De uitgeverij Otheo Books heeft het plan opgevat om een serie boeken op de markt te brengen met dialogen van bekende mensen. In een recent boek komen de Belgische theoloog Peter Schmidt en de filosoof Jean Paul van Bendegem aan het woord. Ze spreken met elkaar over wat zij beschouwen als de belangrijkste levensvragen. Het feit dat een gesprek over deze vragen in een boek wordt uitgegeven, bewijst dat ze ook verwachten dat veel mensen in het Nederlands taalgebied deze levensvragen interessant vinden.
De beenderen van de Boeddha
Aan het eind van de Mahāparinibbānasutta wordt de crematie van de Boeddha beschreven en ook wat er met de overblijfselen van het lichaam van de Boeddha is gebeurd. Er waren verschillende partijen die deze opeisten. De brahmaan Droņa deelde de as op in 8 delen en gaf elk van de eisende partijen een deel. Elk van deze 8 delen zou worden ondergebracht in een stoepa die daarvoor gebouwd zou worden en waar pelgrims de Boeddha zouden kunnen vereren. Droņa bouwde zelf een stoepa en een 10e partij bouwde een stoepa in Papphalivana voor de resten van de lijkkist.
Het wezen van het christendom
Het grootste struikelblok is ook bij Feuerbach de theodicee, de vraag hoe een goede almachtige God de mens aan zo’n aards tranendal kan onderwerpen. Deze vraag verdwijnt zodra je inziet dat God niets anders is dan een projectie van de mens. De theologie wordt zo een antropologie. De eigenschappen van God kunnen dan worden verklaard uit de voorkeuren en neigingen van de mens. Zo kun je ook de obsessie met wonderen in het christendom begrijpen.
Spel als reis door de kosmopolis
Het boek vraagt ook wel degelijk een zekere instemming van de lezer. Het is geschreven vanuit zekere veronderstellingen over de wereld, veronderstellingen die we aantreffen in de antroposofie, in de verschillende vormen van creatieve therapie en in de psychologie van Carl Gustav Jung. Hoewel de boodschap universeel pretendeert te zijn, zal een boeddhist of een moslim bijvoorbeeld zich niet in alle delen van de tekst kunnen vinden. De eenheid, die noodzakelijkerwijs wordt beschreven vanuit een helikoptervisie, vraagt bovendien een zekere afstandelijkheid en beïnvloedt de interpretatie van de verschillende filosofen en religies.
Een diepgaand onderzoek naar de praktijk van boeddhistische meditatie
Na de dood van de Boeddha ontstond er veel discussie en twijfel over wat nu precies jhāna is. Aan deze discussies is nog steeds geen einde gekomen. Het begint al met de vaststelling dat het begrip samādhi ook al voor het boeddhisme bestond en nog steeds ook in andere kringen met een andere betekenis wordt gebruikt. Het betekent in het boeddhisme meestal zoiets als concentratie of verzonkenheid. Shankman omschrijft het als “een geest die kalm en stabiel is en die niet wordt afgeleid” (a mind that is calm and settled without distraction). Er zijn verschillende meningen over hoe diep je verzonkenheid moet zijn. Moet je niet verder gaan dan voorverzonkenheid (acces concentration), of moet je de vier jhāna’s helemaal doorlopen? De leraren de methode van het inzicht of vipassana voorop stellen neigen tot het eerste, anderen vinden echter dat een diepe verzonkenheid onmisbaar is voor fundamenteel inzicht.
Boeddhisme en psychotherapie
Kan de leer van de Boeddha ons helpen bij geestesziekten? Enerzijds heeft de Boeddha meerdere malen benadrukt dat zijn leer er niet een is van deze wereld. Hij had zelf alle banden met de wereld verbroken voordat hij aan zijn verlossingsweg begon. Dit was niet omdat hij een trauma had, maar omdat hij niet meer afgeleid wilde worden door alledaagse problemen. Zijn belangrijkste leerlingen waren daarom allemaal monniken en later nonnen. Aan de andere kant wordt de Boeddha ook wel eens de grote heelmeester genoemd en hebben de laatste decennia psychotherapeuten zich laten inspireren door met name de boeddhistische meditatievormen, vooral in de Verenigde Staten. Je zou je kunnen afvragen of dit geen oneigenlijk gebruik is, of niet meditatie wordt gereduceerd tot een trucje om tot rust te komen.
