The box, de serie (4) – stap uit je mindfulnessbox in 5 stappen

Na een lange zoektocht in zowel het Oosten als in de westerse wetenschap, is Marnix van Rossum, psycholoog en meditatiebegeleider, tot de conclusie gekomen dat het vooral (geloofs)overtuigingen en dogma’s zijn die ons belemmeren om vrij te leven en te doen wat goed voor ons is. Hij noemt dit boxen. Wat levert het op om out of the box te gaan? En hoe doe je dat?

Mindfulness is een enorme hype en dat is niet voor niets. Aan alle kanten worden we opgejaagd, doorgeduwd, moeten we iets, het is eigenlijk nooit goed genoeg. Nee! zegt mindfulness. Het nu is goed zoals het is. Je hoeft even niets en je hoeft niet te oordelen. Je kunt ook even stilstaan, zitten of liggen en naar het plafond staren, of uit het raam. Niets doen en even niet reageren. Dat kan een heerlijk open en rustig gevoel geven en scheelt een hoop stress.

De wetenschap ondersteunt de heilzame effecten van mindfulness. Bepaalde hersengebieden worden actief die geassocieerd worden met rust, ontspanning en positieve emoties. Het werkt bijvoorbeeld net zo goed tegen terugkerende depressie, als medicijnen, maar dit is misschien niet het voornaamste waarom het populair is. Zo extreem veel onderbouwing is er namelijk ook weer niet voor mindfulness. Meditatie en yoga werden al eerder populair. Het lijkt ook iets cultureels te zijn. Mensen zijn op zoek naar richting in het leven nu religie deze plek nauwelijks nog vervult. We zijn misschien ook moe geworden van instanties of hiërarchieën die bepalen wat goed en wat fout is. Dat zie je overal terug. We willen tegenwoordig liever tot onszelf komen, heb ik het idee.

Mindfulness lijkt dat te kunnen bieden, maar geeft het werkelijk geen goed en fout dogma?
De definitie van mindfulness van Jon Kabat-Zinn, de grondlegger van mindfulness in het Westen: ’mindfulness is bewust aanwezig zijn in het hier en nu, zónder te oordelen’.

Er wordt vaak meer nuance gegeven als je het verder bestudeert, maar als ik dit lees gaat bij mij toch een soort goed-fout ’boxalert’ af. Ik zie een gevaar als een persoon die richting geeft in het leven met algemeenheden komt over wat goed en fout is. Dat is misleidend want dingen zijn nooit zo zwart-wit.

Niet oordelen is misschien zelfs wel eens verkeerd.  Dat we goed en bedorven eten van elkaar kunnen onderscheiden is bijvoorbeeld heel belangrijk. Is dat een oordeel? Er is ook zoiets als intuïtie, is dat een oordeel? Als een persoon die we ontmoeten niet goed voelt voor ons? Dat we oordelen helpt ons overleven, dus dat kunnen we niet zomaar bestempelen als ’fout’. Je zou zelfs kunnen zeggen dat we dankzij ons oordelend vermogen nog leven.

En wat gebeurt er als je vindt dat je niet moet oordelen? Misschien onderdruk je je boosheid dan wel. Of probeer je in het nu te zijn, terwijl het misschien beter is om eens terug te gaan naar je verleden.

Ik mediteerde 4,5 jaar aaneengesloten in Azië, waarvan twee jaar als boeddhistische monnik. En was vooral bezig in het nu (proberen) te zijn en dat had me natuurlijk ook veel gebracht. Het hielp me met mezelf om te gaan, moeilijke dingen onder ogen te komen, gezonder en met minder stress te leven.  Blokkades kwamen ook wel los, maar misschien meer energetisch.  Wat er namelijk ook gebeurd leek te zijn was dat ik een beetje weg was gebleven van bepaalde emotionele thema’s en kwetsbaarheden. ’Weglabelen’ wordt dat genoemd. Even ergens mindful van zijn, om er stiekem toch een beetje vanaf te zijn, of er van weg te blijven. Een mindful pleister, maar geen operatie.

