• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dharma en filosofie » Taigu – ‘Zen op je ziekbed’

Taigu – ‘Zen op je ziekbed’

5 november 2021 door Taigu

Hoe moet je zen beoefenen vanaf je ziekbed? De veertiende-eeuwse Japanse zenmeester Bassui kreeg deze vraag ooit per brief door een patiënt voorgelegd.

“Wie is hij die ziek is?”, schreef hij terug. “Wie is hij die zen beoefent? Iemands gehele zijn is de Grote Weg. Deze Weg is naar zijn inhoud inherent rein en overstijgt alle vormen. Is er hierin enige ziekte?” (*)

We weten niet hoe ziek de briefschrijver precies was, maar op een chronische patiënt anno nu kan de wedervraag van Bassui allicht wat boud en confronterend overkomen. Ik heb er althans een tijdlang over gepiekerd.

In zekere zin is de gebruikelijke zenbeoefening ook afgestemd op ‘gezonde’ mensen. Je concentreren op je ademhaling is toch anders wanneer je longpatiënt bent en je luchtwegen aangedaan zijn. Tijdens sesshins (meditatieweekends) langdurig op een kussen zitten is anders wanneer je energievoorraad beperkt is. In successie zitten, opstaan, knielen, buigen, lopen kan problematisch zijn als je bij geringe inspanning duizelig wordt. Ik spreek uit ervaring.

Voor zieke mensen kan de vorm waarin ze zen beoefenen, dan ook moeten worden aangepast aan hun fysieke mogelijkheden. Daar zou Bassui geen enkele moeite mee hebben gehad. Iemands gehele zijn is immers de Grote Weg. De gebruikelijke groepsroutines in een zengemeenschap zijn in wezen maar een oefening voor wie zich, gezond genoeg van lijf en leden, daartoe aangetrokken voelt. De zen-ervaring waar het uiteindelijk om gaat, kan ook op andere manieren worden gerealiseerd.

Sterker nog, de zen-ervaring is niet exclusief. Er zijn verschillende wegen die naar Rome kunnen leiden. In een eerder artikel heb ik geschreven over de dertiende-eeuwse Japanse zenmeester Dogen die in zijn monumentale collectie leerredes zen de ‘authentieke toegangspoort’ noemt. Volgens mij is dit een apologetisch statement, om zen te onderscheiden van contemporaine tradities die in zijn visie niet tot waar inzicht leidden.

Maar zen kan in sommige tradities, zoals die van de christelijke mystiek, wel degelijk geestverwantschap erkennen. Er is voldoende reden om aan te nemen dat ‘wijsheid voorbij wijsheid’ niet het domein van zen alleen is. In zijn boek ‘Transpersoonlijke ontwikkeling’ noemt Roberto Assagioli, de vader van de psychosynthese, de boeddhaweg van de ‘verlichting’ een van de zeven verschillende aanvliegroutes om in dat domein te geraken. Er zijn meer voorbeelden, van William James en Carl Gustav Jung tot Thomas Merton en vele anderen, van mensen die dit terrein in het geheel van zijn samenhang hebben geprobeerd te doorgronden.

Terug naar zen en ziek, want één belangrijke invalshoek van Bassui is nog onbesproken gebleven. “Wie is hij die ziek is?”, vraagt hij. Leren de diepte van de taal van zen te verstaan is een geleidelijk, soms schoksgewijs proces dat komt met de praktijk van de beoefening.

Niet alleen is ziekte geen belemmering om tot inzicht te geraken. Ziekte behoort tot jouw Grote Weg en is daarmee onderdeel van jouw beoefening. De kunst is het te integreren in de totaliteit van je zijn.

De crux van de zen-ervaring is je te realiseren dat alles wat je erbij denkt en voelt, ruis is die dit integreren in de weg staat. Naarmate je je erin oefent steeds meer een te worden met de eeuwigdurende veranderingsdynamiek van al het zijnde, valt het bijzondere karakter van jouw ziek-zijn weg. Je ziekte wordt niet ontkend; de realiteit ervan onthult zich juist in een geheel ander perspectief.

Elders, in mijn artikel ‘Aanvaarden wat is. Innerlijk blijft het schipperen’, heb ik Bieke Vandekerckhove genoemd, een Belgische vrouw die al meer dan twintig jaar leeft met ALS, een spierziekte die voor de meeste mensen binnen enkele jaren een dodelijke afloop kent. Dit is de ziekte waarvoor als sponsorproject afgelopen weekeinde een zwemtocht door de Amsterdamse grachten is georganiseerd.

