Dit boek getiteld “Een kalme geest” gaat over meditatie, het is voor mensen die vinden dat meditatie niets voor hen is. Ik heb vaak meegemaakt dat als het gesprek gaat over meditatie, iemand zegt: “meditatie is niets voor mij, ik heb het geprobeerd, maar na 5 minuten werd gek”. Vaak wordt daarbij nog een gebaar gemaakt waarbij de handen naar buiten worden gericht met de palmen naar boven en wijsvinger en duim cirkeltje vormen. Net zoals Amerikanen denken dat alle Hollanders op klompen lopen, denken de meeste mensen blijkbaar dat je van mediteren kramp in je handen moet krijgen. Gelukkig wordt dit misverstand in dit boek op een hele de vriendelijke en begrijpelijke manier rechtgezet.
Shoukei Matsumoto
De schrijver is een monnik die in de boeddhistische tempel in Tokio woont, al is hij de laatste tijd veel op reis. Hij heeft literatuur en management gestudeerd. In de tempel waar hij woont heeft hij ooit een aantal projecten opgezet, zoals een tempelcafé en een cursus management voor monniken. In 2013 werd hij voorgedragen als lid van het Young Global Leaders from World Economic Forum en in 2019 werd hij benoemd als lid van het Global Future Councils from World Economic Forum. Zijn kennis van de essentie van het boeddhisme heeft hem veel geholpen en hij heeft in totaal vijf boeken geschreven om deze kennis te delen met een breed publiek. In februari 2019 kwam onder de titel “Veeg je zorgen weg” de Nederlandse vertaling uit van zijn boek “A Monk’s Guide to a Clean House and Mind” dat in 20 talen is vertaald. In zijn nieuwe boek, dat in 15 talen is vertaald, laat hij zien hoe belangrijk het is om af en toe een pas op de plaats te maken.
De stem van de stilte
Waarom vinden vele mensen het zo moeilijk om te mediteren? Waar komt al die onrust toch vandaan? Volgens Matsumoto is een belangrijke oorzaak het gebrek aan stilte. De meesten van ons worden voortdurend aan geluid blootgesteld en ik zou er nog aan toe willen voegen, niet het soort geluid waar je rustig van wordt. Wat is daar nu zo erg aan, afleiding werkt toch ontspannend? Matsumoto betoogt dat al deze afleiding in feite storend werkt en weer storende gedachten oproept. Uiteindelijk raken we de regie en controle over onze geest kwijt en gaat deze zich gedragen als een klasje schoolkinderen waarvan de leraar afwezig is. Het gevolg is dat we bij alles wat we doen steeds weer worden afgeleid en dat we fouten maken en steeds minder voor elkaar krijgen. Dit leidt weer tot gevoelens van neerslachtigheid en frustratie.
Als manier om weer wat orde in je hoofd te krijgen stelt hij voor het boeddhisme te gebruiken als een soort spiegel. Daarmee bedoelt hij dat we over de adviezen die het boeddhisme geeft gaan nadenken en nagaan of het toch niet erg handig zou zijn als we ons daaraan probeerden te houden. Matsumoto wil helemaal niet dat we volgens regels gaan leven omdat ze van een autoriteit komen, of omdat iedereen dat nu eenmaal doet. Hij wil eigenlijk het liefste dat we daar over nadenken en ons eigen gedrag en gevoelens eens rustig overwegen. Regels zijn volgens hem instrumenten en geen geboden. Een voorwaarde daarbij is echter wel dat je een kalme geest hebt.
Volgens het boeddhisme zijn de drie belangrijkste druktemakers hebzucht, woede en verblindheid. We moeten deze drie weinig kans geven om invloed uitoefenen in ons leven. Dat werkt het best als we onze ervaringen niet interpreteren als dingen om te hebben, om boos over te worden of om te negeren. We zijn vaak wel gewend dit te doen, maar we kunnen deze gewoontes afleren. Langzamerhand leren we dan de dingen te zien zoals ze zijn en niet zoals wij vinden dat ze zouden moeten zijn.
