‘In wat voor tijd leven we?’. We raadplegen de barometer van cultuur en samenleving.
De samenleving is zo veranderlijk als het weer. Ook het maatschappelijk klimaat kent seizoenen. Na een kalme tijd kan het ineens stormen. Een ingrijpende gebeurtenis is voldoende aanleiding. Extra nieuwsuitzendingen en vette krantenkoppen begeleiden de sprongen op de cultuurbarometer.
Met mijn antropologische bril op zie ik dat ingrijpende veranderingen vooral ontstaan als de spanning in de verhouding tussen macht en zingeving toeneemt. Kritiek op de gebruikelijke machtsverhoudingen en de heersende opinies kan aanleiding zijn tot een nieuwe machtsverdeling en een andere betekenisgeving. Een nieuwe blauwdruk voor een ideaal geachte samenleving laat zien hoe je anders met macht en zingeving kunt omgaan. Zo stond de slogan ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’ voor revolutionair nieuwe verhoudingen.
De verhouding tussen macht en zingeving wordt mede bepaald door de manier waarop mensen keuzes maken tussen:
- wij en zij
- individu en systeem
- vrijheid en beperking
- vastigheid en vernieuwing
Elk paar van uitersten heeft een eigen spectrum. De concrete invulling verraadt een bepaalde visie op macht en zingeving. Zo verschillen socialisme, liberalisme en conservatisme; of dictatuur en democratie. Posities kunnen verschuiven.
Leg je deze vierslag op de actualiteit, dan ze je hoe de naald van de cultuurbarometer meegaat met de veranderingen op die vier spectra. Huiswerk: Kijk de stapel kranten van de laatste weken na om de vierslag te toetsen. Laat het schema los op bijvoorbeeld IS, het Rusland van Poetin, het optreden van paus Franciscus, de vluchtelingencrisis, de coalitie van VVD en PvdA, of scriba Arjan Plaisiers oproep in Trouw om de Protestantse Kerk te verbouwen.
Die barometer is een leuke metafoor, maar de vergelijking gaat ook mank. In de samenleving levert hoge druk geen mooi weer op, maar storm. Bij lage druk is het juist rustig en kalm.
