Annetje Brunner, dharmaholder van Irène Kyojo Bakker Sensei, ontwikkelde een mindfulnessproject voor mantelzorgers. Zij vertelt ons over haar verbinding met de drie intenties van de Zen Peacemakers.
‘De drie intenties van de Zen Peacemakers zijn een goede samenvatting van de hele zenbeoefening. Ik beoefende ze ook bij mijn eerdere leraren. Niet–weten – de confrontatie met al die ideeën in je hoofd, dat begon al bij mijn eerste Tai Chi leraar. Ik deed erg mijn best en vroeg mijn leraar of ik goed ademde en kreeg als antwoord: ‘Hoezo goed ademen, er is geen goed en fout’. De bevrijding zit in het niet-weten, ik hoef het niet allemaal te weten. Ik weet het ook niet, en dat is prima.
Door mijn achtergrond, ik kom uit gezin van notoire betweters, moest ik er een lange weg voor gaan. Ik zie iets en meteen vind ik er iets van. Je vraagt iets en ik heb een oplossing. En nu: bevrijding. Het is dus niet zwaar, maar het wordt steeds lichter en vreugdevoller.
Erkennen wat is – gaat over moedig durven zijn en echt zien dat al die shit ook in jou aanwezig is. De meeste gruwelijke meedogenloze dingen, als agressie en machtsmisbruik, zitten ook in ons. Erkennen wat is, is je oefening beginnen met intiem zijn met je eigen neiging tot van alles en nog wat – dat echt durven erkennen. Oordeel is een manier om je te verschansen. Als je iemand zonder oordeel tegemoet treedt kan je echte ontmoeting ervaren. De wereld is niet gesplitst in daar en hier, het is allemaal hier. Ik ervaar dat ook, ik ben dát net zo goed. Ik ben niet apart van een ander. Is er daar lijden, dan is dat ook bij mij. Ben je helemaal open, dan is er geen angst en oordeel, geen onderscheid. Ook de ander ervaart niet afgescheiden te zijn van mij. In het samenzijn ervaar je geen oordeel, geen ik en ander. En dat is precies waar je naar verlangt, naar verbinding.
Sociale actie – uit de ontmoeting in de vrije ruimte kan spontaan iets ontstaan. Compassie dient zich aan als er niet zoveel ikkigheid tussen zit, zoals Frank De Waele dat noemt. Iedereen kan het verschil ervaren tussen reactief zijn en vanuit compassie reageren. Reactief reageren is een stressreactie, je gevaarsysteem wordt getriggerd. Je wilt iets afweren of iets winnen; je hartslag gaat omhoog. Dit is altijd ego-gedreven. Je kunt ook leren vanuit compassie te reageren. Dan verbind je je met die ander en dat kalmeert je, je reageert vanuit rust. Het gaat er dus om verbinding te leggen, niet om jezelf te beschermen – het is een subtiel proces van aanvoelen. Je verbinden met het lijden van een ander zou je al kunnen zien als een vorm van sociale actie. Het kan ook leiden naar actie in groter verband als maatschappelijke vraagstukken.
Het gevaar van sociale actie is dat je iets wilt gaan redden. Ooit liep ik in het hospice waar ik werkte ongevraagd bij een mevrouw naar binnen. Ze zei me: ‘Wil je weggaan, ik heb je niet gevraagd te komen’. Dat was confronterend, ik liep naar binnen omdat ik eigenlijk erop rekende dat zij mij dankbaar zou zijn. Deze vrouw was mijn leraar, ik moet eerlijk zijn naar mijn eigen motieven. Ik realiseerde me dat ik soms dingen doe omdat ik belangrijk gevonden wil worden, omdat ik een mooie ervaring wil. Dat is onze ego-behoefte en geen uiting van compassie. De vraag is of het die ander dient of je ikkigheid.’
‘In 2012 ben ik mee geweest naar Auschwitz, het was, denk ik, de laatste bearing witness retraite in Auschwitz waar Bernie bij was. Ik heb er 8 jaar over gedaan om naar Auschwitz te gaan. Ik ervoer een enorme drempel. Steeds ging ik toch maar niet. Toen ik eindelijk het besluit nam om te gaan, zei mijn beste vriendin, een joodse vrouw, dat ze mee wilde naar Auschwitz. De eerste dag gingen we naar een aula – keken naar een akelig filmpje. Bernie stond op het podium en zei: ‘Auschwitz is één grote begraafplaats. Je loopt over de graven van de mensen. No escape. En dat het zover gekomen is komt allemaal neer op ‘Your club – My club’: dat brengt de ellende in de wereld: wie hoort erbij en wie hoort er niet bij.’ Deze speech waarin alle ellende teruggebracht werd tot de kwestie: ‘hoor jij tot mijn club of niet’, resoneerde met mijn thema. Ik ben steeds meer gaan beseffen dat dít mijn koan is: ‘Hoe verbind ik me met een sangha, zonder iemand uit te sluiten?’ Ik wil dat clubgevoel overstijgen en inclusief zijn.
