Vipassana volgens S.N. Goenka – waar of vals?

We zijn niet verslaafd aan de drug, de drank, de koffie, of de sigaret, maar aan de sensaties die het oproept. Die willen we steeds weer.

(S.N. Goenka)

Vipassana volgens Goenka kan alleen goed geleerd worden middels minimaal een 10-daagse retraite. Pas daarna is het mogelijk om ook kortere retraites zoals een weekeinde of een dag te doen. De methodiek komt op het volgende neer: deel 1 (3 dagen): concentreren op de adem bij de neusvleugels en deel 2 (7 dagen): observeer lichamelijke gewaarwordingen, middels een continue lichaamsscan. Besef daarbij de vergankelijkheid / veranderlijkheid van de sensaties en wees gelijkmoedig.

Een belangrijke kern waarin Goenka zich enigszins lijkt te onderscheiden van andere vipassana stromingen: ‘Een meditatiemethode zal niet naar verlichting leiden als het je niet leert de veranderende sensaties op te merken die aan de basis liggen van onze waarnemingen, ervaringen en acties.’ S.N. Goenka

Vipassanafranchise

De vipassanatraditie van S.N. Goenka is een soort franchise-onderneming onder de Vipassana. Vandaag de dag is het de meest bekende en snelst groeiende vipassanatraditie ter wereld. Jaarlijks komen er nieuwe Goenka-centra bij en de retraites zijn veelal lang van te voren volgeboekt. Naast talloze centra in Europa, Azië en Amerika, zijn er nu zelfs centra in landen als Israël, Iran, Afrika, Mongolië en Rusland. Overal kun je dezelfde opzet, methode, kwaliteit en faciliteiten verwachten. Je weet wat je krijgt.

Volgens S.N. Goenka komt de methode van de Boeddha zelf. Later is deze doorgegeven van leraar op leerling tot aan nu. De eerste persoon van zijn traditie en waar we feitelijk van weten is echter ‘Ledi’ Sayadaw (1846-1923), maar het is discutabel of dat echt de grondlegger is van wat tegenwoordig de Goenka-traditie wordt genoemd. Meerdere tradities met een geheel andere methode zien Ledi als een belangrijk beginpunt van hun stroming. Ledi lijkt bovendien veel breder georiënteerd te zijn dan Goenka tegenwoordig.

In Ledi’s biografie, geschreven door Erik Braun (2013) staat dat de boeddhistische gemeenschap in de tijd van de Britse bezetting van Birma bang was dat het boeddhisme aan terrein zou verliezen als het niet breder beoefend werd door de gewone bevolking. In die tijd werd meditatie alleen beoefend door monniken in de kloosters. Ledi zou vervolgens het voortouw hebben genomen om ingewikkelde boeddhistische principes, voorheen alleen voorbehouden aan monniken, inzichtelijk en toepasbaar te maken voor de ‘gewone bevolking’. Vanaf begin vorige eeuw werd het dan ook voor het eerst mogelijk voor leken om meditatieretraites in kloosters in Myanmar (Birma) te doen.

Methode van de Boeddha?

De meesten vipassana tradities van tegenwoordig, zoals Goenka, Mahasi, Pa-auk, Ashin Tejaniya, Sunlun, Mogok en nog meerderen komen uit Myanmar. Andere tradities zoals de Thaise woudmonniken, of Dhammakaya uit Thailand zijn ook te zien als vipassana tradities. Al deze stromingen, hoe groot de verschillen ook, erkennen een toepassing te zijn van de satipatthana sutta, ook wel vertaald als de vier gebieden, of funderingen van mindfulness. Dat zou volgens de Boeddha het pad naar ontwaken betekenen aan de hand van mindfulness, ofwel ‘’sati’’ op basis van 4 gebieden van de menselijke ervaring. Namelijk: lichaam, gevoel, geest en dhamma’s (principes, of wetmatigheden). Vele beoefenaars binnen deze stromingen zijn geneigd hun methodiek te zien, of presenteren als de juiste toepassing van de Satipatthana sutta. De Satipatthana omvat echter verschillende methoden en is vrij ruim toe te passen.

