Zen als melkkoe, of hoe je een onbetaalbare traditie te gelde maakt.
Zengeest, liegebeest
In 2013 maakte Sokun Tsushimoto Roshi bekend dat Rients Ranzen Ritskes nooit zijn leerling was geweest en dat hij hem nooit een titel had verleend (zie onder). En zeker niet de titel waarmee Ritskes toen goede sier maakte, dai-osho (grootmeester), omdat die postuum wordt toegekend aan erkende en gerespecteerde zenleraren.
De Tenryu-ji tempel in Kyoto, waar Ritskes weleens mocht meedoen met mediteren, reageerde op de onthullingen van Sokun Tsushimoto, door Ritskes voor altijd de toegang te ontzeggen – de Japanse versie van excommunicatie.
Ritskes, die het niet zo nauw neemt met de boeddhistische gelofte van juist spreken, schrijft hierover op zijn site:
In datzelfde jaar verbreekt Ritskes, na 27 jaar regelmatig Tenryu-ji in Kyoto bezocht te hebben, zijn relatie met zijn Japanse leraren om als zelfstandige Nederlandse Rinzai Zenschool verder te gaan.
Zengeest, koopmansgeest
Lang heeft onze ambitieuze usotsuki niet zonder titel rondgelopen. Hij zoog gewoon wat titels uit zijn duim en kende zichzelf de hoogste toe, zenmeester, die als een matroesjka alle lagere titels omvat.
Een sigaar uit eigen doos. Niet helemaal bevredigend voor de man die er al zijn halve leven van droomde officieel tot roshi benoemd te worden, maar ja, die kans was voorgoed verkeken en je moet toch wat.
Sindsdien handelt de zelfverbeteringsschool van de zelfbenoemde zenmeester in zelfgeautoriseerde zendiploma’s en zentitels, en kan niemand hem meer wat maken.
Niet dat iemand hem ooit wat kon maken. Het stond en staat iedereen vrij om zichzelf zenmeester te noemen, zenleraar, zencoach, zengoeroe, zengod of wat dan ook.
Zentitels zijn in Nederland onbeschermd en betekenen feitelijk niets. Net als het corrupte lineagesysteem bieden ze geen enkele garantie. Om zenles te geven of de zenpriester uit te hangen heb je geen diploma nodig, alleen een uithangbord en een vlotte babbel.
Wettelijk gezien heeft Ritskes dus nooit gefraudeerd, zo dom is hij niet, maar zijn zentitels zijn onZentitels (om maar eens een woord van Jan Bor te lenen), zijn diploma’s onZendiploma’s. Behalve voor de mensen die erin hebben geïnvesteerd. Koopwaar is wáár, nietwaar. Dure koopwaar is geen duurkoop maar kaviaar.
‘Ranzen’, de spirituele naam van yenboeddhist* Rients Ritskes, is Japans voor ‘Hollandse zen’. Een goed gekozen naam, achteraf gezien. Nederlanders zijn in Japan wereldberoemd om hun koopmansgeest.
Een koopman is iemand die waarde genereert door de prijs te verhogen. Ritskes is de meester van de prijsverhoging. Als we iets van hem kunnen leren is het wel hoe je een onbetaalbare traditie te gelde maakt. Dat open geheim ga ik nu onthullen; doe er je voordeel mee.
* Yenboeddhist: geldbeluste zenboeddhist. Yen: Japanse munteenheid.
(lees verder onder de afbeelding)
Zenopleidingen
Wie zijn eigen handelsgeest wil ontwikkelen kan bij Ritskes een zenopleiding volgen tot zencoach, zenleraar, junior opleider of zenmeester.
Als je op de website van Ritskes zoekt naar de kosten van de zenopleidingen, vind je niets. Er zijn namelijk geen kosten aan verbonden, alleen investeringen. Echt waar, ranzen kost niets, je investeert erin.*
Investeren doe je om later des te meer terug te verdienen. De kost gaat voor de baat uit. Hieronder een overzicht van de benodigde investeringen op peildatum 30 december 2022.
Een introductieles vraagt geen enkele investering. Wel word je aangemoedigd om je in te schrijven voor de introductiecursus.
Een introductiecursus vraagt een investering van 5 maanden à €65 = €325. Tijdens de introductiecursus word je aangemoedigd om je in te schrijven voor de basisopleiding.
Voor de basisopleiding en alle vervolgopleidingen investeer je een vast bedrag van €270 per maand plus €800 of €1000 per retraite (van zeven dagen) afhankelijk van de kamerschikking (1- of 2-persoons).