Daar ter plekke moesten we alle angst en horror doorvoelen. Pas daarna kun je pas iets doen wat heilzaam is. Je moet eerst door alle shit heen. In die retraite doen we iets dat heelt, alsof we de daar omgekomen mensen alsnog een uitvaartritueel geven. Mijn vriendin, die een lijst van meer dan 40 namen van daar vermoorde familieleden bij zich had, had een sterke ervaring terwijl ze de namen las, alsof haar voorouders stonden te juichen.’
vleugels
‘Deze Auschwitzretraite was direct van invloed op mijn ontwikkeling. Ik wilde, net als Bernie met Greyston, ook community-based gaan werken. Ik vond mijn project bij mantelzorgers. Ik was gevraagd een workshop over stress te geven voor mantelzorgers in de stad Groningen. Daar kwamen heel veel mensen op af. Ik dacht toen: ‘Hier is zoveel stress en lijden en de mindfulness training (Mindfulness Based Stress Reduction, MBSR) van Jon Kabat Zinn kan zoveel verlichting brengen. Laten we ze bij elkaar brengen: mindfulness voor mantelzorgers’. Zo diende mijn project zich aan, vanuit mijn verbinding met het lijden van deze mensen en de behoefte dit lijden te verlichten op een tamelijk eenvoudig te organiseren manier. Mantelzorgers leven in een 24 uursbetrokkenheid op iemand die ze dierbaar is, die een ernstige aandoening heeft of een langdurige handicap, of iemand die terminaal is. Ik zette een mindfulness-project op voor mantelzorgers, een training. Het was even goed zoeken naar een weg om fondsen te vinden en partijen die mee wilden doen. Ik sloot aan bij het sociaal domein van de gemeente, ging wijkgericht werken, laagdrempelig training geven, ter vermindering van de belasting in hun levenssituatie. In 2011 ontstond het idee, in 2013 startte de pilot. Ik ben er nu – samen met andere zeer betrokken helpers – 10 jaar mee bezig en het is succesvol, in die zin dat met financiering door lokale overheid in een aantal gemeenten meerdere jaren groepen zwaarbelaste mantelzorgers zijn getraind. In totaal wel meer dan 1000. Ook heeft de Rijksuniversiteit van Groningen onderzoek gedaan, zowel kwantitatief als kwalitatief waaruit mooie resultaten kwamen. En dit resulteerde weer in een publicatie in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen in 2016. Daar ben ik best tevreden mee.’
‘Vanuit mijn verbinding met het lijden van mantelzorgers kostte het me geen inspanning om de boer op te gaan, om ontslag te nemen en het project te kunnen doen. Als ik als Annetje iets groots was gaan opzetten, was ik in de stress geraakt. Mijn contact met de mantelzorgers in workshops leidde als vanzelf tot een project. Het diende zich gewoon spontaan aan. Daarna moest er natuurlijk hard gewerkt worden, maar dat kostte niet veel energie, het werd gedragen. Of beter: het leek wel of het project vleugels had. Je weet wel, de twee vleugels van de verlichting: wijsheid en compassie. Verlichting gaat voor mij niet over een persoonlijke soort van religieuze staat van zijn, maar over lichtheid. Sociale actie is op die manier vreugdevol en licht. Er wordt ook veel gelachen in de mindfulness trainingen met mantelzorgers!’
steentje
‘Ik volg de jaartraining ‘Socialy Engaged Buddhism’ bij Upaya van Joan Halifax Roshi. Aan dat programma doen meer dan 500 mensen mee van over de hele wereld. We horen over de meest fantastische projecten, mensen die gewoon wat in het leven doen. Eigenlijk dacht ik dat ik er wel klaar mee was, met het hele sociale actiegebeuren. In de afgelopen periode kreeg ik het verlangen meer met formele zentraining bezig te gaan. Toch ben ik in de training gestapt vanuit de vraag wat dienend is. Elke 2 weken is er een lezing van een van de vele leraren, heel rijk, bij elke lezing een lijst boeken en films – het is totaal overweldigend. Ik schrijf niets op, ik kijk gewoon wat me inspireert. Het lijkt wel of ik ondervoed was geraakt, zo gretig neem ik alles tot me. Als je steeds aan het dienen bent, kan je eigen beoefening en voeding in het slop raken. Het is dan inspirerend om totaal verschillende mensen: etniciteit, leeftijden, achtergronden, over totaal verschillende onderwerpen te horen. Eigenlijk maakt het onderwerp me niet uit: systemisch racisme, waterkwaliteit, milieu, gevangenissen: het gaat erom hoe je de dharma manifesteert in jouw leven. Dat is wat me inspireert. En dat kan heel klein zijn: je eigen leven als sociaal geëngageerd boeddhistisch project. Als je het zo ziet gaat het niet om grote projecten, dat is niet voor iedereen. Je steentje bijdragen, helemaal op jouw eigen unieke manier: dat is allemaal dharma.’
‘Petra Hubbeling stelde de vraag in het interview in de Zen Peacemakers nieuwsbrief van juni 2021 of we als sangha gezamenlijk iets kunnen betekenen. Ik ben er huiverig voor om als groep iets te ondernemen. We zijn individuen met eigen patronen. Ik ben allergisch voor het idee: Hier komen de Zen Peacemakers, wij maken Peace on Earth. Bernie Glassman zette met charisma iets groots op en zijn leerlingen gingen erin mee. Mensen die zich verbinden met sociale actie vanuit een club – daar zit veel ego in. We willen allemaal iets betekenen door bij sociale verbanden te horen en vaak bedenken we er dan een verhaaltje bij. Als je alle levende wezens wilt bevrijden als groep – dat gaat niet lukken. Hier ligt de stank van zen op de loer, het idee dat wij zo goed bezig zijn. Zie het maar gewoon als je eigen beoefening, dan kom je veel verder.’
Verder verdiepen:
radiodocumentaire van de BOS over het project: https://soundcloud.com/marlousl/mindfulness-v-mantelzorgers
de website van Annetje Brunner over haar aanbod: https://dewerkschuur.nl/