Belangrijk om te vermelden is dat vipassana meditaties als methodiek op basis van deze tekst eigenlijk vrij recent is ontstaan, begin vorige eeuw.

De meeste cursisten komen uit een Goenka cursus met de overtuiging dat dit de juiste techniek is die werd beoefend door de Boeddha, maar dat vereist enkele nuance. René van Oosterwijk van de Universiteit van Leiden, deed een uitvoerig onderzoek naar de theoretische basis van verschillende vipassanamethodes in de sutta’s en schreef het boek ‘Doctrinal backgrounds of vipassana-meditation’ (2012). Hij concludeerde dat de Goenka-methode als zijnde een soort lichaamsscan gericht op sensaties, niet is terug te vinden in de oude sutta’s (eerst gevonden boeddhistische teksten). Het is zelfs een van de vipassanamethodes die het minst door de teksten wordt onderbouwd. De beroemde monnik Analyo benadrukt ter verdediging de Dhynasamadhi sutta, waarin staat: ‘het waarnemen van het hele lichaam’ bij de adem. Dat zou een onderbouwing kunnen zijn. Al is het ook een onderbouwing voor vele andere vormen. Ook al zou de specifieke methodiek niet terug te vinden zijn, belangrijke principes die Goenka onderwijst zoals inzicht in vergankelijkheid, opmerkzaamheid, gelijkmoedigheid etc. wel. Het hoeft dat ook niet te betekenen dat het niet goed kan werken, want dat lijkt wel het geval. Duizenden mensen hebben er tegenwoordig profijt van.

Validiteit van methodiek

Maar de indruk ontstaat wel dat het verhaal van Goenka over de validiteit van de methodiek niet helemaal klopt. Dat is een belangrijk punt van aandacht, want de waarheid spreken staat hoog in het vaandel binnen de boeddhistische visie. Binnen de organisatie van Goenka wordt gezegd dat Ledi Sayadaw, de grondlegger van de Goenka methode, begin vorige eeuw de methode leerde van een onbekende monnik in het bos en deze zo doorgaf tot de tijd van de Boeddha. Dat zou betekenen dat Ledi een methode simpelweg doorgaf (net als de talloze andere monniken waarvan ook geen bewijzen zijn), maar dat is zeer onwaarschijnlijk kijkende naar het leven van Ledi. Ten eerste is er vanuit de vele geschreven werken van Ledi geen bewijs dat hij deze monnik ontmoet zou hebben en ten tweede was hij niet iemand die simpelweg iets doorgaf, maar juist iemand die vernieuwend was en tradities doorbrak. Hij schreef zelf talloze werken, ook wel de ‘manuals van meditatie’ genoemd. Zijn biograaf Braun toont aan dat Ledi een revolutionair was die experimenteerde met- en onderwees in verschillende methodes. Waar komt de methode van Goenka dan precies vandaan?? Dat is een belangrijke vraag. Het meeste bewijs lijkt te wijzen op de leraar van Goenka: Sayagi U Ba Khin, als zijnde de mastermind van deze specifieke vipassana benadering.

U Ba Khin

U Ba kin had twee leraren, waarvan er een Webu Sayadaw in het Birma van die tijd werd beschouwd als een verlichte. Zeker is echter dat deze niet de lichaamsscan methode onderwees, maar alleen de adem bij de neus. De andere leraar van U Ba Khin werd niet beschouwd als een verlichte en was de boer Saya Thet Gyi, maar daarvan is weinig bekend omdat hij zover bekend niet veel geschreven werk publiceerde. Zelfs na bij dit kloostertje van Saya Thet Gyi geweest te zijn is me niet duidelijk geworden wat hij precies onderwees. Wel kwam ik er achter dat er enkele verschillen waren zoals dat hij ook staanmeditatie deed.

Belangrijke uitvinder

Analyo die het op dit moment leidende werk over de Satipatthana schreef zag U Ba Khin, de leraar van Goenka, als de belangrijke uitvinder en noemt de methodiek dan ook de ‘U Ba Khin-methode. Ook Jack Kornfield beschrijft in zijn klassieker ‘Living Dhamma’, the teachings of 12 Buddhist masters, dat slechts enkele jaren na het overlijden van U Ba Khin (1977) geschreven is (dus voordat Goenka zijn leer presenteerde): ‘U Ba Khin mastered the practise of a number of types of concentration meditation, or absorption and developed a most powerful technique for the practise of Vipassana insight meditation. U Ba khin’s teachings are primarly based on his own experience and therefore the terminology he employed to describe what he understood may seem imprecise in the most technical Buddhist sense or in modern scientific precision.’ (pagina 235). In de tijd van U Ba Khin was er veel weerstand vanuit de traditionele monnikenordes op zijn leer, omdat U Ba Khin erg zijn eigen ding deed. Er was sowieso al weerstand vanuit de boeddhistische gemeenschap dat hij les gaf, want U Ba Khin was geen monnik en in die tijd was het gebruikelijk dat alleen monniken les geven in meditatie. Ook al is deze traditie wereldwijd het grootst, in Birma waar het vandaan komt, is het nog steeds een ondergeschoven kindje dat door de meerderheid van de Birmese boeddhisten niet erg serieus wordt genomen. De tradities van Mahasi, Mogok en Pa-auk worden in Myanmar (Birma) tegenwoordig breder gedragen.

Groot gemaakt

Goenka heeft de methode werkelijk groot gemaakt en daarom wordt het vaak de Goenka-traditie, of Goenka-methode genoemd. Goenka was voor hij met vipassana in aanraking kwam een geleerde Hindoe en een succesvolle zakenman die last had van een groot ego en heftige migraine. De methode onderwezen door U Ba Khin, bleek een praktische toepassing van wat hij voorheen alleen theoretisch kende en hielp hem bovendien van zijn migraine af. Iets waar gerenommeerde artsen niet in waren geslaagd. Goenka had zelf geen ervaring met andere vipassana methoden en had groot vertrouwen in U Ba Khin.

Ook Goenka heeft er echter lichtelijk een eigen draai aan gegeven. U Ba Khin sprak bijvoorbeeld nog over de nimita, als teken van concentratie, hielp studenten ‘een op een’ in cessation te komen (ook wel een dip in nirvana genoemd, dat de ingang zou zijn voor het eerste stadium van verlichting genaamd sotthapana). U Ba Khin was ook flexibeler in verschillende soorten concentratiemethoden en liet ook mensen toe die al vanaf het begin 20 dagen wilden mediteren. Dat zijn allemaal zaken die Goenka anders doet. Vooral omdat hij het voor een breder publiek toegankelijk wilde maken.

Goenka begon zijn succesverhaal in India dat vele religies kent. Hij liet steeds meer boeddhistische elementen weg om de beoefening zo toegankelijk mogelijk te maken: zoals een lege witte hal zonder boeddhabeelden (not done in Myanmar) en zonder veel van de terminologie uit de Abiddhamma – nog wel gebruikt door U Ba Khin –. Goenka heeft alles gestandaardiseerd. En dat moet misschien ook wel als je zo groot wordt.

Wat Goenka vooral is gaan benadrukken (naast de gevoeligheid voor sensaties) is de mentale houding, of attitude van het niet op zoek gaan naar speciale ervaringen, kijken naar jezelf en geen waarde te hechten aan ritueel. Dat is iets waar men zich bij Hindoe meditaties in India in die tijd wel erg mee bezig hield. U Ba kin was het niet altijd eens met Goenka. Enige tijd heeft hij zijn steun zelfs ingetrokken, maar dat is later goed gekomen. Toch heeft U Ba Khin Goenka niet aangewezen als opvolger, maar de vrouw Sayamagyi, die vanuit Engeland een andere organisatie oprichtte die ook retraites geeft in min of meer dezelfde methodiek. https://www.ubakhin.nl/ http://www.internationalmeditationcentre.org,. Feitelijk is Goenka dus niet de hoeder van de traditie. Goenka is mede dankzij zijn zakelijke verleden echter wel iemand die als geen ander de traditie leven in heeft geblazen en dankzij zijn welbespraaktheid een goede brug kan maken tussen de uitdagingen van deze tijd en oude boeddhistische principes inzichtelijk en praktisch weet te brengen. Hij lijkt een zeer zuiver en toegewijd persoon te zijn geweest.

