De aanleg van enorme waterdammen op de Yarlung Tsangpo zetten honderden miljoenen levens en hele ecosystemen op het spel in naam van ‘ontwikkeling’ en geopolitiek. China oefent volledige politieke controle uit over Tibet en buurlanden hebben niets in te brengen. Door ondoorzichtig Chinees beleid zijn deze vaak nauwelijks op de hoogte van de significante gevaren voor hun eigen waterbeheer. Ook in dit opzicht betoont China zich een volstrekt onbetrouwbare partner.
In de 6e eeuw voor Christus omschreef de beroemde Chinese strateeg Sun Tzu de opperste kunst in oorlog voeren als de vijand onderwerpen zonder te vechten. Verhulling en misleiding spelen een belangrijke rol in deze ‘kunst’ om tegenstanders te bedwingen. Meer dan tweeduizend vijfhonderd jaar later wordt zijn adviezen zonder scrupules ingezet door de Communistische Partij van China bij de ontwikkeling van waterkracht projecten in het stroomgebied van de Yarlung-Tsangpo.
Veel is de afgelopen jaren geschreven over China’s ongegeneerde ambities in de Zuid-Chinese Zee. De minstens even desastreuze gevolgen van de Chinese waterkrachtprojecten in Tibet voor buurlanden worden echter stelselmatig genegeerd. De Yarlung Tsangpo-rivier, op het Indiase subcontinent bekend als Brahmaputra, stroomt meer dan 3800 km van zijn bron in het door China bezette Kailash-gebergte in Tibet naar India om vervolgens uit te monden in de Golf van Bengalen in Bangladesh. Het totale stroomgebied is echter veel breder en omvat daarnaast ook Bhutan en de grensgebieden van Nepal en Myanmar. De rivier volgt de geologische breuklijn langs het midden van de Zuid-Tibetaanse vallei tussen Azië en India.
Na de brute militaire ‘bevrijding’ van Tibet door China in de jaren vijftig, begon de Communistische Partij van China ambities te ontwikkelen voor de grootschalige exploitatie van Tibet’s natuurlijke hulpbronnen. In 1972 concludeerde een korte studie, uitgevoerd door de Chinese Academie van Wetenschappen, dat het Yarlung-Tsangpo-bekken een hydro-elektrische capaciteit van 114.000 MW heeft, waarvan 79.000 MW kan worden opgewekt uit de hoofdader alleen al. De resterende stroomcapaciteit kan worden gecreëerd uit zijrivieren, voornamelijk de Po Tsangpo, de Parlung en de Yiwong. Het ontoegankelijk terrein en de barre weersomstandigheden op het Tibetaanse plateau deden de ambities van de CCP tijdelijk in de ijskast belanden. In de loop van de tijd werden echter de essentiële technologieën en infrastructuur ontwikkeld en werden de plannen voor de ontwikkeling van waterkracht in Tibet nieuw leven ingeblazen.
In 2009 begon de bouw van de Zangmu Dam, kort gevolgd door de Dagu, Jiacha en nog een dozijn andere dammen. In november 2020 maakten de Chinese staatsmedia melding van de bouw van een ’superdam’ bij Medog in een van de grote bochten van de Brahmaputra. Volgens rapporten zal deze dam met een drie keer grotere capaciteit van 60.000 MW de ‘Three Gorges Dam’ volledig overschaduwen. Volgens de officiële Chinese lezing moeten deze dammen het stroomtekort in de Tibetaanse Autonome Regio verminderen en de economische welvaart daar vergroten. In werkelijkheid worden de waterkracht echter gebruikt voor grootschalige mijnbouwactiviteiten voor het Chinese achterland. De afgelopen jaren zijn grote hoeveelheden chroom en koper ontdekt in Tibet en deze natuurlijke hulpbronnen worden gebruikt in de industriële gordel van Oost-China. Door gebruik te maken van UHVDC (Ultra High Voltage Direct Current) is zelfs de stroom naar China afgevoerd worden. Al deze ontwikkelingen gaan volledig aan de oorspronkelijke Tibetaanse bevolking voorbij en zijn louter en alleen bedoeld om de onverzadigbare honger van China’s tomeloze ambities te stillen.
In 2017, volgens een rapport gepubliceerd in South China Morning Post, testten Chinese ingenieurs technieken die kunnen worden gebruikt om een 1000 km lange watertunnel in Tibet te bouwen. Het project moet water van de Yarlung-Tsangpo-rivier naar de dorre Taklamakan-woestijn in Xinjiang leiden. Mogelijk om internationale repercussies te vermijden werden deze rapporten vrijwel onmiddellijk door Chinese functionarissen ontkent. Gezien het heimelijke karakter van het Chinese beleid en de weigering om hierin international samen te werken, kunnen deze intenties echter beslist niet worden uitgesloten.