Daar kwam ik achter toen ik een vrouw leerde kennen in een meditatiecentrum in Maleisië. Ze had een soort gave dat als ze haar hand op plekken op mijn lichaam legde, ze vervolgens oude beelden, of trauma’s zag van dingen die waren gebeurd in mijn leven. Toen ze beschreef wat ze zag kwamen bij mij de emoties. Er kwam van alles los, vanuit mijn jeugd en zelfs van nog verder terug. Met deze delen, of informatievelden, hoe je het wilt noemen, hadden we een soort dialoog waardoor er inzichten ontstonden waardoor iets echt tot in de diepte losgelaten voelde.

Door in het nu proberen te blijven bleek ik toch wat weinig ruimte gegeven te hebben aan mijn emoties. Door juist wel terug te gaan in het verleden, met dialoog, liet ik veel spanningen en emoties los. Dat voelde als mega waardevol, want hierdoor begreep ik pas echt waar bepaalde patronen die me in de weg zaten vandaan kwamen, die ik ook nog eens makkelijker kon loslaten. Ik voelde me bovendien zachter en liefdevoller worden. Mezelf forceren in het nu te zijn deed dat niet.

Goed en fout

Waar ik steeds meer op uitkom is dat wat ons het meest beperkt algemene ideeën zijn over goed en fout. Hoe mooi bedoeld en spiritueel misschien ook. Niet oordelen is mooi en kan het leven van mensen verbeteren, maar als je het mij vraagt pas als dat op een natuurlijke manier ontstaat vanuit inzicht. Als je jezelf dat gaat opleggen dan gaat het mis. Je voelt je dan misschien chronisch niet goed genoeg, want niet oordelen, helemaal in het nu zijn, wie is dat nou? Lukt dat ooit?

En als het je wel lukt, word je er dan beter van? Ik had bijvoorbeeld de box ’lang stilzitten in meditatie is goed’. Toen me dat eindelijk lukte na jaren worstelen voelde ik me lichtelijk verheven boven degenen die nieuw kwamen in het meditatiecentrum en erg aan het worstelen waren. Ik dacht ’ach, moet je die arme zielen zien, daar ben ik al lang voorbij’. Kom je in de buurt van de box, dan gaat je ego er dus mee aan de haal, dus zelfs dan ben je niet per se beter af.

Bovendien leidt het volgen van een goed-fout box niet alleen tot strijd in jezelf, maar ook met anderen.  Als jouw ’box’ goed is, is een ander namelijk automatisch fout. Als jij hard je best doet niet te oordelen en je ziet iemand anders oordelen, dan is dat mateloos irritant. Wat je van jezelf afkeurt is namelijk meestal iets wat je ook afkeurt in anderen. Ik ben me blijven verbazen dat groeperingen die beweren het over wijsheid te hebben, zich zo tegen elkaar kunnen afzetten. De ene groep vindt dat ze zo moet mediteren, de ander zo. De een werkt met energie, de ander vindt dat verkeerd. Wel een God, geen God, ga zo maar door. Als je het mij vraagt zit in alles een zekere waarheid, of waarde en valkuilen. Dat zijn feiten en dat is waarom ik vind dat hier meer openheid van zaken over gegeven moet worden. Anders geef je een medicijn zonder bijsluiter. Als je vervolgens lijdt onder de bijwerkingen ga je denken dat het door jou komt, in plaats van door het medicijn, of de soort instructie.

Iets waar ik me ook over blijf verbazen is hoe weldenkende en intelligente mensen vatbaar zijn voor deze ‘gevangenschap’ van eenzijdigheid. Inclusief mezelf. Het is alsof we ons zelf een beetje voor de gek willen houden om de dingen niet te ingewikkeld te maken. Misschien durven we de essentiële vragen over onszelf, wie we zijn en waar het leven om draait, ook niet werkelijk te stellen. Die onzekerheid is te confronterend.  We geloven dan liever iemand die met antwoorden komt, zonder zelf de meest essentiële vragen in de diepte gesteld te hebben. Maar liggen niet alleen daar de antwoorden? Niet voor niets durft bijna niemand in zijn eentje enige tijd alleen de natuur in te gaan om zijn of haar demonen onder ogen te komen, maar is de verkoop van allerlei snelle oplossingen een miljardenindustrie.