Rondom Dao, de filosofie van Otto Duintjer als wegwijzer naar Laozi en Zhuangzi
Duintjer werd geboren in 1932, in een gereformeerd bankiersgezin. Aanvankelijk wilde hij dominee worden en begon aan een studie theologie. Gaandeweg verloor hij zijn vertrouwen in het geloof, hij voelde zich meer aangetrokken tot het existentialisme. Hij schakelde over naar een studie filosofie in Groningen, nadat hij zijn studie theologie in Amsterdam had afgerond. In 1966 promoveerde hij op een proefschrift over Kant en Heidegger.
Duintjer’s carrière nam echter een onvoorziene wending. In 1969 ervoer hij plotseling dat hij uit zijn lichaam trad en dat de werkelijkheid zich op een bevreemdende manier zich aan hem voordeed. Hij voelde zich opeens deel van een omvattende en onbekende werkelijkheid die hij “het rondom” ging noemen. Vanaf dit moment heeft hij steeds geprobeerd om deze ervaringen, die zich vaker begonnen voor te doen, filosofisch te verwoorden.
Wedergeboorte – gewoon een feit?
Erik Hoogcarspel: ‘Zelfs als de Boeddha telkens kon ‘voorpiepen’ bij zijn geboorte, dan nog moet zijn eerste geboorte 4 miljoen jaar geleden hebben plaatsgevonden. Dit is ruim 1 miljoen jaar voordat de eerste mens verscheen op aarde. De getallen kloppen dus niet en de latere toevoeging van de vele hemelen en hellen die we in het Tibetaanse model van de vijf of zes rijken aantreffen, maken de afwijkingen alleen maar groter.’
Hoe is het om af te dwalen?
In 2017 heeft een aantal onderzoekers geprobeerd om er achter te komen wat nu precies de ervaringen zijn die kunnen optreden tijdens een meditatie en nu niet via metingen, maar door het te vragen aan mediterenden zelf. Zij gebruikten de methode van de micro-fenomenologie. Hierbij gaat het niet om het subjectieve individuele gevoelsleven, maar om verschijnselen die optreden en die voor iedereen herkenbaar zijn. De geïnterviewden worden dus niet ondervraagd over wat ze van hun meditatie vinden, maar over ervaringen die zich aan hen tijdens de meditatie voordoen en die beschrijven als niet meer dan verschijnselen.
Boekbespreking – Dansen met je ego
Het is een opmerkelijk helder en toegankelijk geschreven boekje. Het is ook didactisch heel goed van opzet en heel geschikt voor het middelbaar onderwijs. Het verdient een plaats in elke schooltas naast de schoolagenda.
Hoe Plato je uit je grot sleurt, een boekbespreking
Mario Veen, filosoof en hoofddocent aan de Hogeschool Utrecht, is ervan overtuigd dat we allemaal in een illusie leven. Om dit uit te leggen gebruikt hij de allegorie van de grot, die wordt verteld door de filosoof Plato (427- 348) in zijn boek De Staat (boek 7, § 514a- -520a). Plato beschrijft hoe mensen in een grot gevangen zitten, zonder dat ze hun hoofd kunnen bewegen. Achter hen brandt een vuur en voor dat vuur langs lopen mensen met allerhande voorwerpen op hun hoofd, zodat de schaduwen van deze voorwerpen op de muur voor de gevangenen worden geprojecteerd. De gevangenen zitten er al hun hele leven en ze kennen niets anders dan deze schaduwen. In de loop van de tijd hebben ze een hele wetenschap ontwikkeld over deze schaduwen. Ze kunnen zelfs vaak voorspellen welke schaduwen gaan komen en wanneer de schaduwen verdwijnen. Ze leven met andere woorden in een werkelijkheid van schaduwen. Op een zeker moment weet een van de gevangenen zich los te maken, of wordt losgemaakt en gaat, al dan niet gedwongen, naar de uitgang van de grot. Daar komt hij in het zonlicht, hij ziet de echte wereld in geuren en kleuren en hij ervaart diepte.
