijden van de vragen over het ik en de ander te vermijden, bood hij een alternatief: de Vier Edele Waarheden. In plaats van deze waarheden te betrekken op een ik of op een ander, is het zaak ze te accepteren om er vervolgens naar te handelen. Dit handelen is de context waarbinnen de anatta- of niet-zelf-leerstelling het best begrepen wordt.

Als die acceptatie zich ontwikkelt tot een staat van kalm welbevinden van waaruit in termen van de Vier Edele Waarheden naar ervaringen gekeken wordt, dan komen niet de vragen ‘Bestaat er een ik?’ en ‘Wat is mijn ik?’ naar boven, maar ‘Lijd ik aan stress omdat ik me vastklamp aan dit of dat fenomeen?’, ‘Is dit echt ik, mezelf of van mij?’ en ‘Als het echt stressvol is, maar het is niet ik, niet mezelf en het behoort mij niet toe, waarom dan toch eraan vasthouden?’

Deze vragen verlangen een duidelijk antwoord, want ze helpen de stress te begrijpen. Daardoor worden vervolgens laag voor laag vastklampen en hechting – het overblijfsel van zelfidentificatie – ontmanteld, totdat alle sporen ervan verdwenen zijn; wat blijft, is grenzeloze vrijheid. In deze betekenis is de leer van anatta geen niet-zelf-leerstelling, maar een niet-zelf-strategie om ons te ontdoen van lijden door de oorzaak los te laten, wat leidt tot geluk. Op dat moment vallen de vragen weg over ik, geen ik en niet-ik. Als de ervaring van totale vrijheid daar is, doet het er dan nog toe wat het is dat die totale vrijheid ervaart: een ik of geen ik?

Vertaling Ine van Schaik en Kees Moerbeek.

Bron Thanissaro Bhikku, No-self or not-self?, Acces to insight (Legacy Edition), 24 november 2013.

Dit artikel verscheen eerder in het virtuele magazine van de stichting Vrienden van het Boeddhisme.

 

 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Dharma en filosofie Tags: Geoffry Degraff, ik, Kees Moerbeek, niet zelf, Thanissaro Bhikkhu, vrienden van het boeddhisme, zelf

Lees ook:

  1. Het zelf als vaardig middel
  2. Wat de Boeddha niet gezegd heeft
  3. Het extreme doel van het boeddhisme: de ontbinding van de ziel
  4. Het jaar 2019 – dag 65 – terugtreden

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 18 mei 2022
    ONLINE Lezingenserie 'Ieder mens een vredestichter'
  • 20 mei 2022 - 22 mei 2022
    The work that reconnects -Het werk dat weer verbindt
  • 22 mei 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 22 mei 2022
    Lezingencyclus
  • 23 mei 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – De jonge Filosoof

Erik Hoogcarspel - 9 mei 2022

In het boekje “De jonge filosoof” wordt een zekere Christoph opgevoerd, die in de bibliotheek een boek vindt van David van Goorle. Dit is het kleinere boek “Idea Physicae”, maar dan in het Nederlands. Christoph vindt met andere woorden de (niet bestaande) Nederlandse uitgave” Schets van de Natuur” in de bibliotheek.

Over populisme en het menselijk tekort

Kees Moerbeek - 8 mei 2022

‘Waarom is de burger boos?’ is volgens de geschiedkundige Maarten van Rossem gemakkelijk en ook wetenschappelijk verantwoord te beantwoorden, schrijft hij in zijn boek Waarom is de burger boos? De burger is boos, omdat hij bezorgd is over de omvangrijke immigratie en de veronderstelde negatieve effecten op onze samenleving. Dit artikel geeft een indruk van zijn boek, met aanvullingen van de socioloog Anton Zijderveld.

Boekbespreking – Een leven als ‘man of letters’. Biografie van David Hume.

Erik Hoogcarspel - 1 mei 2022

De rede kan ons tot overtuigingen leiden of laten twijfelen, maar alleen gevoelens zetten ons volgens Hume aan tot daden. Hume onderscheidt primaire indrukken en secondaire. Gevoelens zijn secondaire indrukken, want ze zijn als het ware een reactie op primaire indrukken, zoals pijn of genot.

Voor kinderen is een heel dorp nodig (2)

Rob van Boven en Luuk Mur - 20 april 2022

We houden van categorieën. Deze ouders zijn fout, en die pleegouders zijn goed. Zou het kunnen zijn dat er bij die foute ouders ook sterke punten zijn? En kan het zijn dat pleegouders ook hun problemen hebben? Wat voor boodschap krijgt een kind dat bij de ouders weggehaald is, bijvoorbeeld vanwege de toeslagenaffaire. Je ouders zijn slecht, fraudeurs, oplichters. Je bent nu bij ons en wij zijn goed?

Onmacht begrijpen, zonder klakkeloos goed te praten

Kees Moerbeek - 18 april 2022

In de ogen van de nieuwrechtse populisten is de gewone man de dupe van de globalisering en de immigratie, die hem dreigen weg te vagen. Deze taal verstaan de progressieven niet en ze staan met een mond vol tanden. Dit populisme gaat over identiteit en gemeenschap en dit bezorgt weldenkenden koude rillingen, aldus de auteur. Ook hierdoor werden de uitwassen van de globalisering en de immigratie niet ingezien. Deze populisten richten hun pijlen dan ook op de ‘de zelfgenoegzame, progressieve elite’, die een betere wereld had willen bewerkstelligen, maar ‘intussen de gewone man doodgemoedereerd aan zijn lot overliet.’

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Het jaar 2022 – dag 136 – held
  • De grondregels van zen
  • Wakker worden
  • Dalai Lama – ‘meer aandacht voor de leer van Gautama Boeddha’
  • Debat Tweede Kamer over aanhoudende overtredingen in slachthuizen

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens