Een van de grootste problemen van boeddhisme vind ik dat het voor onze tijd geen of een tekortschietende verklarende kracht heeft voor het gebeuren in de wereld.
Boeddhisme gaat uit van de premisse dat wat wij ervaren een functie is van de geest. Vandaar ook de nadruk op geestelijke oefening – leren beheersen van de geest is een voornaam onderdeel van de weg naar bevrijding.
Boeddhisme heeft een aantal belangrijke boodschappen voor de wereld, zoals matiging, geestelijke discipline, respect voor levende wezens en compassie.
Maar ik heb moeite te geloven dat de wereld zoals deze zich aan mij presenteert, alleen maar mijn voorstelling is.
Het is alsof het boeddhisme dat wij kennen, geschikt is voor zingeving op individueel niveau, maar ons verlamt tot georganiseerde sociale actie. Ook Mahayana, vergeef me dat ik het zeg, lijkt al te vaak op het beeld dat het koestert van Hinayana.
De modernisering van het boeddhisme is dan ook onvoltooid zolang het niet vermaatschappelijkt is. Geëngageerd boeddhisme, hoe behulpzaam ook op kleine schaal, is niet genoeg.
Het boeddhisme zal vuile handen moeten maken: positie kiezen, zich uitspreken over misstanden, coalities sluiten en maatschappelijke actie ondernemen. Altijd met inachtneming van de middenweg.
Zonder deze moderniseringsslag veroordeelt het westerse boeddhisme zichzelf tot een marginale, steriele, impotente beweging: een in zichzelf gekeerd wereldje van individuele spirituele zoekers zonder maatschappelijke boodschap, zonder stem, zonder morele autoriteit.
Want de wereld, die bestaat immers niet, anders dan als mijn contingente voorstelling. En als ik één ben met alle anderen, dan zijn we allen even leeg – geen ‘ik’ en geen andere ‘ikken’. Nee: ‘Zo-heid’ behoeft een sociale dimensie.
Namu Amida Butsu.
Luuk Mur zegt
Wat mij betreft een interessante gedachtegang.
Ujukarin zegt
Klinkt leuk maar werkt nauwelijks. Ook Boeddha zelf positioneerde zijn visie beslist niet als een sociale dimensie in het India van toen. Het was een individueel pad, en alleen wie pijdrager kon worden kreeg iets van ‘sociale wijziging’ mee (kon bijvoorbeeld zijn/haar oude kaste en familie achterlaten).
Geëngageerd boeddhisme, en dat zie je ook vrij veel in mijn sangha, is prima omdat het probeert de principes van individuele ontwikkeling (o.a. Compassie voor alle levende wezens en Wijsheid) toe te passen in de maatschappij. Maar het doel is nog steeds om weliswaar als een Lotus met je wortels in de modder te staan doch daar als individu als bloem ver aan te ontstijgen, boven het water uit.
Levensgroot gevaar van je (te)veel met de maatschappij bemoeien is dat je in de modder gezogen wordt. Dan ben je niet meer op zoek om een Arya (verlichte) te worden, maar wordt je een Schaap (Bala) dat weinig meer met serieus boeddhisme van doen heeft. Veel geëngageerde bewegingen in Azië zijn in die valkuil gekukeld, en bestrijden nu bijvoorbeeld “immigranten” bevolkingsgroepen omdat die “de boeddhistische identiteit zouden bedreigen”.
With folded palms,
G.J. Smeets zegt
Jules,
hier drie kanttekeningen in de marge van je stuk.
– “Een van de grootste problemen van boeddhisme vind ik dat het voor onze tijd geen of een tekortschietende verklarende kracht heeft voor het gebeuren in de wereld.”
Het ontbreken van die verklarende kracht klopt maar daar ontbreekt het bij elke religie of levensfilosofie aan. Ik vind het trouwens geen “probleem” (jouw woorden) want voor verklaringen hebben we allerlei wetenschappelijke disciplines.
– “De modernisering van het boeddhisme is dan ook onvoltooid…”
Het boeddhisme is in 25 eeuwen heel vaak gemoderniseerd. In China, Japan, Thailand, Birma, Europa, USA. Wat de kwalificatie ‘onvoltooid’ hier betekent ontgaat me, ik zou niet weten hoe je vaststelt dat zoiets als ‘modernisering’ voltooid is.
– “…zolang het niet vermaatschappelijkt is.”
Het is maar wie je het vraagt. In de afgelopen tien jaar is de boeddhistische aandacht- en introspectie praxis van mindfulness behoorlijk in het maatschappelijke leven doorgedrongen. Scherpslijterij of dat wel ‘echt’ boeddhisme is snijdt geen hout. Boeddhisme is net als elk -isme een sociaal-historisch ding dat zeer verschillende vormen kan aannemen en heeft aangenomen.