De basisopleiding zen vraagt een investering van gemiddeld 24 maanden en minstens 2 verplichte retraites, in totaal €8.080, zeg 8 mille.
De opleiding tot zenleraar mag alleen afgelegd worden na de basisopleiding zen en vraagt een investering van gemiddeld 24 maanden (volgens het pijlenschema 18 maanden) en in totaal minstens 3 verplichte retraites, cumulatief €15.360, zeg 15 mille.
De opleiding tot zencoach mag alleen afgelegd worden na de opleiding tot zenleraar en vraagt een investering van gemiddeld 18 maanden en in totaal minstens 7 verplichte retraites, cumulatief €22.880, zeg 23 mille.
De opleiding tot junior opleider (zenlerarenopleider in opleiding) mag alleen afgelegd worden na de opleiding tot zenleraar en vraagt een investering van minstens 24 maanden (volgens het pijlenschema 36 maanden) en in totaal minstens 10 verplichte retraites, cumulatief €31.760, zeg 32 mille.
En dan de hoofdprijs: ‘het verdiepingstraject van de zenlerarenopleiding kan, met voldoende talent, inzet en volharding, uitmonden in het zenmeesterschap.’ Duur en kosten onbekend (volgens het pijlenschema minstens 10 jaar, inclusief vooropleiding), afhankelijk van de luimen van de zittende zenmeester – een pro memorie die onbeperkt in de papieren kan lopen.
Verder wordt de investeerder geacht in iedere fase praktijkervaring op te doen door onbeëdigd alvast als zenassistent, zenleraar, zencoach, junioropleider op te treden, in totaal zes jaar lang, de opleiding tot zenmeester niet meegerekend. Een aanzienlijke investering, ook niet in geld uit te drukken, de langste stage ooit.
Samengevat vraagt iedere opleidingsgraad in zenbedrijf Ritskes een investering van zo’n 2 jaar en 8 mille. Het totale opleidingstraject tot en met junior opleider vraagt een investering van zo’n 8 jaar en 32 mille, meer als je niet zo snel bent of extra weekretraites bijwoont. Het zenmeesterschap vraagt minstens 10 jaar en 40 mille.
* Op de pagina https://www.zen.nl/overige-activiteiten/zenleraren-opleiding lezen we: “Naast voldoende tijd bedraagt de investering voor het zioptraject €270,- per maand (btw vrij). Dit tarief is opgebouwd uit individuele coaching, wekelijkse lessen, een stage, vier landelijke ziopbijeenkomsten per jaar, deelname aan diverse opleidingsbijeenkomsten en/of stille zondagen, en is exclusief boeken en sesshins. Kosten voor boeken bedragen ± €30,- per boek. De kosten van een 7 daagse Zen.nl sesshin bedragen voor zioppers rond de €800,- per sesshin.”
Zenshop
Bovengenoemde bedragen zijn exclusief accessoires, te verkrijgen in de zenshop van Ritskes.
Als je de groepsfoto’s op de zensite bekijkt, zie je dat iedereen dezelfde zwarte bedrijfskleding draagt en op dezelfde kussens zit. Gedwongen winkelnering? Groepsdruk? Behaagzucht? Hoeveel geven zencursisten uit voor het gevoel erbij te horen?
Een zabuton, gewoon een plat, rechthoekig kussentje dus, vraagt een investering van €60, met een rood-zwart stofje €133. Een simpele zafu, zo’n bol meditatiekussentje, niet meer dan een katoenen zakje met een beetje boekweit erin, vraagt een investering van €43, een extra grote ‘zafu nl’ €54.
Een zwart meditatiepak vraagt een investering van €154 en daar heb je er algauw een paar van nodig tijdens je retraite, want van mediteren ga je stinken en in de zendo zit je dicht op elkaar. Een ‘rakusu nl’ om je gezwollen borst achter te verstoppen vraagt een investering van €240, en dan nog kijk je er zo doorheen.
Behalve stof voert de zenshop een uitgebreid assortiment van hebbedingetjes: belletjes, wierookstaafjes, potjes, prenten enzovoort om je hebzucht te bevredigen, je zenidentiteit te versterken, je Happinez te vergroten en elke dag opnieuw helemaal zen te worden.
Annuleringskosten
Tekenend voor de mentaliteit van Ritskes’ zenonderneming zijn de annuleringsinvesteringen voor retraites.
