Conspiritualiteit en samenzwevers

Het begrip conspiritualiteit komt van het Engelstalige conspirituality en waaide over uit de Verenigde Staten. In het BD-artikel over het boek Eigen welzijn eerst van Roxanne van Iperen kwam dit begrip al zijdelings, zonder het beestje bij de naam te noemen. Wat is conspiritualiteit? Dit artikel maakt gebruik van artikelen van de Belgische Marie Meeusen en van Amerikaanse en Canadese auteurs en onderzoekers.

Al in 2011 gebruikten de sociologen Charlotte Ward en David Voas van de Universiteit van Essex het neologisme conspirituality  in het artikel The Emergence of Conspirituality  van The Journal of Temporary Religion. De definitie van de Lexiton Taalbank luidt: ‘conspiritualiteit (de, g.mv.) holistische levensbeschouwelijke stroming die rationalisme afwijst en complottheorieën omarmt, geen vertrouwen heeft in de overheid en de daarmee verbonden autoriteiten, vertaling van Engels conspirituality, een porte-manteauwoord van conspiracy theory + spirituality.’

Niet uniek

Dit verschijnsel is echter niet uniek. Jules Evans, de Britse filosoof, auteur en projectleider van het Centre for the History of Emotion (University of London), bespreekt in zijn artikel When the New Age and Far Right Overlap een soortgelijke samensmelting eerder in de recente geschiedenis. Hij schrijft vrij vertaald: ‘Sommigen zijn verbaasd dat New Age hippies mee zouden kunnen gaan in de extremistische samenzweringspolitiek. Maar dit is wel het geval. Ik wil [in dit artikel] kijken naar een andere periode waarin New Age samenviel ultrarechtse politiek, met rampzalige gevolgen voor de wereld in Duitsland in de Jaren 1920 en 1930.’ Met zijn artikel wil hij echter niet beweren dat New Age onvermijdelijk leidt tot extremisme.

Evans’ artikel over de aard van de samensmelting van destijds is uitgebreid. Hij concludeert: ‘Uiteindelijk verkochten Hitler en zijn mede-nazi’s een simplistische bovennatuurlijke fantasie aan het Duitse volk. Hierin werden al hun problemen veroorzaakt door een geheime wereldwijde elite van monsters/vampiers/demonen — dit wil zeggen de Joden — maar de magische lichtstrijders van de nazipartij zouden ze verslaan in een kosmische strijd, die een gouden tijd zal inluiden van vrede en liefde.’

Nieuw geloofssysteem

De sociologen Charlotte Ward en David Voas beschreven in 2011 hoe twee populaire groepen, met schijnbaar verschillende gezichtspunten, maar met gedeelde wortels, samensmolten tot een nieuw geloofssysteem, aldus Scott Gavura in zijn artikel.

De eerste groep is de New Age wellnessgemeenschap, ‘typically seen as left wing, predominantly female, with a deep embrace of “alternative” medicine and an emphasis on “holistic” ideas and different forms of spirituality. They may not be politically active.’ De tweede groep zijn de samenzweringstheoretici, die traditioneel over het algemeen conservatief zijn, rechts en man.

Over twee dingen zijn beide groepen het eens. 1. Een geheime groep beheerst in het geniep de politieke en sociale orde, of probeert dit te doen. Denk bijvoorbeeld aan Big Pharma, de conventionele geneeskunde, de New World Order en de Illuminati. 2. De mensheid ondergaat een ‘paradigma shift’ in het bewustzijn. Begrippen die worden gebruikt zijn onder andere ‘awakening’, ‘enlightenment’ maar zonder de specifieke religieuze binding en het verwerpen van de ‘tirannie’.

Ward en Voas benadrukten dat de basisprincipes van bijna alle samenzweringstheorieën naadloos aansluiten bij de visie op gezondheid van de alternatieve geneeskunde. Beide gemeenschappen wantrouwen de wetenschap, de conventionele geneeskunde en deskundigheid, behalve als dit de eigen overtuiging ondersteunt, aldus Gavura. Ook signaleert hij dat organisaties en leiders van de wellnessgemeenschap zelf zijn begonnen met het geven van tegengas tegen de invloed van QAnon en samenzweringstheorieën.

Pastel QAnon

De Canadese Marc-André Argentino volgde het groeiende gebruik van QAnon berichten in de wellnessgemeenschap tijdens de Coronapandemie en bedacht de term pastel QAnon. De groei van de invloed QAnon in deze gemeenschap begon waarschijnlijk met antivaccinatie berichtgeving en de ondersteuning van de #SaveTheChildren-campagne door deze wellnessgemeenschap. Het is heel goed mogelijk dat deze gemeenschap in het begin niet wist dat ze QAnon binnenhaalde en waar het voor staat.