Oorzaken loslaten

Anderen helpen doe ik zelf ook graag, vandaar dat ik deze kans niet onbenut laat om enkele tips te geven die je kunnen helpen om meer mindful te zijn. Echter, dat doe ik niet door je te zeggen hoe je je aandacht moet sturen, of dat je niet moet oordelen, maar door je te helpen de oorzaken los te laten die maken dat je niet mindful bent.

Om te beginnen is de belangrijkste vraag, denk ik, niet hoe je zo goed mogelijk in het ‘nu’ moet zijn, maar wat maakt dat je niet in het ‘nu’ wilt zijn? Hier kan namelijk van alles achter schuilen. Een gevoel van schuld, dat je iets moet oplossen bijvoorbeeld. Dan blijf je bezig en steeds gericht op wat anderen vinden om hen tevreden te houden. Of angst. Je bent bang iets niet goed te doen en kunt daarom geen rust vinden. Of je wilt perfect zijn (ook angst). Misschien herken je dat je een box hebt over hoe je denkt dat je moet zijn als goede ouder, vriend, werknemer etc. Je voelt je dan niet goed genoeg, waardoor je geen rust kunt vinden in het nu en constant bezig bent met dat paadje van de ideale toekomst dat je hebt te willen vervolmaken.

Wat kun je dan doen? Bijvoorbeeld: Je kunt eens beginnen met op te schrijven wat je wilt dat je bent. Wat is dat ideaal plaatje? Maak het bewust. Zoals aardig, of punctueel zijn. Schrijf dan ook op wat je juist niet wilt, zoals slordig, of boos zijn. Daarna zou ik je eenzijdige visie ontkrachten met feiten!

Bijvoorbeeld door twee voordelen op te schrijven van hetgeen je niet wilt. Slordig zien we vaak als negatief, maar een voordeel kan zijn dat je ook creatief bent, of dat je niet zo heel veel geeft om spullen en dus gemakkelijker los kunt laten. Vergelijk dat met een of andere stresskip die zijn spulletjes super netjes en geordend moet houden. Dat is ook niet alles.

Boosheid kunnen we van onszelf veroordelen, maar een voordeel van boos zijn kan zijn dat het dingen in beweging kan zetten, of een grens aan kan geven en dat kan ook goed zijn voor anderen. Boosheid is ook kracht, passie en liefde.

Dan kun je ook twee nadelen opschrijven van wat je wel wilt. Aardig zijn vinden we vaak zo prettig, maar een nadeel van aardig (willen) zijn kan zijn dat mensen je niet serieus nemen, of over je grenzen gaan. Of dat je je werkelijk gevoel niet laat zien, of verdrukt.

Punctueel zijn zien we als Nederlanders vaak als goed, maar altijd maar op tijd willen zijn kan behoorlijk stressvol zijn. En doe je daar een ander eigenlijk echt een plezier mee als je stipt voor de deur staat? Ik vind het eerlijk gezegd wel fijn als iemand wat later komt, of soms afbelt. Dan heb ik ineens een hele vrije middag als cadeau gekregen. Kortom, denk creatief, out of the box, dan vind je altijd wat.

Op deze manier zul je misschien merken dat het nu beter wordt zoals het is. Dat kan gebeuren door bepaalde feiten te verzamelen en hoeft dus niet per se te gebeuren door heel hard je best te doen mindful te zijn.

Als je je nog niet helemaal senang voelt met wie je bent, logisch. Ons hele leven zijn er mensen om ons heen die ons vertellen dat dingen beter moeten. Vecht terug en maak eens een flinke lijst van alleen maar de dingen die je wel goed doet en kan!

Nog een tip: maak fouten met plezier. Een belangrijke reden dat we geen rust kunnen vinden, is omdat we dingen niet fout willen doen en mensen niet teleur willen stellen. Je hebt een lange dag gewerkt, eigenlijk behoefte aan rust, of afleiding, maar dan pak je toch even je laptop om wat dingen te regelen en wat mensen te mailen. Lukt het je fouten toe te geven met liefde voor jezelf en de ander, wauw. Als je, je eigen fouten niet veroordeeld, maar er van te houden, dan ben je mindfulness next level.

