De Poortloze Poort of Wumenguan (Mumonkan, zeggen ze in Japan) is een van origine Chinese verzameling van achtenveertig koans samengesteld en van commentaar en versjes voorzien door ch’anmeester Wumen Huikai (Mumon Ekai, 1183 – 1260), dharmahouder in de lijn van Linji (Rinzai).

Volgens sommigen¹ was De Poortloze Poort zowel de neerslag van als de nekslag voor het aanvankelijk zo frisse en creatieve Chinese ch’anboeddhisme, dat nadien in rap tempo zou degenereren tot een steriele zenpraktijk van terugblikken en nadoen, van canonieke koancollecties en voorgebakken antwoordboeken, van rituelen, formules en stokpaardjes, van voorouderverering, hielenlikkerij, zitternij en dikdoenerij, die nu al een millennium standhoudt.

Dat kan best wezen, maar waarom zouden we ons druk maken over ‘de’ traditie als het in onszelf is waar zen hetzij een dode letter blijft, hetzij oplaait tot een vuurzee die al onze denk-beelden verteert, oud en nieuw, ook over zen, ook deze. De louterende vuurzee die ‘de wijsheid zonder wijsheid’ heet of ‘de wijsheid voorbij alle wijsheid’ of ‘de kennis zonder leraar’ of ‘steeds opnieuw beginnen’ of ‘wetend niet weten’ of gewoon niet weten, en die je hart ontdooit en verwarmt en verzacht en verjongt.

Het is niet ondenkbaar dat de achtenveertig koans² van de Poortloze Poort³ en de circa vierhonderdtachtig dwaalteksten waartoe ze mij inspireerden jou in vuur en vlam zetten. Met af en toe een vonkje zou ik ook al blij zijn.

Hans van Dam, Amsterdam 2016

1. Zie bijvoorbeeld Daisetz T. Suzuki in Zen and Zen Classics Volume Four: Mumonkan, R.H. Blyth, Hokuseido Press 1966 in zijn voorwoord op pagina ix, of R.H. Blyth zelf in zijn naschrift op pagina 326.
2. Mijn rechtenvrije vertaling is gebaseerd op Wumenguan.pdf van Paul Lynch en Seung Sahn, Mumonkan.pdf van R.H. Blyth, Mumonkan.pdf van Yamada Koun en ‘Zen flesh, zen bones’ van Nyogen Senzaki en Paul Reps.
3. Het zen-motto ‘steeds opnieuw beginnen’ indachtig, heb ik de commentaren en versjes van Wumen Huikai weggelaten.

Alle zitprentjes

1. Geen hond

2. Een oude vos

3. Vinger-zen

4. Een valse baard

5. De boom in

6. Zeg het met bloemen

7. Afwassen

8. Wielwerk

9. Zittenblijver

10. Berooid en beschonken

11. voor de vuist weg

12. Heer en meester

13. Klokkenluiders

14. Kattenkwaad

15. Zestig stokslagen

16. Een verkleedpartij

17. Wie roept daar?

18. Drie pond vlas

19. De gewone geest

20. Een sterke man

21. Poep op een stokje

22. Vlag zonder lading

23. Klopjacht

24. Lente

25. Een droom

26. De blinden oprollen

27. Nooit verkondigd

28. Een kaars uitblazen

29. Vlag noch wind

30. De geest zelf

31. Een oud vrouwtje

32. Raspaarden

33. Geest noch boeddha

34. Boeddha nog begrip

35. De ware Qian

36. Een verlichte groeten

37. De cipres in de tuin

38. Ossenstaart

39. Naprater

40. Pispot

41. Arm van geest

42. Een meisje ontwaakt

43. Wat heet een stok

44. Goochelstok

45. Dienaren

46. Paal noch perk

47. Drie barrières

48. Luchtweg