Tibet is niet het enige land dat zwaar getroffen wordt door de bouw van dammen door China. Plannen om water van de Brahmaputra om te leiden, zouden desastreuze gevolgen hebben voor meer dan 140 miljoen mensen in India en Bangladesh die direct afhankelijk zijn van de rivier. Van de buurlanden van China is India het meest kwetsbaar voor de herinrichting van de Yarlung-Tsangpo-rivier. De rivier stroomt door de Indiase deelstaten Arunachal Pradesh en Assam; de economieën van beide staten zijn grotendeels afhankelijk van deze rivier en de hiermee samenhangende nevenactiviteiten. Deze gebieden staan al laag op de ontwikkelingsindex en de beoogde water omleiding zal rampzalig gevolgen hebben en de bevolking tot honger en armoede dwingen. Ook voor het dichtbevolkte Bangladesh met meer dan 1200 personen per vierkante kilometer zullen de gevolgen desastreus zijn, aangezien het land voor bijna 70% van het jaarlijkse rivierwater afhankelijk is van de Brahmaputra. Zelfs afgezien van wateromleiding vormt de aanleg van superdammen vlak voor de Yarlung Tsangpo India binnenstroomt aanleiding voor ernstige verontrusting in beide stroomafwaarts gelegen landen. Het grootste natuurlijke risico voor iedere dam in dit stroomgebied zijn aardbevingen die met regelmaat in het gebied plaatsvinden. In geval van een dambreuk zullen catastrofale overstromingen een ravage aanrichten in de Indiase deelstaat Arunachal Pradesh. Zelfs Bangladesh zal niet onaangetast blijven. Tot slot kan het gebruik van de dammen als politiek drukmiddel of zelfs als wapen niet worden uitgesloten.
China verwerpt het concept van verdragen voor het delen van water en regels gebaseerd op het gezamenlijk beheer van rivieren. Ongeacht diverse VN-verdragen en de enorme belangen voor betrokken landen beschouwt China rivieren als interne aangelegenheid en deelt het nauwelijks informatie met stroomafwaarts gelegen landen. Terwijl andere landen in Azië waterverdragen met elkaar hebben ondertekend, heeft China met geen enkel land een dergelijk verdrag ondertekend. Deze verwerping van het concept van gemeenschappelijk beheer van gedeelde hulpbronnen heeft tot diepe ongerustheid geleid bij de stroomafwaarts gelegen landen. De vermindering van de waterafvoer in de Mekong-rivier in december vorig jaar was een duidelijke waarschuwing voor India en Bangladesh. China heeft elf megadammen in de Mekong-rivier gebouwd. Vermindering van de watertoevoer zonder voorafgaande waarschuwing leidde tot ernstige verstoring van de scheepvaart- en handelsactiviteiten in de betrokken landen, met name in Thailand, waar de economie sterk afhankelijk is van toerisme.
De Yarlung Tsangpo-rivier vertegenwoordigt ongeveer 30 procent van de zoetwatervoorraden van India. Meer dan 75% van de bevolking van zowel de staten Arunachal Pradesh en Assam is voor landbouw afhankelijk van de rivier. Het dichtbevolkte Bangladesh kan alleen overleven dankzij haar vruchtbare grond. Door het opsluiten van riviergebonden sediment achter deze dammen zullen gebieden stroomafwaarts worden beroofd van het bezinksel in de rivier dat dringend nodig is voor de vruchtbaarheid van de grond en de aanleg van moerassen en graslanden die als buffer dienen tegen de stijgende zee. Dit zal vervolgens leiden tot voedselschaarste en overstromingen.
De risico’s en verontrusting van stroomafwaarts gelegen landen kunnen worden opgelost door gezamenlijke samenwerking en het naleven van verdragen, maar de totale minachting van de CCP voor internationale regels en de autoritaire benadering van andere landen roept serieuze vragen op, niet alleen over water- en voedselzekerheid, maar ook over vrede en stabiliteit in de regio. Als een dominant land in de regio ieder wederzijds verdrag over essentiële hulpbronnen zoals water weigert en geen enkel aanspraak hierop door andere betrokken landen erkent, kan dit als precedent fungeren voor andere landen in de wereld met talloze vergelijkbare conflicten tot gevolg. De wereld moet deze nieuwe vorm van wateroorlog van de CCP in het Yarlung Tsangpo-bekken nauwgezet in de gaten houden en aandringen op versterking van een op regels gebaseerde wereldorde. Meer dan 20 jaar heb ik als directeur van International Campaign for Tibet in Europa campagne gevoerd voor democratie en vrijheid in mijn vaderland. Te lang hebben wij in het Westen onze droom gekoesterd dat inschikkelijkheid en concessies respect en verandering teweeg zou brengen bij autocratische regimes.
Voor dictaturen als Rusland en China zijn vrijheid, openheid en andersdenkenden geen verrijking, maar juist een bedreiging. Compromissen en flexibiliteit worden gezien als zwakte. Ook het bovenstaande toont aan China geen normale partner kan zijn: niet voor vrede, niet wederkerige economische ontwikkeling, niet voor duurzame ontwikkeling of in strijd tegen klimaatverandering.