Emoties toelaten is ook altijd een topper vind ik. Heerlijk kan dat zijn. Daar worden we meer mindful van omdat we vaak geen rust vinden door gevoelens van schuld, of angst. Helaas leven we in een cultuur die er ziekelijke ideeën over emoties op nahoudt. Zoals verdriet is zwak, maar daar moet je maar even schijt aan hebben. Je kop in je kussen duwen en de boel laten stromen. Schreeuw het uit. Emotie, het woord zegt het al, energie ’motie’ en beweging. Het is expressie energie. Niets schadelijker dan dat binnen te houden. Daar kun je uiterst depressief van worden en maakt je geen fijner mens.

In mijn werk als psycholoog begeleid ik ouders in hun persoonlijke ontwikkelingsproces omdat hierdoor probleemgedrag van de kinderen afneemt. Als je als ouder niet je eigen pijn verwerkt en emoties uit, heeft dat een direct effect op de mate waarin je een intieme band met je kind, of partner kunt hebben en goed om kunt gaan met de emoties van je kind. Je gaat meestal met je kind om naar hoe je met je eigen emoties omgaat. Keur je je eigen boosheid af, dan keur je die af van je kind. Wijs je je eigen speelsheid af, dan wijs je je kind daarin waarschijnlijk af. Ben je een perfectionist, dan moet je kind ook alles goed doen. Ben je moe en weinig geduldig, dan gaat alles nog een stukje lastiger en hebben die gevoelspatronen helemaal de overhand. Kinderen kunnen niet uitleggen dat dit niet helemaal aansluit bij hun behoefte, maar communiceren dat in gedrag. Het meest schadelijk vind ik persoonlijk als het kind vervolgens een stempel krijgt opgedrukt. Arm kind, maar ook arme ouders.

Onverwerkte emoties zijn meestal hetgeen dat ons oordelend maakt. Dus een goeie oplossing om je oordelen los te laten is je emoties toelaten. Maar, zul je misschien zeggen, je zei toch dat oordelen niet verkeerd zijn? Oordelen is in de natuur inderdaad vaak nuttig, maar heel vaak veroordelen we mensen en hun acties terwijl dat niet objectief verkeerd, of gevaarlijk is, maar vooral omdat het botst met hoe wij dingen zien.

Wat we constant doen is aanleiding en oorzaak verwarren. Daarom ervaren we zoveel strijd, oordelen, pijn etc. De Boeddha zei ook dat inzicht in oorzaken en gevolgen bevrijdt, dus laten we dat eens proberen.

Okay, je hebt een oordeel, of een emotie. Stel omdat iemand iets lulligs, of denigrerends tegen je zegt je boos wordt. Je veroordeelt die persoon. Het lijkt alsof die persoon de oorzaak is van je oordeel en boosheid, maar die is feitelijk de aanleiding. Door dat niet te zien blijven we boos en oordelen.

Wat is dan de oorzaak- hoop ik dat je dat jezelf afvraagt.

Om daar inzicht in te krijgen kun je de volgende vragen beantwoorden:

1. Schrijf je emotie op: boos.
2. Schrijf je perceptie op: Je perceptie is hoe jij het ziet en dat is niet per se waar. Jij ziet het misschien denigrerend, maar misschien maakte deze persoon een grapje, of had hij het tegen iemand die achter je stond. Je weet de waarheid niet, maar je weet alleen zeker hoe jij het ziet, dus schrijf dat op.
3. Schrijf je erger makende gedachtes op: dat zijn alle gedachtes die door je hoofd schieten die eigenlijk maken dat de emotie sterker wordt. Zoals: ’wat denkt hij wel niet’, ’altijd zegt hij zo, of zo’, ’hij respecteert me niet’, etc.
4. Schrijf dan op wat je het liefste ziet, vaak het tegenovergestelde. Je waarde, of principe. Wat je wilt is bijvoorbeeld met respect behandeld worden. Dat vind je belangrijk. Als dat niet gebeurt, dan roept dat een gevoelsreactie op.
5. Mensen zeggen vaak dat als iemand een negatieve reactie oproept, dat een spiegel is. Maar wat bedoelt men daarmee? Daar kom je achter door puntje 4 op jezelf te betrekken. Meestal is hetgeen we wel willen, of nodig hebben van buiten, precies dat wat we missen in onszelf. Het probleem is niet dat de ander aardig moet zijn, of meer respectvol, maar dat we waarschijnlijk niet aardig genoeg zijn voor onszelf. Of onszelf te weinig respect geven. Dan heb je het namelijk nodig van anderen.