Udo Teunis zegt
Zit het probleem niet in het beeld van “Het boeddhisme zal vuile handen moeten maken: positie kiezen, zich uitspreken …. enz.” ? Hierin wordt ‘het boeddhisme’ een soort agens die iets doet of niet doet. Dat is een illusie, en dus oorzaak van lijden.
De discussie lijkt op die over het bestaansrecht van confessionele (christelijke) partijen. We moeten een onderscheid maken tussen het persoonlijk motief om te kiezen voor een i.c. sociale politiek en beginselen en programma van een partij. Dat persoonlijk motief kan heel goed levensbeschouwlijk zijn, wortelen in een geloof of gekozen Pad. Daarmee is de partij nog niet confessioneel. De partij bestaat uit beginselen en programma’s die betrekking hebben op kenmerken van de wereld. Een ‘confessionele’ partij kan strikt genomen niet bestaan, evenmin als ‘het Christendom’ een kant en klaar politiek programma kan opleveren. En evenmin kan ‘het boeddhisme’ dat. Een partij kan wel mensen met een bepaalde confessionele achtergrond verenigen in het formuleren van beginselen en programma. Ik denk zelf dat dat niet wenselijk is. De partij raakt dan verbonden met een bepaalde bevolkingsgroep of identiteit, en dat is een bron van veel ellende. Zie voorbeelden uit Birma en Ceylon. Wat voor partij geldt geldt ook voor andere sociale bewegingen.
Wat boeddhisme is verschilt naar gelang de keuzes die we maken. Het gaat denk ik oorspronkelijk niet om een ‘geloof’ en dus orthodoxie, maar om een ‘pad’, een weg of methode die ons wordt aangereikt om lijden te verminderen in dit en volgende levens. We maken keuzes in hoe ver we dat pad gaan. De Boeddha sprak zowel (maar verschillend) voor monniken als voor leken. De meesten kiezen niet voor het smalle pad naar Verlichting maar voor het brede pad naar vermindering van lijden en opbouw van goed Karma. Dat is zo in Azië en dat is zo in het Westen, al wordt die keuze vaak niet expliciet gemaakt.
Het beeld van dat Pad is het achtvoudig pad, één van de vier waarheden en kern van de Therevada. Voor zover ik het begrijp (daarvoor geef ik geen garantie) is het gaan van dat pad bij definitie sociaal. Immers, juist spreken is altijd spreken met/naar anderen, juist levensonderhoud is altijd levensonderhoud dat geen schade aanricht enz. Wat ‘goed’ is kan alleen worden gedefinieerd in relatie tot anderen, en ook wat ‘slecht’ is niet dan in effecten jegens anderen (beschadigen, begeren enz.). Het is dus, denk ik, niet mogelijk het achtvoudig pad te gaan als solitaire daad, alleen gericht op de eigen verlichting. Wat goed is is wat goed is voor anderen; het pad gaan en opbouw van goed karma is ten diepste sociaal.
Dat gaat over de grenzen van ons beperkte leventje heen. We zijn eigenaar en erfgenaam van onze daden. De kwaliteit van ons huidig leven is mede bepaald door wat voorvaderen (en -moederen) ons nalieten, materieel in termen van opgebouwde wereld en welvaart en spiritueel als ‘erfenis’ in jouw specifieke leventje. De kwaliteit van wat wij doen in ons leven gaat door als erfenis naar nazaten, materieel, als bijdrage aan samenleving, welvaart, duurzaamheid enz., spiritueel als ‘erfenis’ van onze daden, karma, voor een specifiek volgend leventje. We leven beter of slechter als gevolg van betere of slechtere voorgaande levens, en het is aan ons om bij te dragen aan betere volgende levens als we het pad echt willen gaan.
Vanuit die keuze voor het Pad maken we ook politieke keuzes, maar je mag dat niet omkeren. Niet ‘het boeddhisme’ moet sociaal worden, maar ‘het boeddhisme’ moet ons helpen sociaal te zijn en goede politieke keuzes te maken. Als beweging (Sangha) kan het ons helpen indien het hele pad als oriëntatie wordt genomen, en niet de eenzijdige nadruk op perfectie van aandacht, meditatie. Maar dan nog is niet ‘het boeddhisme’ sociaal of wat dan ook. Dat zijn we zelf, in de mate waarin we ons oefenen en steeds weer proberen beter te doen.
Henk Molenaar zegt
Een lastige keuze, je diep gaan mengen met Samsara is wat volgens mij niet echt boeddhistisch is. Koud aan de kant blijven staan bij lijden is wat volgens mij ook niet het juiste. Spiritualiteit is wel per definitie iets individualistisch, het gaat alleen over mij, zodra dat niet het geval is, zou je het zelfs al gewelddadig kunnen noemen. Ook prima als het boeddhisme niet georganiseerd is, geen maatschappelijke boodschap of betekenis heeft wat mij betreft.