Volgens psychiater en schrijver Lain McGilchrist zijn veel van de huidige problemen in de wereld het gevolg van het feit dat we steeds meer met de linkerhelft van ons brein zijn gaan denken. Dit is ten koste gegaan van onze rechterhersenhelft.
Er zijn belangrijke verschillen tussen de manier waarop de linkerhersenhelft en de rechterhersenhelft van onze hersenen aandacht besteden aan de wereld en proberen de wereld te begrijpen. De rechterhersenhelft wordt vooral gekenmerkt door “in-de-wereld” zijn en probeert ervaringen op holistische wijze rechtstreeks te begrijpen en werkt met empathie, terwijl de linkerhersenhelft abstract omgaat met de wereld. De linkerhersenhelft werkt vanuit een model dat het maakt om ervaringen te begrijpen. Het moet vervolgens via dat model zijn weg vinden.
Volgens McGilchrist is de linkerhersenhelft op veel gebieden minder betrouwbaar dan de rechterhersenhelft, omdat het minder feeling heeft met de werkelijkheid. Als de samenwerking in de hersenen tussen links en rechts goed is, dan zorgt rechts voor het contact met de werkelijkheid, de context, empathie en het overzicht. De rechterhemisfeer is dan ook dominant en de linker is dienstbaar aan de rechter, althans dat is de natuurlijke staat van zijn. In het Westen zijn de rollen omgedraaid van wie dominant is en wie dienstbaar.
Om het functioneren van de linker en de rechterhersenhelft te begrijpen kunnen we gebruik maken van een analogie. We kunnen de linkerhersenhelft zien als een persoon die in het centrum van een miljoenenstad is opgegroeid, zelden de stad uitkwam en komt, maar door zijn prestaties in zijn politieke partij van voorkeur het geschopt heeft tot een hoge positie bij een ministerie, in dit voorbeeld het ministerie van landbouw. Deze persoon zal door zijn gebrek aan rechtstreekse ervaring zijn toevlucht moeten nemen tot regels, schema’s, modellen en protocollen, juist omdat hij een gebrekkig contact heeft met de werkelijkheid van zijn werkdomein. Geen nood, hij of zij is erg sterk op het gebied van modellen, schema’s, protocollen, uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek. Diverse communicatietrainingen hebben ervoor gezorgd dat hij verbaal iedere “plattelander” de baas is. Ook als hij geen argumenten meer heeft, weet hij elk tegengeluid, waar hij sowieso een hekel aan heeft, te overtreffen met een stortvloed aan woorden. Het is altijd dit of dat, met grote zekerheid naar voren gebracht en het woord -misschien- komt niet in zijn woordenboek voor. Door een goede samenwerking met collega’s die wel met de voeten in de klei staan of gestaan hebben, zouden de beperkingen van de ambtenaar geen probleem hoeven te zijn. Juist door de samenwerking tussen praktijkervaring en kennis van de diverse modellen kan de persoon optimaal functioneren.
Een probleem is echter dat de in protocollen en modellen gespecialiseerde linkerhersenhelft/topambtenaar bijzonder zelfvoldaan is en zich niet meer bewust is van het feit dat hij in dienst staat van de rechterhersenhelft, welke zich niet hoeft te bedienen van interpretaties van de werkelijkheid, maar de werkelijkheid zelf kent. Zonder de rechterhelft mist de linkerhelft de context, het grotere geheel, mist het overzicht, wijsheid, empathie en is het spiritueel arm.
In onze westerse samenleving is een situatie ontstaan waarbij de modellen belangrijker gevonden worden dan de werkelijkheid zelf. Anders gezegd: de ambtenaar vindt de werkelijkheid van de vakman met de praktijkervaring maar een beetje suf en dom. Als uit het model blijkt dat 15 zittingen cognitieve therapie bij iemand die last heeft van een depressie het beste is, dan is de knowhow van de psychotherapeut niet meer nodig, zelfs niet wenselijk, denkt de ambtenaar. Voor zich heeft hij de DSM V en een overzicht van de evidence based therapieën bij depressie.
Het is niet alleen bij psychotherapie zo dat modellen bepalend zijn geworden, maar bij tal van gebieden. De macht over welke boeren wel of niet mogen blijven, ligt bij de ambtenaren van het ministerie van landbouw, die modellen gebruiken om te bepalen welke boer gesaneerd moet worden. Ervaringsdeskundigen bij thuiszorginstellingen zijn ervan overtuigd dat het werk beter, menselijker en goedkoper kan, als ze zich maar niet aan allerlei onnozele regeltjes zouden moeten houden. Onze minister van defensie wist bij aanvang niet wat het verschil is tussen een majoor en een kletsmajoor.
De overheid bepaalt ook bij welke kinderen het niet meer verantwoord is dat ze opgevoed worden door hun eigen ouders. Er zijn procedures, protocollen en codes beschikbaar die de uithuisplaatsingsroute uitstippelen. Zelfs het gegeven dat kinderen die in een jeugdbescherming-instelling geplaatst worden, daar vaak getraumatiseerd raken kan de protocollen-volger niet op andere gedachten gebracht worden. Integendeel, ga als prakdeskundige een dialoog aan met een protocollenvolger en je komt in een machtsstrijd terecht waarin je kansloos bent.
Natuurlijk dit bovenstaande is een karikatuur. Waar het ons om gaat, is dat er een tendens is in onze samenleving naar steeds meer linkerhersenhelft denken en dat we steeds minder waarde hechten aan mensen die in het veld zelf werkzaam zijn. Hierdoor is er een tekort aan vakmensen ontstaan die vanuit verbondenheid en liefde werkzaam zijn. En dus moest er een taskforce opgericht worden om uit te zoeken hoe er meer vakmensen opgeleid kunnen worden. Bijzonder is dat er dat weer geen vakmensen in die taskforce zitten. De uitkomst is bij wijze van spreken een protocol over hoe je het beste een vak kunt leren, terwijl het land schreeuwt om meer vakmensen. Meesterschap in een vak leer je in de praktijk. Op het Binnenhof in Den Haag wordt gereageerd met een extra onderzoek en het opstellen van een rapport. In allerlei domeinen, zoals het onderwijs, de jeugdhulpverlening, de ouderzorg, de gehandicaptenzorg hebben bestuurders de macht gegrepen en zijn de praktijkmensen naar het tweede plan gedreven, met als gevolg een groot tekort aan leerkrachten, thuiszorgmedewerkers, tegelzetters, verpleegkundigen, psychotherapeuten, huisartsen, rietdekkers, schoenmakers en vul maar in. Waar is het op dit moment geen crisis. Het lijkt erop dat arbeidsmigranten dit land draaiende houden. We zijn wel vergeten huizen voor ze te bouwen.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.