Als je een retraite tot 8 weken van tevoren afzegt, moet er een streep door de rekening, een forse klus voor drie man – iemand om je naam vast te houden, iemand om de pen vast te houden en iemand om ze in tegengestelde richting in een rechte lijn langs elkaar te bewegen. Daarvoor vragen de uitbaters een investering van €50, een koopje als je beseft wat er allemaal bij komt kijken.
Tussen 8 en 2 weken van tevoren annuleren vraagt een investering van €100, twee keer zoveel, door het duurdere overwerk en de extra overhead natuurlijk.
In de laatste twee weken investeer je het volle bedrag voor het privilege weg te blijven, tenzij je plaats wordt ingenomen door een ander, dan blijft het bij €100.
Dat heeft onze Rinus Ritselaar toch weer slim bedacht; of je nou toezegt of afzegt, je blijft investeren.
Rendement
Het woord ‘investering’ is inmiddels al een keer of twintig gevallen en nou wil je natuurlijk weten wat het rendement is op al je investeringen. Hoe verdien je die bedragen ooit terug?
De enige manier om iets van je geld terug te zien is, gebruikmakend van je diploma’s, anderen verleiden om zich door jou te laten opleiden. Maar waar haal je je klantjes vandaan?
Nederland is klein, de populariteit van het boeddhisme lijkt eerder af dan toe te nemen, er zijn heel wat zenleraren die hun klasjes niet vol krijgen.
De schaal waarop Ritskes pupillen klaarstoomt voor wat hij verstaat onder het zenleraarschap zal het lerarenoverschot alleen maar groter maken.
Zoals in ieder piramidespel is het de top die er beter van wordt en de basis die de prijs betaalt.
Ritskes in het bedrijfsleven.
Het zijn niet alleen individuen die voor de handelsgeest van de zelfbenoemde zenmeester vallen, ook bedrijven herkennen zich in hem.
Op Ritskes website vind je sinds jaar en dag de logo’s van BDO, IBM, Gemeente Nijmegen, de Rabobank, Danfoss, de Politieacademie, Coöperatie DELA, STORK, Rijksdienst voor OnderNemend Nederland, UNIT4 en RET.
Wat zegt dat over die bedrijven, vraag ik me af, onbekommerd investeren in iemand die in opspraak is geraakt?
Of, als ze in Ritskes hebben geïnvesteerd voordat hij ontmaskerd werd, wat zegt het over die bedrijven dat ze hun logo niet van zijn website laten verwijderen?
Of weten ze van niets omdat ze nooit onderzoek hebben gedaan naar de miskende zenmeester en nooit door hem zijn geïnformeerd?
Wat zen mij heeft gekost
Zen is pas een halve eeuw geleden ons middenstandersland binnengedrongen en bij Ritskes nu al duurder dan orthodoxe religies die ‘maar’ een tiende van je jaarinkomen vragen.
Weet je wat zen mij heeft gekost? Geen cent. Helemaal niets. Ja toch, hoofdbrekens. Zonder hoofdbrekens gaat het niet. Maar de enige die je hoofd kan breken ben je zelf en de enige wiens hoofd gebroken moet worden ben jij.
Zeg eens eerlijk, hoeveel heb jij al uitgegeven aan zen? Meer dan niets? Dan zou ik mezelf maar eens voor mijn kop slaan. Dat is namelijk de enige manier om je hoofd te breken. Iedere keer dat je ergens instinkt jezelf voor je kop slaan. Net zolang tot je jezelf voor bent.
En nou niet meteen weer naar de zenshop surfen voor een hardhouten zenhamer, hè.
Disclaimer
Die zenhamer heb ik verzonnen.
Vooruit lezen: Dertien nadelen van Zen volgens Rients Ritskes.
Bijlage: Sokun Tsushimoto over Rients Ritskes
Hieronder de verklaring van Sokun Tsushimoto Roshi over de titelfraude van Rients Ritskes. Ze werd oorspronkelijk gepubliceerd op de voormalige blog Over zen en leven van Ron Sinnige, die is gearchiveerd door het Nederlands Boeddhistisch Archief. Omdat dit archief op het moment dat ik dit schrijf niet goed bereikbaar is, heb ik de tekst overgenomen:
Sokun Tsushimoto Roshi – Declaration Rients Ritskes (17-4-2013)
I do not know whether he really believes so or just has encouraged himself to believe such convenient interpretation for him. Of course it is also possible that he is using intentional interpretation. Anyway I am afraid it may lead everything to very sterile controversy. We must avoid you said/ I said battle.