De organisatie

De organisatie van Goenka zit zakelijk feilloos in elkaar. Het is topdown georganiseerd, werkt met hiërarchie en heeft een duidelijke structuur om kwaliteit, formaliteit en efficiëntie te waarborgen. Voor iedere cursus en zelfs maaltijd is een kinderlijk eenvoudig draaiboek. Ook leraren hebben een draaiboek waarin precies staat hoe vragen van leerlingen te beantwoorden. Of je een cursus doet in België, Frankrijk, Engeland of Duitsland, of aan de andere kant van de wereld: het maakt weinig verschil. Je weet precies wat je kunt verwachten. Het franchise-principe maakt dat het breed kan worden uitgedragen, maar een nadeel is dat het daardoor weinig flexibel is.

De nadruk op ethiek maakt wel dat het zuiver in elkaar zit. Iedereen is vrijwilliger en niemand verdient er aan. Men kan geen directe donaties doen aan de leraren en leraren dienen altijd een ander inkomen te hebben. Sommige leraren doneren ook zelf na het geven van een cursus. Mannelijke leraren geven alleen aan mannen les, vrouwelijke alleen aan vrouwen. Wat zeer bijzonder is, is dat het Goenka gelukt is om de retraites 100% op donatiebasis aan te bieden over de hele wereld, ook al verklaarden ze hem in het begin voor gek. Goenka is enkele jaren geleden overleden, maar de organisatie leeft nog even krachtig voort. Overal ter wereld zijn centra waar je je 10 dagen kunt afsluiten van het wereldse leven. Je levert je telefoon in, krijgt alle rust en stilte, hoef je niet bezig te houden met huishoudelijke taken en je kunt je in een veilig bad volledig focussen op de meditatie. Een grote luxe.

Methodiek

De eerste drie dagen wordt Anapanasati, opmerkzaamheid van de ademhaling bij de neus beoefent. De derde dag richt je de aandacht op de lichamelijke gewaarwordingen rondom de neusvleugels, als een soort brug tussen de adem en vipassana. Deze lichamelijke gewaarwordingen dienen de rest van de cursus door het hele lichaam waargenomen te worden door de ‘bodyscan’. Uiteindelijk dient de mediterende de hele dag de sensaties op te merken.

Continuity of practice is the secret of succes (Goenka).

De lichamelijke gewaarwordingen worden door Goenka ‘sensaties’ genoemd. Net als bij het kijken door een vergrootglas neem je na verloop van tijd meer waar. Het is vreemd om op een bepaald moment te merken dat het kan lijken of je neus groot en klein wordt en alle kanten op beweegt, gaat tintelen etc. Dat is geen mystiek, maar een directe ervaring die praktisch iedereen ervaart die meedoet aan de retraite. Voorbeelden van sensaties die rondom en geleidelijk ook meer in het lichaam gevoeld worden zijn: vibraties, warm/koud voelen, druk, jeuk, tinteling, of pijntjes en uiteindelijk ook emoties en intenties zijn in de basis alle sensaties volgens Goenka. Deze sensaties liggen grotendeels onopgemerkt aan de basis van onze waarnemingen en ons handelen. Het (onbewust) reageren op deze sensaties (prettige willen behouden en onprettige afwijzen) zou de reden zijn dat we reactief zijn en ons onhandig en ongezond gedragen en daardoor lijden we. Door deze meditatiemethode ga je meer zien en voelen wat je drijft en kun je een ongezond patroon van reactiviteit doorbreken door de sensaties te laten zijn voor wat ze zijn. Namelijk veranderlijke en zelfloos, niet goed, of slecht, niet positief of negatief. Het is niet aan jou deze sensaties te willen controleren, maar het is aan jou ze te zien voor wat ze zijn en dus niet te reageren met vasthouden of afwijzen.

Mindset

Het is dus belangrijk hoe we met de vele sensaties omgaan die in grote intensiteit voorbij kunnen komen tijdens de retraite. Drie aspecten benoemt Goenka met name:

1. De sensaties zijn de eigen directe ervaring, geen filosofie of blind geloof
2. Vergankelijkheid: ze zijn constant in verandering
3. Gelijkmoedigheid: men dient gelijkmoedig te blijven. Niet in blijdschap bij prettige sensaties en niet depressief bij onprettige. Alles is veranderlijk en niet jij, of ik die dat doet, maar de natuur.

