Ujukarin – van zafu-zitter naar zuivere zakenman (1)

Serieus met boeddhisme bezig zijn betekent naar binnen én naar buiten kijken. Dus proberen zelf een beter mens te worden, met als einddoel verlichting. Doch proof-of-the-pudding daarbij is dat ook je omgeving vindt dat jij meer ethisch, bescheiden en onzelfzuchtig wordt. En dat kan zich uiten in alleen maar ‘onzichtbaar’ invloed uitoefenen op je omgeving, maar dat is niet verstandig; de beschuldiging aan het adres van veel westerse boeddhisten, dat ze alleen maar op hun kussentje (zafu) zitten te navelstaren zou dan bevestigd worden.

Beter is om tevens op de een of andere manier ‘zichtbaar’ je leven te veranderen. Individueel, door bijvoorbeeld rekening te houden met het milieu of het welzijn van de producent (–> fair trade) of collectief. Met name dat laatste raakvlak tussen boeddhisme en (zaken-) leven is de focus van Buddhist Action Month dat elk jaar in juni door veel Engelse sanghas als thema beoefend wordt, en ook andere lokaties zoals in Nederland weet te bereiken.

Omdat de basis van deze twee praatjes ligt in praktische BAM-studie in mijn Amsterdamse sangha kan ik helaas niet alle details van het waarom hier uitwerken. Mijn inspiratie deze keer komt o.a. uit het boek ‘The Buddha on Wall Street’ van collegaleraar Vaddhaka, maar vind je ook terug in eerdere BD-praatjes zoals https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/77880-de-lotusbloem-en-haar-wortels-economie-en-maatschappelijke-zorg/. Dus voor nadere vragen/discussie zal ik ook soms naar deze bronnen terugwijzen.

Basis

Laten we nu eens niet beginnen met de vraagstelling vanuit ons als individu maar vanuit de wereld: ‘die staat in brand’ met zowel kortetermijnproblemen van een steeds invidualistischer en onvriendelijker samenleving als langetermijnproblemen van afstevenen-op-rampen met ecologie en waterbeheer. Dat vereist wat ik een relevante levensbenadering zou noemen, met o.a. als maatstaven

• Is zowel in weinig woorden hoog-over als in diepe boeken in detail te verwoorden.
• Een kind van vier kan het al begrijpen, maar het zou best wel eens je hele leven kunnen kosten om het echt op alle vlakken te doen (met dank aan Bodhidharma en Boeddha zelf voor de beeldspraak).
• Hoewel in de ‘subjectieve’ sfeer zittend, want levensbenadering heeft minstens evenveel met hart te maken als met hoofd, erkent het alle ‘objectief’ door mensen gezamenlijk ervaren zaken dus ook de hele moderne wetenschap. Op hun eigen merites, zeker niet als totale levensbenadering maar als aanvulling-op.

Boeddhisme doorstaat al deze tests met vlag en wimpel, de meeste mij bekende vormen van humanisme en alles wat vanuit wetenschap, inclusief psychologie, sociologie, ethiek gebracht wordt m.i. absoluut niet. Het kan nog zo correct zijn, maar het is geen ‘relevant levenspad’ dat een duidelijke richting aangeeft om de wereld en jezelf te verbeteren; dat is namelijk in strijd met het geclaimde objectieve karakter van de wetenschap. En of andere religieuze denkrichtingen passen in het profiel van de relevante levensbenadering, wel dat laten we even open.

Waarom, en in welke vorm dan, biedt boeddhisme antwoorden op die wereldproblemen? Wel als hoeksteen geldt diens moreel kompas oftewel de ethiek. Iets dat niet primair vanuit metta, vrijgevigheid, eenvoud, waarheidsgetrouwheid en helderheid gezegd of gedaan wordt kan de wereld niet helpen zuiveren omdat het je eigen geest onzuiver bezoedelt! Maar dat betekent ook dat we enorm moeten uitkijken om ‘in de wereld’ te gaan want die ethiek laat zich maar al te makkelijk verdringen door samsarische waarden. Kijk maar eens naar de ‘boeddhistische’ maatschappelijke bewegingen in pakweg Myanmar en Sri Lanka: sommigen zijn afgezakt tot puur haatzaaien en oproepen tot moord- en doodslag op niet-boeddhisten ‘omdat ze daarmee hun boeddhistische volgelingen menen te helpen’.

Onze basis-conditionering komt voort uit haat, hebzucht en onwetendheid en die zie je terug in hoe we met zijn allen in samsara tot handelen neigen; de kunst is om die basiswaarden te accepteren zoals ze zijn maar gaandeweg via zelfreflectie en het moreel kompas in te tomen en om te buigen richting een betere wereld. Vandaar ook het door Padmasambhava geïnspireerde thema van Buddhist Action Month 2018: ‘Transformeer jezelf en transformeer de wereld’. Want nogmaals, je ideaal van zelf-een-beter-mens-worden kan en mag niet ophouden bij de voordeur, we hebben als boeddhist vanuit compassie ook een ‘missie’ in de wereld.