Wikipedia noemt het verschijnsel pastel QAnon vrij vertaald: ‘een verzameling technieken en strategieën die “soft” en “vrouwelijk kunstzinnig” zijn en met name pastelkleuren gebruiken met als bedoeling om vrouwen te betrekken bij de QAnon samenzweringstheorieën. Vaak wordt hierbij gebruik gemaakt van sociale media -sites als Instagram, Facebook, Telegram en YouTube.’

Nederland en België

De Belgische in Nederland wonende en werkende Marie Meeusen schrijft in haar artikel De nieuwe samenzweving: de opkomst van ‘conspirituality’ in Nederland (en België): ‘Blind wantrouwen’ in wetenschap, mainstream media en de overheid: het is de mest waarop ‘conspirituality’ welig groeit.’ Dit versterkt volgens haar de problematische overtuigingen van de ‘samenzwevers’. ‘Als de mest het wederzijdse wantrouwen is, dan vormt het neoliberale klimaat in Nederland de wortels van deze akelige ‘samenzweving’.’ Meeusen is freelanceschrijver en heeft een coachingspraktijk waar ze ‘voice dialogue’ met reiki en creatief schrijven combineert. Zij merkt in haar artikel uit 2021 op dat conspiritaliteit steeds meer voet aan de grond krijgt in Nederland en de grens met België oversteekt.

‘Welke journalist of onderzoeksgroep heeft dit complexe en groeiende gevaar echt goed op de radar?’, vraagt ze zich onder andere af. In Canada en de Verenigde Staten is de Conspirituality Podcast en deze organisatie is volgens de schrijfster een uitstekend initiatief dat de samenzweving gedegen in kaart brengt en onderzoekt. De podcast prijst zichzelf als ‘Dismantling New Age Cults, welness grifters and conspiracy-mad yogis’. ‘Grifter’ betekent ‘oplichter, zwendelaar.’ Zie de link van de organisatie.

Op Facebook is ook onze streken een begin gemaakt met het geven van tegengas door kleine groepen van ‘complementaire therapeuten, yogaleraren, masseurs en homeopaten, voor wie de liefde voor antroposofie, meditatie, tantra of lichaamswerk allerminst haaks staat op respect voor de reguliere wetenschap’, meldt Marie Meeusen. Ze bestuderen wat ze zien gebeuren en delen wetenschappelijk bronnen om nepnieuws door te prikken.

Hartjes

Haar opiniestuk Anti-semitisme in een zee van hartjes schetst een beeld van hoe in de aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 ‘racistisch gedachtegoed ook in zogenaamd verlichte en liefdevolle werelden voet aan de grond krijgt.’ Zowel in het boek van Roxanne van Iperen als in dit opiniestuk komen bekende namen voor, maar in haar opiniestuk ook die van ‘een lichtpunt in de duisternis’ en ‘een bode van hoop en liefde’ Tijn Touber. Met een zoetgevooisd ‘Goeiemorgen lieve, mooie mensen’ opent hij steevast zijn onlinefilmpjes.

Meeusen schrijft in haar stuk dat hij De Protocollen van de Wijzen van Zion leest, dat hij ze niet leuk vindt, maar dat ze volgens hem wel aangeven ‘wat in coronatijd gebeurt: een onzichtbare schaduwregering wil ons kort en klein én monddood maken om de wereldregie te pakken.’ Touber noemt deze elite weliswaar niet ‘Joods’, maar hij inspireert zijn fans wel om De Protocollen te lezen. Het onder hartjes bedolven filmpje verdween stapsgewijs van de sociale media toen de kritiek onhoudbaar aanzwol, vermeldt de schrijfster. ‘Een duidelijke distantiëring of sorry blijft uit, ook nadat Joop.nl het artikel van Bart Top plaatste  ‘Nederlandse influencer poetst oerleugens uit antisemitische Protocollen van Zion op’ .

En ten slotte: ‘Touber zegt in het recente filmpje Complotgekkies (online gezet nadat op sociale media steeds meer ophef ontstond) dat iedere versie van de werkelijkheid er mag zijn. Hij wil ook enkel op basis van argumenten het gesprek aangaan. Maar die vinden we toch juist als we kijken naar feiten en wetenschap, naar onze gedeelde werkelijkheid, de geschiedenis die ons gidst en waarschuwt?’