Een leerling vroeg Goenka eens: ‘Maak ik progressie als ik meer subtiele prettige sensaties voel?’ Goenka antwoordde: ‘Nee dat zegt niets. Wat je ervaart is niet relevant. Er is maar een toetssteen in hoeverre je progressie boekt en dat is in hoeverre je gelijkmoedig bent. Soms is het lichaam even licht en voel je overal subtiele sensaties, maar daardoor week je ook diepe pijnen los die er even daarna weer kunnen zijn’.

In de avond is er alleen fruit dat genuttigd kan worden of citroensap gedronken. Ook ligt de nadruk op zitmeditaties, zonder formele loopmeditaties zoals dat bijvoorbeeld wel het geval is bij de Mahasitraditie.

Wat werkt en wat niet in objectieve zin?

Het is moeilijk objectieve informatie te vinden over voor- en nadelen van de meeste methoden en dus ook die van Goenka. Op de website zul je alleen voordelen vinden en op internet ofwel mensen die volledig fan zijn, of er volledig tegen zijn. Vandaar onderstaand een poging beide kanten te belichten. Het is in ieder geval ook belangrijk om wetenschap te hebben van valkuilen zodat je deze beter kunt herkennen mochten ze zich voordoen en daarop kunt anticiperen. Belangrijk om te vermelden dat dit een persoonlijke visie is, gebaseerd op basis van rond de 40 tiendaagse retraites en enkele 20 en 30 daagse retraites binnen deze traditie en retraites bij andere tradities.

Voordelen

Kalm geconcentreerd

De aandacht richten op een klein gebied bij de neus, kan maken dat de geest gevoeliger wordt voor subtiele sensaties en kalm en geconcentreerd wordt. Men kan in veel gevallen gemakkelijker in een ‘toestand’ van concentratie komen dan door de adem bij de buik te observeren bijvoorbeeld zoals bij Mahasi.

Ongezonde patronen loslaten

We zijn niet verslaafd aan de alcohol of drugs, zegt Goenka, maar aan de sensaties die deze oproepen. De continue aandacht op de sensaties maakt dat we beter gaan zien wat ons drijft. De gelijkmoedigheid naar sensaties en inzicht in de veranderlijkheid helpt ons in meer keuzeruimte ten opzichte van anders automatische patronen. We kunnen onszelf hierdoor veranderen op een manier die goed is voor ons.

Omgang moeilijke situaties

Als er iets naars gebeurt, voelen we dat als sensaties in ons lichaam en geest. Bedenken dat het veranderlijk is, dat we onze gevoelens en sensaties niet zijn en onszelf te herinneren dat we gelijkmoedig kunnen blijven, kan het gemakkelijker maken met deze situaties om te gaan. Een heftige gebeurtenis, zoals een verlies, of stress, kan gereduceerd worden tot ‘’neutrale’’ lichamelijke reacties.

Inzicht

Observeren van sensaties kan inzicht geven in neigingen en patronen. Ook vipassana inzichten kunnen ontstaan. De drie vipassana-karakteristieken van de werkelijkheid zouden zijn: vergankelijkheid, onvrede en zelfloosheid. Vergankelijkheid is al een paar keer genoemd. Inzicht in onvrede kan ontstaan doordat men herkent dat het zoeken naar heil in de wereld van sensaties uiteindelijk weinig oplevert, je jezelf steeds verliest en je dus beter af bent in de observerend positief ten op zichtte van deze veranderlijkheid. En ’geen zelf’ doordat we op den duur, tot in de diepte van ons wezen kunnen gaan voelen dat we niets dan veranderende sensaties zijn. Nergens binnen de contouren van lichaam en geest is een concreet onveranderlijk zelf te vinden.

