In een artikel in Scope, een uitgave van de Stanford University School of Medicine, geeft de wetenschapper Emma Seppala een voorzichtig oordeel over het fenomeen mindfulness dat al jaren door daarin gespecialiseerde bedrijven en ook ziektekostenverzekeraars wordt aangeboden en soms wordt getypeerd als een Haarlemmerolie. Is mindfulness al die ophef waardig?

In haar artikel beschrijft ze dat haar Britse auteursvriendin, Ruth Whipmann, auteur van America the Anxious, na haar verhuizing naar de VS geschokt was toen ze merkte dat iedereen zo druk bezig was om naar mindfulness- en yogales te gaan dat ze geen tijd hadden om die met haar door te brengen – noch met hun kinderen of hun familie.

Dankzij een groeiend aantal onderzoeken ter ondersteuning van de voordelen ervan, duiken mindfulness-based programma’s op in bedrijfswerkplekken, op scholen en in ziekenhuizen. Beroemdheden verkondigen de voordelen van mindfulness, voetbalteams mediteren dagelijks, succesvolle CEO’s en politieke leiders zoals het congreslid Tim Ryan, auteur van Mindful Nation, steunen publiekelijk de voordelen van mindfulness dat uitgegroeid is tot een industrie waarin een miljard dollar omgaat. De life-coach programma’s zeggen de beoefenaar te helpen om een mindful eter, een mindful ouder en zelfs een mindful consument te worden.

Hoewel onderzoekers en mindfulnessinstructeurs garant staan voor het secularisme, doet de aanwezigheid van de Dalai Lama en boeddhistische monniken op conferenties geen twijfel rijzen over de oorsprong van de mindfulness praktijk: Boeddhisme.

Werkt mindfulness, is de vraag. Na jaren van een hype over de voordelen van mindfulness ontstaan er echter nieuwe vragen. Hebben de mindfulness wetenschappers bijvoorbeeld een religieuze vooringenomenheid en agenda? Hoewel onderzoekers en mindfulnessinstructeurs garant staan voor het secularisme, doet de aanwezigheid van de Dalai Lama en boeddhistische monniken op conferenties geen twijfel rijzen over de oorsprong van de mindfulness praktijk: Boeddhisme. Veel mindfulness onderzoekers beoefenen ogenschijnlijk boeddhistische meditatie. Immers, onderzoek is me-search.

Kan mindfulness gevaarlijk zijn voor onze gezondheid? Onderzoekers zoals Willoughby Britton, PhD’s van de Brown University beweren dat mindfulness in sommige gevallen schadelijk kan zijn. Is dat een reden om het kind met het badwater weg te gooien? Niet noodzakelijkerwijs, vindt Seppala.

De belangrijkere vraag is of mindfulness echt werkt. Uit beoordelingen van studies en een onderzoek van de literatuur over mindfulness als geheel blijkt dat die niet altijd opvalt boven andere behandelingen. Sommigen beweren dat deze beoordelingen de voordelen van mindfulness weerleggen, maar die bewering is volgens Seppala voor discussie vatbaar. Als de voordelen van meditatie gelijkwaardig zijn aan die van andere behandelingen, is dat volgens haar een geweldige optie: Sommige mensen zouden liever elke dag in meditatie zitten dan medicatie te gebruiken of therapiesessies bij te wonen.

Waarom is mindfulness zo populair?

In plaats van te vragen of mindfulness goed, slecht of de hype waardig is, is de interessantere vraag misschien wel waarom het zo populair is geworden. Waarom wil iedereen ineens mediteren?

Het is mogelijk wel de marketing rond dit fenomeen, zegt Seppala. Maar dat kan niet verklaren waarom het alomtegenwoordig is. Het kan niet verklaren waarom het zijn weg vindt naar de werkplek, gezondheidszorginstelling en naar een militaire basis. Misschien is het een antwoord op een onvervulde behoefte aan meer rust, contemplatie en kalmte in een wereld die steeds sneller gaat, waarvan de technologie steeds meer tijd en aandacht vraagt op elk moment van de dag, en waarvan de werkdruk en financiële druk toeneemt.

Seppala: ‘Of we nu CEO’s zijn of thuisblijvende moeders, de meesten van ons zijn voortdurend aan het werk, overwerkt en uitgeput. Er is geen onderzoek nodig om te beseffen dat dit levensritme onhoudbaar is en in veel opzichten contraproductief en destructief. Is het een verrassing dat het gebruik van anti-angst en anti-depressiemedicatie op een ongekend hoog niveau staat? We zijn niet toegerust om aan de eisen van deze tijd te voldoen en zijn op zoek naar manieren om onze geest te kalmeren. Als gevolg daarvan proberen we de waanzin van ons huidige levensritme in evenwicht te brengen met het tegenovergestelde: stilzitten. We moeten een onvervulde behoefte aan meer rust, stilte en gemoedsrust vervullen.’

Is mindfulness het enige antwoord? Seppala houdt een slag om de arm. Voor sommige mensen wel, maar niet voor iedereen. ‘Onthoud dat mindfulness veel aandacht heeft gekregen omdat onderzoekers het hebben bestudeerd. En het is geen verrassing dat het wetenschappers aanspreekt – het gaat immers om het observeren en labelen van gedachten, gevoelens, sensaties in het lichaam op een objectieve manier. Objectief observeren en labelen is wat wetenschappers en academici doen. In veel opzichten is het een cognitieve oefening en daarom is het iets wat academici aantrekkelijk vinden – het is geen verrassing dat zij een dergelijke praktijk voorstaan. Maar dat betekent niet dat je dat ook moet opvolgen.

Als mindfulness niet goed voelt is het belangrijk om te onthouden dat er vele manieren zijn om je geest te kalmeren en je op je gemak te voelen – mindfulness is er maar één van. (Bewust) Ademen is een andere. We hebben onderzoek gedaan naar op yoga gebaseerde ademhalingspraktijken – sudarshan kriya yoga – voor veteranen met PTSS, en hun trauma verminderde na een week aanzienlijk en de voordelen ervan waren een jaar later nog merkbaar. Onderzoek toont aan dat andere methoden zoals het beoefenen van dankbaarheid, het doorbrengen van tijd in de natuur, het beoefenen van yoga en het leiden van een leven dat zingeving en dienstbaarheid met zich meebrengt, allemaal de mentale (en fysieke) gezondheid ten goede komen en meer rust brengen in je verder hectische leven. Je hoeft alleen maar de schoen te vinden die je past.’