Ook Bieke Vandekerckhove heeft door middel van (aangepaste) zenbeoefening haar ziekte in dat andere perspectief leren plaatsen. Ze heeft daar een prachtig boek vol doorleefde contemplaties over geschreven. Heel dit boek, ‘De smaak van stilte’ (2010), ademt de geest van Bassui.

Ik wil met dit alles niet zeggen dat de zenweg het enige is wat boeddhisme te bieden heeft voor mensen die worstelen met chronische ziekte. Bijna integendeel.

Kijk maar eens naar het verhaal van Toni Bernhard, een Amerikaanse, die tijdens een korte vakantie met haar man in Parijs ziek en nooit meer beter werd. De Franse artsen dachten aan een infectie, maar de precieze oorzaak van die eerste aanval is nooit opgehelderd. Eenmaal gerepatrieerd naar de Verenigde Staten maakte haar acute ziekte na een tijdje plaats voor een alles overheersende chronische vermoeidheid.

Toni Bernard heeft haar ervaringen beschreven in haar boek ‘How to be sick: a buddhist-inspired guide for the chronically ill and their caregivers’ (2010).

Dit boek gaat over haar moeizame acceptatieproces van een chronisch vermoeidheidssyndroom, dat haar vertrouwde leven omverwerpt en haar carrière als professor in de rechtsgeleerdheid in gevaar brengt. Zo lang mogelijk probeert ze vast te houden aan het bestaande. Dan maar college geven op afstand, is een van de dingen die ze tevergeefs probeert. Pas na een langdurige strijd geeft ze op en aanvaardt ze dat haar conditie een geheel ander leven inluidt.

Het is de oude parabel die de hedendaagse zenleraar Ton Lathouwers in een van zijn toespraken memoreert: dat van de vlinder in de klok die, om eruit te komen, zich moe vliegt tegen de bronzen wanden. Pas als de vlinder buiten adem de strijd opgeeft, ervaart zij de bevrijding van de val in de ruimte. (Meer dan een mens kan doen, 2000) De muren waartegen gezonde en zieke mensen in hun frustratie over het leven aan bonken, zijn door henzelf opgetrokken. Zen en andere tradities kunnen helpen dit te leren zien.

Wat mij trof in Toni Bernhards relaas is hoe lang het proces van acceptatie en adaptatie bij chronische ziekte kan duren. Zij heeft het in haar geval over een proces van zeven of acht jaar. Zelf (en ik ben de enige niet) heb ik aan den lijve ondervonden hoe het voelt om de mantra van ‘aanvaarden’ telkens weer te vernemen uit de mond van artsen, verpleegkundigen en andere hulpverleners. Realiseren zij zich wel wat voor langdurig proces dit kan zijn?

Maar de eigenlijke kracht van Toni Bernhards boek ligt erin dat het aan verschillende boeddhistische tradities, dus niet alleen aan zen, praktische tips en oefeningen ontleent om te leren omgaan met chronische ziekte en het leven met beperkingen te blijven volhouden. De auteur heeft hiermee geëxperimenteerd en biedt haar ervaringen gebundeld in haar boek aan voor gebruik door andere patiënten en mensen in hun omgeving.

In een gewone meditatiegroep kun je in plaats van een meditatiekussen een stoel krijgen en blijven zitten wanneer anderen bewegen. Dit boek neemt juist het ongewone van de beperkingen van zieke mensen tot uitgangspunt en laat zien wat er met de nodige aandacht en adaptatie voor hen wel mogelijk is: beoefening en ‘coping strategy’ bij blijvende ziekte vloeien samen tot een nieuwe levenswijze.

Kortom, er openen zich wegen voor chronische patiënten (niet voor hen alleen overigens). Uit eigen ervaring zou ik hier ook yoga aan willen toevoegen, een veel oudere traditie dan het boeddhisme die mede heeft bijgedragen aan de wording van zen.

Het gaat niet zonder moeite, maar met een beetje creativiteit zijn al deze wegen op maat te maken voor ieders mogelijkheden. De geest telt, niet de letter. Linksom of rechtsom kun je je, worstelend met ‘trial and error’, aanleren te leven vanuit een ander perspectief dat je beperkingen in het dagelijks bestaan niet minder, maar wel beter hanteerbaar maakt.