Healing

Lichaam en psyche liggen dichter bij elkaar dan we denken. Accepterende aandacht voor ons lichaam, is dan ook accepterende aandacht voor onszelf. Net als planten, dieren en kinderen het beter doen op aandacht, doet ons lichaam dat ook. Er komt zelfs een soort innerlijk energetisch proces op gang dat blokkades als het ware losweekt, of de door Goenka beschreven ‘blinde gebieden’ tot leven brengt. In andere tradities zou dat Kundalini energie genoemd worden. Dat proces kan ook gepaard gaan met pijnen, die soms vanuit diep in je lichaam vrij kunnen komen. Goenka benadrukt vooral het aspect van inzicht over zijn methode, maar healing lijkt een belangrijk bijproduct. Het hele lichaam lijkt te gaan leven van binnenuit, kan zich geheel vloeiend voordoen en lijkt zich geleidelijk te openen. Dit gaat vaak samen met een afname van vervelende emoties zoals angst en een toename van gevoelens als liefde. De levendigheid in en om je lichaam is bovendien een fantastische voldoening-gevende ervaring dat over het algemeen veel blijvender is dan het geluk, of genot door sensuele ‘producten’ of zintuigelijke ervaringen. Dat maakt dan ook dat veel mensen retraites blijven doen. Vipassana-junkies worden deze wel eens grappend genoemd, maar mocht het inderdaad een verslaving zijn, dan is het wel een erg gezonde vorm van verslaving.

Grenzen aanvoelen en intuïtie

De methode is lichaamsgericht. Dat kan helpen dat we meer in contact staan met ons lichaam en onze grenzen en behoeftes beter leren aanvoelen bijvoorbeeld. Recentelijk wetenschappelijk onderzoek laat ook zien dat lichamelijke ‘waarschuwingssignalen’ aanwijzingen kunnen zijn voor wat een goede keuze is. Ons lichaam zou in verschillende situaties intelligenter reageren dan ons denken. Deze beoefening zou daarom ons handelen mogelijk intuïtiever en efficiënter kunnen maken, waarbij we mogelijkerwijs beter keuzes maken tot iets dat goed bij ons past.

Mogelijke nadelen en valkuilen Goenka methode

Gelimiteerd inzicht

Bij Goenka dien je (in tegenstelling tot bijvoorbeeld bij Ashin Tejaniya of Mahasi), gedachtes, gevoelens, intenties en geluiden te negeren en niet te gebruiken als meditatieobjecten. Je kiest duidelijk een object, de sensaties, en dient de rest te negeren. Nadeel is dat andere objecten zo sneller een vijand van de meditatie worden, in plaats van iets om van te leren en inzicht in op te doen. Het is bijvoorbeeld ook belangrijk om te zien hoe een gedachte een gevoel triggert, dat weer tot een actie leidt bijvoorbeeld. Dat kan belangrijk zijn want inzicht in oorzaak en gevolg is wat bevrijdt volgens boeddhistische teksten.

Ambitie en zelfoordeel

De opdracht ergens op te focussen en de nadruk op ‘hard werken’ en discipline door Goenka, kan maken dat, met name mensen die de neiging hebben zwaar voor zichzelf te zijn, met te veel ambitie gaan mediteren en een patroon van zelfoordeel, spanning en rigiditeit in stand houden. Men wordt te doelgericht en ziet het gemakkelijk als een faler als men afgeleid is, of niet gelijkmoedig is.

Contrast en uitvergroten van een moeilijke emotie

In deze methode staat focus en afzondering centraal. Men leert te mediteren in een afgesloten cel en de aandacht te richten op een enkel gebied van de ervaring. Een soort continue focus. Dat is niet hoe het dagelijks leven er uit ziet. De kracht van focus kan een emotie of een moeilijkheid soms zelfs uitvergroten, omdat men niet heeft geleerd naar achterliggende percepties te kijken. Iets kan ineens enorm gevoelig worden, zonder goed te weten waar het vandaan komt of welke gedachtepercepties er een rol bij spelen. Niet zelden kwam ik overgevoelig uit een retraite en plotseling overmand door een bepaalde emotie, zonder goed te zien wat er precies gebeurde. Dat was bij andere methoden minder het geval.