Eenzelfde nuance vind je in andere randvoorwaarden voor geëngageerd boeddhisme, zoals

• Het moet primair gedragen worden door mensen die deze ethiek zelf als natuurlijk principe volgen, en daarmee ‘individu’ (arya) worden en geen ‘groepsdier’ (bala). De link naar het tweeluik hierover vind je in het boven verwezen Lotusbloem-verhaal.
• Metta moet voorop staan. Als er iets van dwang in zit, zoals het verplichten van belastingafdracht, politie-op-straat, milieuvervuiling-boetes of pakweg een algemene ziektekostenverzekering, dan is dat vanuit een breed gedragen (en volwaardig democratisch bevestigd) gevoel dat die dwang (‘power mode’) in de specifieke situatie nodig is voor het welzijn van de samenleving (‘love mode’). Zonder deze proportionele aanpak krijg je dictaturen-ter-verheffing-van-het-volk zoals ze nog steeds te veel bestaan in deze wereld.
• Metta en de eruit voortvloeiende compassie moet niet verward worden met de valkuilen van deze kwaliteiten. Bij mensen als jij en ik ontwaar je bijvoorbeeld geregeld de verleiding van sentimenteel medelijden. Denk maar aan bedelaars van wie je zeker weet dat ze dit als beroep doen of die-ene-schattige-zwerfhond-bij-het-tropische strand, die je naar huis wilt meenemen terwijl je met hetzelfde bedrag honderden zwerfdieren ter plekke kan helpen – en een mogelijk wel nog schattiger hondje in het Nederlandse/Belgische asiel van de dood kunt redden. En in de vorige reeks praatjes over de Lotusbloem kwamen we bij mede-boeddhisten enige ‘oogkleppen etalerende geëngageerde domheid’ tegen, ontstaan door gebrek aan degelijk onderzoek en aan wijsheid maar ook door dit mede-lijden.

Gevolgen in economie en zakenleven

De basis van wat de Boeddha nu zou adviseren is een doortrekking van de middenweg die hij ook destijds nastreefde; in het feodale India propageerde hij de vorst als dienaar van de belangen van het volk (Dharma-Raja) inplaats van de totalitaire vorst. En dat betekent m.i. nu bijvoorbeeld

• Geen ‘ieder alleen voor zich zonder door enige wet afgeremd te worden’ (extreem roofkapitalisme).
• Maar ook geen ‘het collectief voor ons allen zonder echt privébezit’.
• En vertalend naar de belangen van werkgevers en werknemers is dat een lange-termijn relatie waar lasten en lusten eerlijk verdeeld worden, en winstgevendheid (ook voor de aandeelhouders, dat indirect ook de werknemers zelf kunnen zijn) binnen redelijke grenzen optimaal is. Dus vakbonden die een eerlijk deel voor de werknemers willen, en niet bijvoorbeeld alles-naar-ZZP-duwen: prima. Een maximale ratio tussen laagste salarissen en directie-bonus: prima. Aansturen op cooperatieve structuren waar dat kan, inplaats van de harde eigenaar/werknemer tegenstelling: perfect.
• Een mooi voorbeeld van deze tegenkrachten vanuit sociale/religieuze maatstaven was het bezoek van Chinese wetenschappers aan de UK een jaar of 20 terug, aan het begin van de grote Chinese ommezwaai van plancommunisme naar staatskapitalisme. Men vroeg aan de Engelse historici: ‘Jullie hadden een vergelijkbare industrialisatie-ommezwaai in de 18e en 19 eeuw, met veel persoonlijke pijn voor de burger zoals verlies van huis en landbouwgrond en uitbuiting door de werkgevers. Hoe was dit toch in acceptabele banen te lijden met een voldoende sociaal gezicht, zonder onlusten en revoluties?’ Het antwoord was: ‘De toen net beginnende vakbonden, maar vooral de kerk’. En laten dat nu juist machten zijn die door de Chinese overheid niet echt gewaardeerd worden.
• Maar aan het andere eind van het spectrum is er de aanpak van de vakbonden in India die maximaal 1 PC per bankfiliaal toestonden ‘omdat er anders jobs zouden verdwijnen’. Of de spoorwegvakbonden in de UK die bij verdwijnen van stoomlocomotieven en overbodig worden van de stokers afdwongen dat er nu twee machinisten per diesel- en electrische trein zouden zijn (tot heel ver in de twintigste eeuw)? Dat noem ik beschamende collectieve harakiri op het langetermijn-belang van hun eigen bedrijf en van de klanten.
• Voor produkten en diensten waar de privésector door concurrentie betere kwaliteit kan bieden dan een overheidsmonopolie: privatiseren is best. Maar wel met regulering van die kwaliteit (door een overheidsorgaan), en in bredere zin regulering van wat er ‘collectief’ gedeeld wordt als lasten en lusten en wat individueel. Bloed doneren valt bijvoorbeeld in Europa veelal buiten de commercie, en dat levert beduidend betere kwaliteit op dan in de USA waar de donor ervoor betaald wordt. En ziektekosten is ook iets waar boeddhistische vrijgevigheid en compassie ons dwingt om de commercie in te perken, en bijvoorbeeld de premie vast te zetten ongeacht iemands leeftijd en ziektehistorie; de sterke/jongere subsidieert de zwakke/oudere, want ook zij zullen ooit zwakker en ouder worden.
• In deze regels zie je een basisgevolg van metta doorsijpelen: niet zozeer ‘Ikke ikke (en mijn familie) en daarbuiten kan iedereen stikken’ maar ‘Wij mensen op deze planeet dienen voor elkaar (en de planeet) te zorgen’. Het goede oude nabuurschap van het platteland dus. En natuurlijk ingeperkt naar realistische maatstaven, zie m’n eerdere praatjes waarom ik de zorg liever inperk tot legale deelnemers aan de welvaartsstaat en voor allen daarbuiten op andere wijze de maximaal haalbare hulp meen te moeten geven. Maar wel voor allen die legaal in Nederland wonen, onderscheid in mensen voor wie je wel en niet zou willen zorgen lijdt al heel snel tot discriminatie en dat siert een boeddhist bepaald niet.