Boekbespreking – Bijzonder is gewoner dan je denkt
Peter Jurgens, is managementconsultant, maar houdt zich daarnaast bezig met filosofie. Hij is voorzitter van de Stichting Spinoza in Den Haag en van de Vereniging voor Wijsbegeerte aldaar. Hij heeft zelf enkele malen een overweldigende ervaring gehad en vond het tijd om daar eens een boek aan te wijden. De meeste lezers zullen eerst wel eens willen weten wat hij onder een overweldigende ervaring verstaat.
De gebakken peren van Augustinus
Het debat over wilsvrijheid is al heel oud. Kerkvader en filosoof Aurelius Augustinus (354-420) introduceerde de vrije wil zo’n 1600 jaar geleden. In zijn autobiografische boek De Belijdenissen beschrijft hij een perendiefstal uit zijn puberteit, die hij met vrienden ondernam. Op zich is dit een onschuldige vorm van kwaad. Maar Augustinus vond zijn eigen motief om aan de diefstal mee te doen verwerpelijk. Hij deed eraan mee, juist omdat het niet mocht. Hij werd gedreven door weerzin tegen gerechtigheid. Hij wilde genieten van de diefstal en van de zonde die ermee gepaard ging. De peren op zich interesseerden hem weinig. Die voerde hij samen met zijn vrienden voor het grootste deel aan de varkens. Boekbespreking. De redding van de vrije wil.
Luchtfietsen op niveau
Het is een grote verdienste van Boersma dat hij ons in contact heeft gebracht met deze interessante denkers. Het is echter ook een waarschuwing, want oplossingen voor bestaande problemen kunnen we van hen niet verwachten. De “Grote Drie” zijn oerconservatief, ze zouden applaudisseren bij de recente uitspraak van de paus dat abortusartsen huurmoordenaars zijn. Ze willen terug naar de middeleeuwen, ze wantrouwen democratie en wijzen de reformatie af. Het is bovendien nog maar de vraag of we zitten te wachten op een eenheid van alle religies. Een eenheid van alle politieke partijen staat gelijk aan dictatuur, is de eenheid van alle religies niet hetzelfde? Betekent eenheid niet het einde van elke dialoog? Een boekbespreking.
Het landschap als innerlijke gids
Het landschap doet namelijk wat met je, het is iets anders dan een uitzicht, want je maakt er deel vanuit. Het is een plaats van uitwisseling. Het is dus een ervaring van de wereld die niet als een foto is, maar waarin je kunt dwalen, verdwalen en jezelf kunt verliezen. Het ontstaat als je met je omgeving in wisselwerking treedt en je daaraan overgeeft. Een landschap bekijk je met je ogen: je ogen leiden je rond, zij zijn de baas. Dat is iets anders dan wanneer je met een vooropgesteld doel naar iets kijkt, want dan gebruik je je ogen alleen als instrument. Een boekbespreking.
De nieuwe Nederlandse Nāgārjuna
Sinds kort is er een nieuwe vertaling uit van de Mūlamadhyamakakārikā, getiteld “De Basisverzen van het middenpad’. Michel Leezenberg heeft zijn best gedaan om er een betrouwbare vertaling van te maken. Dit is niet gemakkelijk, want het is een moeilijk tekst, de Basisverzen zijn geschreven in een strikt metrum van twee keer acht lettergrepen per regel en twee regels per vers. Het is vaak moeilijk te zien of een bepaald woord nu bewust gekozen is of vanwege het metrum.
Existentialisme is humanisme
Sartre wilde echt volgens zijn filosofie leven, dat betekende dat hij alle bestaande handleidingen voor het leven verwierp. Hij trok zich om te beginnen niets aan van alle overgeleverde burgerlijke fatsoensnormen. Vervolgens beschouwde hij de christelijke of katholieke waarden als niet meer dan luchtfietserij. De als vooruitstrevend geldende marxistische maatschappijvisie was volgens hem niets anders dan schijnheiligheid. Natuurlijk spraken de fatsoenlijke mensen hier schande van, hij werd beschouwd als een schandalige schrijver, dit is althans de titel van een artikel over hem van een andere filosoof.