Het is wat het is
Een belangrijke stap is te leren om de wereld te accepteren zoals die is. Dat dit vaak moeilijk is, komt doordat onze aandacht vaak helemaal in beslag wordt genomen door de drie druktemakers. Die krijgen minder kans als we onze kalmte weten te bewaren. We moeten dus proberen om meer kalmte in ons leven te krijgen. We kunnen al beginnen met een paar kleine stappen, zoals momenten van stilte op te zoeken en te leren waarderen. Matsumoto raadt aan om zo’n moment van stilte te gebruiken door je op iets te concentreren. Het helpt daarnaast om je bewust te zijn van je ademhaling en deze te verdiepen. Matsumoto zoekt graag plaatsen op waar de geluiden een zekere harmonie uitdrukken, zoals in de natuur en in tempels. Hij raadt aan om in je eigen huis ook een dergelijke harmonie te creëren. Vervolgens noemt hij nog een groot aantal andere methoden zoals het maken van een pelgrimage, het bijhouden van een dagboek en het lezen en opzeggen van boeddhistische soetra’s. Op dit punt wordt duidelijk dat hij oorspronkelijk voor een Japans publiek heeft geschreven. Hij is ook erg positief over vroeg opstaan en veel en bewust schoonmaken.
Matsumoto toont zich een goede psycholoog. Hij adviseert vele subtiele ingrepen in ons gedrag en in onze levensinstelling die op den duur grote positieve gevolgen kunnen hebben. Hij zit echter niet tegenover zijn lezers met opgeheven vinger maar naast hen, als een goede vriend. Hij is niet bang om zijn onzekerheden te laten merken en illustreert zijn adviezen met eigen ervaringen en anekdotes die hij heeft gehoord. Zo introduceert hij de zelfloosheid niet als een stelling, of een theorie. Hij adviseert alleen om jezelf niet met anderen te vergelijken en te proberen je bewust te worden van waarom je iets doet. Het is volgens hem beter om je te vergissen nadat je er zorgvuldig over heb nagedacht, dan om gelijk te krijgen doordat je hebt gegokt of gedachteloos anderen hebt nagevolgd.
De middenweg
Een van de belangrijkste thema’s waar hij steeds op terugkomt is, het volgen van de middenweg. Dat wil dus zeggen dat je niet gedachteloos regels volgt, maar ze ook niet gedachteloos verwerpt. Het gaat erom over de regels na te denken en ze dan op een integere manier al dan niet na te leven. Het betekent ook dat we bij alles wat we doen met alle andere wezens op de wereld verbonden zijn. Enerzijds heeft ieder mens te maken met zijn eigen omstandigheden, maar anderzijds biedt de boeddhistische traditie veel wijsheid en levenservaring. Je zou kunnen denken dat Matsumoto zich af en toe tegenspreekt, omdat hij soms tegengestelde adviezen geeft. Zo raadt hij aan om je niet strikt aan regels te houden, maar beveelt ze tegelijkertijd aan. Dit heeft alles te maken met zijn middenweg en zijn uitnodiging aan de lezer om tot bewustwording te komen. Daarbij merkt hij wel op dat het nodig is om afstand te nemen van de kapitalistisch ingerichte maatschappij. We hoeven niet per se in een klooster te gaan leven, maar het is wel nodig dat we rust en ruimte in ons eigen leven creëren. De kapitalistische maatschappij probeert ons daar juist vanaf te houden en probeert ons aan te zetten tot een gedachteloze consumptierazernij.
Matsumoto bouwt zijn betoog op uit korte bespiegelingen die echter samen een consistent geheel vormen. Zijn boek is niet een tekst die je snel even leest en vervolgens weglegt. Het is een boek dat je op tafel laat liggen, waar je af en toe even een stukje uit leest en daar dan de rest van de dag over nadenkt. Bovendien is het een lust voor het oog. Op vele bladzijden straalt de harmonie van de natuur je tegemoet in de vorm van eenvoudige maar prachtige aquarelschilderingen. De vertaling is vriendelijk en soepel, en houdt zoveel mogelijk de spreektaal aan. Soms misschien een beetje te veel omdat de vertaler wel erg vaak zijn zinnen met “en” of “maar” laat beginnen. Ik heb een klein foutje gevonden: op bladzijde 151 staat dat de Boeddha op zijn 29e priester werd. Dat is natuurlijk niet waar, de priesters van zijn tijd waren de brahmanen en daar moest hij niets van hebben. Hij werd een religieuze zwerver, een sannyasin, iemand die uit het wereldse leven was gestapt om verlossing te vinden. Mogelijk is dit alleen een vertaalfoutje.
Al met al is dit een prachtig boek, dat vele lezers een bron van troost en verlichting zal zijn tijdens deze donkere dagen van frustratie en op- en afgeslotenheid.
