Roma al honderden jaren gediscrimineerd

De Roma (meervoud van Rom), in het dagelijks taalgebruik ook vaak zigeuners genoemd, zijn een van oorsprong nomadisch volk.

De bekendste groep in Europa zijn de Sinti. De term Roma kan zowel op het gehele volk als op één van de groepen slaan. Vooral op de Balkan, in westelijke Anatolië en in centraal-Iran trekken nog Romavolkeren rond. In andere delen van de wereld is hun nomadische levenswijze al geruime tijd verboden, en leven zij vaak in woonwagenkampen of in achterstandswijken. In Nederland en België wonen er enkele duizenden. In Nederland wonen ze vooral verspreid over Noord-Brabant en Limburg. Ook in Nieuwegein leeft een grote Roma-gemeenschap. De taal van de Roma is het Romani, alhoewel dit eigenlijk niet één taal is maar een verzamelnaam voor meerdere talen. Met name in Spanje wordt ook Caló gesproken.

Wereldwijd leven er naar schatting ongeveer 8 tot 10 miljoen Roma (het kunnen er enkele miljoenen meer zijn want geen enkel land heeft een correcte telling). Verreweg de meeste wonen op de Balkan. Ook in de rest van de wereld zijn Roma te vinden, vooral in Amerika, de voormalige Sovjet-Unie, West-Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Roma dienen te worden onderscheiden van woonwagenbewoners of zogenoemde reizigers.

Het woord zigeuner heeft voor velen een negatieve bijklank en wordt door veel Roma als discriminerend ervaren. Een etymologisch gedateerde bron is syngainder (1575) en zigeyner (1595), sinds 1840 als zigeuner geschreven. Sommigen denken dat het woord afkomstig is van het Hongaarse cigány of het Latijnse secanus. Een andere uitleg is dat zigeuner via tsigan afgeleid is van atsinganoi of athiganoi, Georgisch of Grieks voor “tovenaar”. Dit zou verband houden met een oude sekte in Klein-Azië. De term Tsigan werd al in de 14e eeuw in het Roemeens gebruikt, terwijl de eerste Roma pas in de 15e eeuw in Duitsland aankwamen.

Overigens denkt men in Roemenië anders over het woord Roma: in Roemenië moeten Roma als het aan de regering ligt net als vroeger weer zigeuners worden genoemd. De Servische krant Politika meldde begin december 2010 dat vanuit de Roemeense hoofdstad Boekarest een wetsvoorstel bij het parlement is ingediend. De Roemeense president Traian Băsescu zei dat er jaren geleden een grote fout is gemaakt door zigeuners Roma te noemen. Daar Roemenen vaak worden verward met de naam Roma geeft dat elders in Europa veel spraakverwarring.

Het westen van India en het oosten van Pakistan zijn de streken van herkomst. Het oervolk van de Roma leefde in Noord-India. De aanwezigheid van veel Griekse elementen in de Roma-taal is te verklaren uit het feit dat de Roma later enkele eeuwen in het Byzantijnse Rijk hebben verbleven, waar Grieks de overheersende taal was. Het zwervende bestaan werd onvrijwillig ingezet door aanvallen van de Afghaanse heerser Mahmoud van Ghazna. Hij drong vaak Noord-India binnen en nam dan jongens en mannen als slaven mee en jonge meisjes als dienaressen. Van Ghazna komt het woord Gaucho, een vreemdeling voor wie je moet opletten. Het waren vaak kundige vaklieden, stammend uit de laagste kasten, de onaanraakbaren, met specialisaties zoals metaalbewerking of paardentemmerij.

Toen deze slavenvolken rond 1200 hun vrijheid verwierven, hadden ze geen territorium waar ze zich konden vestigen. De groepen trokken naar het westen en verdienden hun geld met handel, diverse ambachten en vermaak met muziek en dans. Het is bekend dat zij niet onbemiddeld waren. Er is uit de periode van 1200 tot 1400 ook geen bewijs gevonden dat deze groepen zich schuldig maakten aan criminele activiteiten.

Rond 1400 begon de stigmatisering van deze groepen, die door de Kerk en overheid als heidenen werden beschouwd. Recent onderzoek heeft aangetoond dat pas na deze periode hun welvaart enorm afnam. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de neerwaartse spiraal van armoede waarin dit volk is terechtgekomen. Tijdens het Romacongres van 1974 bepaalde deze groep dat zij voortaan Roma wilde heten.  De Roma introduceerden een volkslied, een wapen   en een vlag en werden zo één (landloos) volk. De Sinti blijven er desondanks   de voorkeur aan geven om van de Roma en de Sinti te spreken.

De nazi’s en hun handlangers vermoordden gedurende de Tweede Wereldoorlog naar schatting 400.000 Roma in de Porajmos, parallel aan de Holocaust. De nazi’s zagen de Roma als asociaal en crimineel en beschouwden hen niet als een Europees volk. Tijdens Aktion Reinhard werd er begonnen met de grootschalige vernietiging van het Romavolk.

Het bekendste Nederlandse slachtoffer is het Sinti-meisje Settela Steinbach. Tijdens een van de deportaties werd zij in de trein op weg naar Auschwitz gefilmd: een meisje met een hoofddoek, dat tussen de deuren van een vertrekkende goederenwagon naar een spelend hondje kijkt. Dit beeld was in documentaires lange tijd een icoon van de deportaties van Joden uit Nederland. In 1994 kwam men achter haar werkelijke identiteit.

Bron: Wikipedia.