Wat zou er gebeuren als je heel aardig bent tegen jezelf, of jezelf respecteert? Zou je dan boos worden als iemand anders dat niet doet? Zou dat boeien? Ik verwacht dat je het eerder met een warm glimlachje kunt ontvangen. Je denkt dan misschien ‘ach, die persoon is zelf een beetje de weg kwijt’ of ’die heeft een slechte dag, of komt waarschijnlijk niet uit zo’n leuk gezin’, laat hem maar even. Of je stelt een grens, maar meer vanuit compassie dan boosheid. Omdat je niets nodig hebt, het al goed is, zie je helderder wat er aan de hand is. Je neemt het niet persoonlijk omdat je ziet dat er niets mis is met jou als persoon.

Samengevat kun je deze stappen doen bij ieder oordeel, of emotie, om dichter tot de oorzaak te komen. Dan laat je, je oordeel naar die ander automatisch los, maar niet door hard te proberen niet te oordelen. Die ander laat jou eigenlijk zien wat nog meer nodig is in jezelf. Als je die ander al wil veroordelen, wees dan dankbaar.

Je kunt dan verder aan de slag om de oorzaak op te lossen zodat je ook toekomstige oordelen kunt voorkomen, anders blijf je bezig. Meestal is er sprake van een onverwerkte gebeurtenis in je verleden, of een behoefte die eerder niet is vervuld. Geen nood, want er bestaan allemaal vormen van therapie die je hierin kunnen helpen.

Je weet dan wat je te doen staat en hebt dus ook richting in je leven, op maat voor jou. Niet vanuit een dogma van een ander over wat goed is om te doen.

Mediteer wel zou ik zeggen, vooral in de vorm van retraites, maar doe het niet te boxerig zou mijn advies zijn. Anders wordt het eerder iets dat je jezelf oplegt, of werkt het onderdrukkend. Echter, door continuïteit van aandacht te oefenen, het volgen van de aandacht en lichaamsbewustzijn gebeurt er ook iets bijzonders. Innerlijke levensenergie komt vrij, we komen in een andere, subtielere trilling, om het een woord te geven, gaan helderder zien en kunnen makkelijker met emoties omgaan. Het kan het proces van inzichten en diep loslaten sterk bevorderen.

Zie bijvoorbeeld www.simsara.nl of www.dhamma.org. Als je meer bewust bent van mogelijke voor- en nadelen van de verschillende meditatiemedicijnen, dus de bijsluiters, is dat denk ik belangrijk. Dat voorkomt namelijk indoctrinatie, geeft meer inzicht in (je) psychologische mechanismes en helpt om wijze afwegingen voor jezelf te maken. Zie voor informatie hierover: https://www.gigaboekshop.com/product/mindfulness-back-to-the-roots/

Om het mooi af te sluiten wil ik nog benadrukken dat het naar mijn idee vooral belangrijk is om te zien dat moeilijk gedrag van je zelf, wat we soms een beetje negatief, ’patronen’ noemen, voortkomen uit het feit dat we eigenlijk van nature goed en liefde zijn, maar het niet voldoende krijgen, of hebben gekregen. Een crimineel is zover ik weet altijd ook beschadigd. Onze cultuur is uiterst arm als het gaat om emotioneel welzijn en adequate opvoeding hierin. We zoeken afleiding of vervulling in film, alcohol, eten, of seks, niet omdat we zwak zijn, maar meestal doordat we emotionele warmte en intimiteit tekort komen, of zijn gekomen. We zijn koppig of boos, meestal omdat dat terecht is, omdat ons emotioneel onrecht is aangedaan. Hoe meer begrip en liefde we kunnen opbrengen voor wat we als slecht van onszelf bestempelen, hoe meer we dat ook bij anderen kunnen accepteren. We kunnen dan bij zowel onszelf als bij een ander bieden wat er nodig is. Dat is natuurlijk helemaal mooi en mindful! Als we in liefde kunnen leven.