‘Ik’ blijf

In de Satipatthana worden 4 gebieden van de menselijke ervaring beschreven om mindful van te zijn, maar Goenka focust alleen op de eerste. Namelijk op de 4 elementen in het lichaam, ook al noemt hij het vreemd genoeg vedana (positief en negatief gevoel). Voor sommige vipassanatradities zoals Pa-auk is dit dan ook nog geen vipassana, maar de tussenstap tussen concentratie en vipassana. Bij mindfulness van de 5 aggregaten (4^e gebied) staat in de tekst bijvoorbeeld dat ook naar de vergankelijkheid van percepties en bewustzijn gekeken moet worden, zoals misschien wel meer het geval bij zen en dzogchen. Dat gebeurt eigenlijk niet bij Goenka waardoor de illusie kan ontstaan dat de sensaties wel veranderen, maar ‘ik’ de observeerder (bewustzijn) blijft. Het observerende ikje wordt op deze manier erg concreet neergezet. Een soort zelfbevestiging kan het dan worden met een sterke doe-modus en er wordt minder gekeken naar de continue constructie van concepten, reactiviteit en conditioneringen, zoals wel meer het geval is bij Ashin Tejaniya.

Te weinig kritische reflectie en rigiditeit

Je dient de instructies letterlijk te volgen en mag de methode niet combineren met andere manieren van vipassana, mindfulness of therapie. Dat is begrijpelijk omdat leraren ook niet zijn opgeleid in andere vormen, maar hierdoor is wel weinig ruimte om zelf te onderzoeken, tot een meer creatieve vorm te komen die op een bepaald moment het meeste bij je past. Het kan wat sektarisch worden en dat kan leiden tot te weinig kritische reflectie, rigiditeit en blind geloof. Iedereen krijgt dezelfde behandeling en methodiek, maar ieder mens is natuurlijk ook anders. Als een uitzondering op een regel vereist is, dan is daar eigenlijk weinig tot geen ruimte voor. Het is jammer dat iemand die bijvoorbeeld energiehealer is en naar mijn idee ook mooi werk doet, niet meer ruimte krijgt om de twee te combineren omdat zo iemand letterlijk voor de keuze gesteld wordt om te kiezen voor het een of het ander. Zelfs mindfulness wordt gezien als iets dat niet samengaat. Ze lijken wat te zijn doorgeschoten in regelgeving en wat vatbaar geworden voor het ‘ingroup effect’ (onze groep is beter), terwijl het voor een betere wereld naar mijn idee juist belangrijk is dat men samenwerkt, kritisch naar zichzelf te kunnen blijven kijken en van anderen kan blijven leren.

Voor wie is het geschikt?

Voor beginners

De cursus is opgezet als een soort introductiecursus. Men wordt bij de hand gehouden en termen worden op een simpele en inspirerende manier uitgelegd.

Mensen die lijden

Goenka bedrukt vaak het aspect van lijden als voornaamste drijfveer voor het meditatieve pad. Voor sommige mensen die het leven meer positief ervaren lijkt deze benadering niet altijd even veel aan te sluiten, maar voor hen die lijden in hun leven, om wat voor reden dan ook, blijkt het vooral inspirerend en hoopgevend. Deze mensen halen vaak enorm veel uit de cursus. De lichaamsgerichte benadering blijkt ook vele mensen van lichamelijke klachten te hebben afgeholpen. Goenka zelf is een voorbeeld.

Meer praktisch dan theoretisch geïnteresseerd

De benadering van Goenka is levendig en praktisch, in tegenstelling tot sommige Birmese leraren die meer academisch en droog zijn. Goenka neemt sutta’s niet altijd even letterlijk, maar vertaalt ze in lekentaal waardoor ze begrijpelijk worden voor een breed en divers publiek.

Voor hen die een stok achter de deur kunnen gebruiken

De regels, structuur en de gemeenschap, maken dat je er gemakkelijker in meegaat en meer aan meditatie zult doen dan je zou denken dat je zou kunnen. Zelf was ik ADDer en leefde in een druk leven in Amsterdam. Ik kwam niet aan mezelf toe en had structuur en begrenzing nodig. Dit bleek wonderen te kunnen doen.