As I explained you before, he suddenly asked me for the title of Roshi during sesshin in Tiltenberg (I forgot the year). I got surprised at such a silly and bloated question, but I knew his position: he had two or three teachers with the title of Roshi (Soto) under him. Through our careful discussion I explained why it is impossible to give him the title of Roshi. I said to him, “If you want to be Roshi, you must study koan training with me for years and complete it.”
Mr RR sent me an email in which he admits that I told him he must not use the title of Roshi. Following this, he also says that he did not use the title of Roshi but that he later started using Dai-Osho by my suggestion. As long as reading only this email, it is as if he had never used the title of Roshi. However, he actually claimed that he got authorized by me in 1999 and has used the title of Roshi publicly. Or at least he allowed people to address him Roshi and never corrected it. From the viewpoint of the third person, this discussion may appear exclusive to confusion of terminology; Roshi, Zen Master, Dai-Osho.
If RR really knew the Zen tradition, he would never make such claims.
I am convinced that I have to make it clear about the usage of these title.
Terminology:
(1) ‘Roshi’ is the title compatible with the most formal title ‘Shike’ who got officially authorized as a Dharma successor by authentic master.
NB: I have never ever authorized RR as a Roshi, my Dharma successor. I have never told RR that he could use the title of Roshi to call or to make people call himself. RR has very little experience of monastic training and koan study under authentic Roshi. Consequently it is entirely impossible for him to be authorised as a Roshi.
(2) the title of ‘Roshi’ is equivalent to ‘Zen Master/ zen master’.
(3) Dai-Osho is not equivalent to Roshi.
NB: Dai-Osho is not commonly used in Rinzai priesthood. A zen priest is usually called ‘Osho’ formally or ‘Osho-san’ with respect and affection. If one is addressed by such an exaggerated title like ‘Dai-Osho’, it must be somewhat a ridicule or irony. Dai-Osho is respectfully used for deceased priest regardless of Roshi or not.
Points of argument to be clarified:
(1) Authorization as a Roshi should be done in the most formal and explicit way. In Rinzai tradition a master gives a calligraphy of Inka- certificate to disciple as a proof of authorization. Needless to say authorization must be backed up by the fact that the disciple spent many years in zen training under the master earnestly and continuously.
(2) Presenting Rakusu cannot become substitution for authorization as a Roshi. In fact I have never stated that Rakusu is the proof of authorization.
(3) I presented Rakusu to RR as a Dharma friend. I was at the time a chief abbot of Buttsuji school but I never used to be his master/ teacher. He also has never behaved as my disciple/ student.
(4) Consequently I was not in charge of giving him authorization and permission to practice koan study with his students.
(5) I knew he had used some kind of koan-like training with his students. As he has very little monastic training and knew almost nothing about traditional koans, I heard it was something like a short dialogue between counsellor and client (indeed he was a counsellor at university). So he knows very well that his koans are not formal(acknowledged by zen tradition) ones and (if we call) have nothing or quite little to do with traditional koans.
(6) Using self-produced koan(if we call) system is not the job of real Zen Master.
(7) Therefore, the statement of RR falls into logically self-contradiction and it makes no sense.
It must not be attributed to the difference of interpretation about the terminology and the meaning of Rakusu. I urge him to sincerely examine himself, and do all he can to correct them before it is too late.
I am sorry to say that RR does not have a clue as to what Zen Buddhist practice really is. I welcome criticisms of the Zen tradition; indeed, I have criticized it myself at times. His recent criticisms of the Japanese Zen tradition, however, are merely a repetition of what is already well-known. RR himself does not know enough to give a genuine criticism. If he did, he would have the integrity to “look under his own feet” and seriously consider the renowned Zen expression: “Training in Zen for twenty years – now I know my own shame!”
Bron: Sokun Tsushimoto Roshi – Declaration Rients Ritskes (17-4-2013).
Tip
De website van Ritskes bevat aardig wat filmmateriaal van Misha Beliën uit de tijd dat die nog helemaal ranzen was. Over Misha’s kritische documentaire Meer geluk uit 2021 zwijgt Ritskes als het graf. Kennelijk was hij er niet gelukkig mee. Snap jij het?
Verder lezen
Rients Ritskes in het Boeddhistisch Dagblad
Rients Ritskes in het Nederlands Boeddhistisch Archief
Rients ‘RanZen’ Ritskes: A Self-Made Dutch ‘Roshi’ Exposed; update 2023 (Business as Usual)
Zen.nl-Teachers May Pay For Saturated Market