Afscheid van een reisgenoot
Petra Quaedvlieg is journaliste, schrijfster en neerlandica. Ze heeft al verschillende boeken op haar naam staan en doceert aan de Institute of Arts te Maastricht, een Hbo-opleiding die om de paar jaar een andere naam aanneemt. Van 2004 tot 2012 woonde ze in Shanghai, waar ze stukjes schreef over China. Daar adopteerde ze voor haar kleine dochtertje een straathondje dat al gauw een dierbare, trouwe en gelukkige vriend van het gezin werd. Het werd “Zwartje” genoemd, of in het Chinees “Hēixiào”.
Waar is er nog waarheid?
De officiële waarheid is het terrein van de wetenschap. Wappies en religieuze fanatici halen existentiële en officiële waarheid door elkaar. Ze voelen dat er iets mis is en zoeken naar een officiële, dus voor ieder geldige, verklaring. Deze is ongefundeerd en dus niet waar, maar ze voelt voor hen persoonlijk als waar aan, hetgeen nog versterkt wordt als ze elkaar bevestigen. Het boeiende van Derksen’s boek is dat hij laat zien hoe zo’n onware overtuiging tot stand komt. Hij beperkt zich echter tot de rechtspraak en in het bijzonder tot gevallen die hij uitgebreid heeft bestudeerd.
Boekbespreking – Die arme zwaluwen
Een populaire opvatting van vrijheid is dat je alleen vrij bent als je niets hoeft. De dood is in dat geval de enig mogelijke vrijheid. Dit leidt tot een onderscheid in twee soorten vrijheid: negatieve en positieve. Negatieve vrijheid betekent dat iedereen vrij is om het vliegtuig naar Bali te nemen. Positieve vrijheid krijg je pas als je daartoe ook nog in staat bent.
Denken over alles
De 17e eeuw wordt vaak in Nederland “de Gouden eeuw” genoemd, maar in de rest van Europa spreekt men gewoonlijk van “de Eeuw van de Verlichting”, of “de Eeuw van de Rede”. De Verlichting begon zo ongeveer met het werk van René Descartes, in het bijzonder met zijn systematische wetenschappelijke methode en de bekende uitspraak “ik denk dus ik ben”. Vanaf dat moment begon men zich af te keren van de nooit ingeloste beloften van de religie, met name het christendom, om zijn hoop te vestigen op het logisch denken en de wetenschap. Een boekbespreking.
Verslaafd aan geld
Hoe belangrijk is geld voor ons? Volgens psycholoog en verslavingsexpert Bram Bakker zijn we allemaal aan geld verslaafd. Hij schetst bovendien een beeld van hoe we onszelf daardoor ongelukkig maken. Dit is des te bedreigender omdat we dit allemaal glashard ontkennen. Bakker heeft in zijn praktijk heel veel gevallen van verslaving meegemaakt en is doordrongen van de ernst van elk soort verslaving. Het is om te beginnen erg moeilijk om van een verslaving te genezen. Als iemand dit dan voor elkaar heeft gekregen, is het bovendien moeilijk om niet in een andere verslaving te vervallen. Een boekbespreking.
Hoe worden we humaan?
Johann Gottfried Herder leefde tegen het einde van de periode die gewoonlijk de Verlichting werd genoemd. Hij werd geboren in 1744 en stierf in 1803. De periode die erop volgde is de Romantiek. Herder is tegenwoordig vrijwel onbekend, toch zijn de inzichten die hij had vaak verrassend actueel. Hij is een van de weinigen die de slavenhandel, het kolonialisme en het imperialisme van zijn tijd scherp bekritiseerde. Hij verwerpt de rassenleer van de grote Immanuel Kant en ook de dweepzucht met de oude Grieken van Goethe en Schiller. Boekbespreking.
Het vuur van de bekering
Op 28 september 2009 kwam Anke Evertz verkleumd thuis en probeerde de open haard aan te steken. Dit ging helemaal mis. Het draaide eropuit dat haar trainingspak en haar haren vlamvatten. Meer dood dan levend werd ze met derdegraadsbrandwonden met een traumahelikopter naar het ziekenhuis gebracht. De artsen vochten voor haar leven en ze werd negen dagen kunstmatig in coma gehouden. Een boekbespreking.