Met weinig tijd

Als je niet de tijd hebt om maanden in kloosters te leven kun je binnen deze traditie door de intensiteit (niet praten, niet lezen, zitten in een meditatiecel etc.) en de methode, in korte tijd toch erg de diepte in en belangrijke meditatie-ervaringen opdoen.

Conclusie van de auteur

Dit alles gezegd hebben is de omgeving en opzet van de retraite naar mijn idee zeer heilzaam en krachtig en de moeite absoluut waard. Ik heb vele mensen gezien met belangrijke inzichten, die van moeilijkheden afkwamen waar ze al lang mee zaten, die hebben geleerd te kunnen zitten, met zichzelf te zijn, en van allerlei ongezonde gedragingen en verslavingen afkwamen.

De tegenhanger is een zekere rigiditeit. Waarom wordt men soms zo fanatiek en serieus? De progressie wordt misschien wat te veel geprojecteerd op de vorm door sommigen, in plaats van op iets in zichzelf, of men heeft te veel vertrouwen door de opzwepende woorden van Goenka, te weinig informatie over andere wegen en de mogelijke nadelen. Het is mijn inziens belangrijk nuchter te blijven, soms niet alles te serieus te nemen en te blijven toetsen tot wanneer het werkt. Je moet ook altijd af kunnen blijven vragen of op een bepaald moment misschien juist iets anders nodig is. De Boeddha richtte zich vooral op een proces van loslaten, droeg niet zozeer een leer uit, maar gaf les op maat per persoon met meerdere methoden en interventies die een contrast konden zijn verschillend per persoon. Meditatiesystemen zijn eigenlijk later ontstaan en lijken het proces van loslaten soms zelfs in de weg te kunnen zitten. Men doet meer retraites, meer kennis en hogere levels, waardoor het een soort egotrip kan worden. Vooral als je te veel in je comfortzone komt kan het goed zijn iets totaal anders te doen dan je gewend bent. Zoals Jack Kornfield ook zegt, uiteindelijk moet ook de methode of leraar worden losgelaten. Iedere methode die wordt toepast wordt een nieuwe gewenning. Retraites zijn voor de meesten een grote zeer nuttige confrontatie, maar voor sommigen die contact met andere bijvoorbeeld al lastig vinden, kan het een vlucht zijn. Dat is even fijn, maar voor zo iemand om verder te groeien zou mogelijkerwijs therapie passender zijn, of iets te doen met expressie of beweging. Herhaaldelijk retraites blijven doen lijkt me in de meeste gevallen goed, maar ook om open te blijven voor andere wegen en jezelf toe te laten je te voeden door- en verschillende ervaringen op te doen bij andere soorten beoefeningen en tradities. Daarvoor is het belangrijk om open-minded te blijven en te beseffen dat er in alle vormen iets van waarde zit waar je iets aan kunt hebben. Dan geef je, jezelf die keuzemogelijkheid. Net als dat de Boeddha dat zelf deed door van leraar naar leraar te blijven trekken, tot hij het in zichzelf vond. Het lijkt me verder goed om altijd een leerling te blijven en altijd te blijven leren door verschillende ervaringen op te doen. Ik denk dat je dan meer leert, dan door continue te blijven proberen een ding zo goed mogelijk te doen.

Bronnen informatie over Goenka-vipassana:

Op de site van www.pariyatti.org zijn vele boeken kosteloos te vinden. Tip: ‘The art of living’ in het Nederlands door W. Hart. Retraites zijn wereldwijd te boeken via www.dhamma.org

Dit artikel is een onderdeel van het boek ‘’Mindfulness: back tot the roots’’, waarin Marnix van Rossum na 6 jaar meditatieretraites in Azië poogt helderheid te scheppen tussen de verschillende wegen van meditatie. Naast Goenka-vipassana komen de volgens tradities aan bod: Mahasi, Ashin Tejaniya, Pa-auk, Thaise woudmonniken, Dhammakaya, Tibetaans boeddhisme en zen, met tips over waar je kunt beoefenen en hoe een dag in een bepaald klooster er uitziet, zie: https://www.youtube.com/watch?v=aqh9Hqhenyc&t=4s

 

Alle informatie, retraites en inschrijvingen van de honderden centra zijn te vinden op de website: www.dhamma.org