Gevolgen voor ecologie en zorg

En om deze aftrap van het BAM-denken af te ronden nog wat hoog-over principes vanuit dharma voor enigszins aan economie verwante terreinen, en ook hier sta ik niet alleen maar vind je weerklank bij de meeste Engaged-Buddhism bewegingen:

• Blindstaren op Bruto Nationaal Produkt is mede-oorzaak van veel verwaarlozing van doelen in zorg en ecologie. De ‘beter leven’ methode van de OESO zal de volgende keer aan bod komen en zit opvallend dicht bij boeddhistische ethiek en niet bij de waarden van Bhutan. Die klinken leuk, maar beperken hun Bruto Nationaal Geluk tot etnisch-Bhutanezen en niet de grote groep Hindoe-immigranten).
• Voor de zorg betekent het dat we moeten accepteren dat ofwel de familie verplichte verantwoordelijkheid houdt, zoals zelfs in Duitsland, ofwel de overheid voldoende zorg levert met een acceptabele balans tussen papierwerk en echte-tijd-voor-de-patient. En ja dat betekent niet altijd de laagste mogelijke belastingdruk voor ons burgers, zeker met de vergrijzing. Alleen zo kan het een volwaardige Verzorgingsstaat blijven, en niet langzaamaan een wassen neus worden.
• Voor ecologie is er een heel scala aan paden om te bewandelen, veelal parallel. De volgende keer wat meer detail. Op individueel niveau mik je op eEenvoud inplaats van konstante drang naar meer-meer-meer consumptie, en op duurzaam geproduceerde zaken. Op de een of andere manier, als boeddhisten en/of in bredere zin, bundel je ook de krachten zodat bijvoorbeeld meer biologisch voedsel beschikbaar is en meer mensen richting vegetarisme/veganisme gaan. En heb je tenminste sympathie voor landbouw en produktie zonder gif dat allerlei nuttige dieren, zoals bijen, doodt. De TV-reportage vorige maand in De Boeddhistische Blik, met de transition projekten, is een mooi voorbeeld van een stap in de goede richting.

Tussenconclusie

Veranderen van de wereld zonder aan jezelf te werken, ja ook op het kussentje, is volgens ons boeddhisten zinloos. Door de waarden die in de wereld domineren belanden we dan heel snel in onmogelijke spagaten, zoals het spreekwoord  Fighting for Peace is like Fucking for Virginity  duidelijk aangeeft. Anderen kunnen dat met ons oneens zijn, en mogen gerust hun relevante levensbenadering proberen – maar ze ontkennen daarmee adviezen van Boeddha over de drie lakshanas en over afhankelijk ontstaan, dus het is een weg die uiteindelijk minder succes oplevert dan de met boeddhisme verweven weg. Maar alleen aan jezelf werken is ook niet wat Boeddha voor ogen stond, zie boven – de wereld willen helpen vloeit naadloos voort uit het boeddhistische zelfontwikkelingspad!

Bottom line: je moet eerst je eigen intenties en moreel kompas aanscherpen, en vandaaruit kun je dan binnen en buiten sangha-verband idealen in de wereld steunen. Veelal op kleinere schaal voor specifieke doelen, in de bredere politiek gaan zal uitzondering en geen regel zijn omdat de power/groepsdimensie daarin vrijwel altijd domineert.

Morgen- zondag- geef ik  meer details.