(*) De brief van Bassui (‘To a man from Kumasaka’) staat in het boek ‘The Three Pillars of Zen. Teaching, Practice, and Enlightenment’ door Philip Kapleau, 35th Anniversary Edition, 2000, Part One, Chapter IV, blz. 184-186.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Dharma en filosofie, Nieuws Tags: Bassui, Jules Prast, printbatch2, Ton Lathouwers, vlinder, zen, ziekbed

Lees ook:

  1. Jules Prast: ‘Zen op je ziekbed’
  2. Waarom gaan we staan, liggen of lopen? Wat is ons doel?
  3. Vallen
  4. Van Batchelor tot Brazier

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. G.J. Smeets zegt

    5 november 2021 om 18:44

    “Hoe moet je zen beoefenen vanaf je ziekbed?”

    Ik draai het om: hoe ziek moet je zijn om van het abstracte zen iets te verwachten? Of van willekeurig andere zelfverklaarde heilsfantasie. En daar zijn er -tig soorten van, variërend van winti tot dzochzeb tot vipassana to zen tot homeopathie tot…vul verder maar in.

    • J. Bokhoven zegt

      6 november 2021 om 13:45

      Boeddhisme als heilsfantasie, hahaha. Ik proef enige frustraties uit deze opmerking?

      • G.J. Smeets zegt

        6 november 2021 om 17:16

        Ja, dat heb je goed geproefd. Ik ben allergisch voor heilsfantasieën die me van alle kanten om de oren vliegen.

  2. Dick zegt

    6 november 2021 om 13:13

    Wat is aangepaste zenbeoefening? Passen wij ons niet altijd aan aan onze lichamelijke en geestelijke (on)mogelijkheden? Waarin is het proces van acceptatie van een zieke anders dan dat van een ‘gezonde’? Is accepteren niet de kern van zen? En dat in de wetenschap dat wij allen terminaal zijn?

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (1961) is historicus, auteur en zenboeddhist met een zwak voor de nembutsu. Hij laat zijn geest vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 27 juni 2022 - 3 juli 2022
    Zomer Retraite met Losang Gendun
  • 2 juli 2022
    Zazenkai Zengroep Oshida met Helma Jifu Vulink
  • 3 juli 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 4 juli 2022
    Open Les Kum Nye Yoga en Meditatie | Live op ma-di-wo
  • 4 juli 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – Michael Bakoenin, God, de Staat en andere vormen van dictatuur

Erik Hoogcarspel - 30 juni 2022

Nog steeds, ook op de klimaatdemonstratie van 19 juni jl., ziet men groepen in het zwart geklede jongeren mee demonstreren die zich presenteren als vertegenwoordigers van het anarchisme. Deze groepen kunnen in het buitenland erg agressief optreden en zelfs banden onderhouden met extreemrechts. Vele oppassende burgers zien het anarchisme aan voor een uiting van jeugdige overmoed, die vanzelf wel zal overgaan. Hoe kun je immers een staat besturen zonder regering? Was het anarchisme niet een soort extreem communisme en hebben we niet gezien dat het communisme gewoon een slecht systeem is?

Boekbespreking – Renée Girard, de romantische leugen en de romaneske waarheid

Erik Hoogcarspel - 14 juni 2022

Volgens de literatuurwetenschapper René Girard (1923 – 2015) worden we juist niet als een uniek zelf geboren. Dit is volgens hem een romantische leugen waarmee we onszelf voor de gek houden. We ontwikkelen ons niet eens tot een uniek zelf, want in de regel worden onze keuzes niet gemotiveerd door een eigen unieke behoefte. We willen meestal graag hebben wat anderen al hebben, juist omdat die anderen dit willen hebben.

Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

Hein Thijssen – ´Het leven is een schijtende merel´

Joop Ha Hoek - 9 juni 2022

‘Alleen voor een ontwaakte is het achtvoudige pad een natuurlijke zaak’

Boekbespreking – Bernard Mandeville, een ondeugende denker?

Erik Hoogcarspel - 9 juni 2022

Bernard Mandeville (1670 – 1733) werd geboren in een gegoede remonstrantse familie te Rotterdam. Hij studeerde in Leiden en vertrok tegen het einde van de 17e eeuw naar Londen om er een medische praktijk op te zetten. Daar schreef hij eerst luchtige stukjes proza in tijdschriften, maar later publiceerde hij ook over geneeskunde en economie. Zijn bekendste boek is “De fabel van de bijen”.

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • Het hoogste niveau van zen is vrij van zen
  • Het jaar 2022 – dag 180 – debat
  • Boeddhistische doeners en denkers – de serie (58)
  • Dôgen over meditatie en verlichting
  • Wakker Dier – Nederland telt 999 megastallen

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens