Zijn de boeken Een wereld in crisis van Jiddu Krishnamurti en Aquarius Nu! van Marilyn Ferguson en Wakker worden met de Boeddha van Frans Goetghebeur, op één lijn te plaatsen met De Blijdschapper, een Bommelverhaal uit 1970? Maarten Toonder is geen spiritueel leider, maar hij gaat dieper dan je denkt.
Krishnamurti’s Wereld in crisis is een serie ‘talks’ uit de jaren zeventig en tachtig. Ze gaan over ‘ontwaken’. Ontwaken betekent voor JK een geest vrij van conditionering. Onze opdracht is ‘te zien dat u als mens vrij bent van uw conditionering, alleen staat en daarom integer, oprecht en rechtschapen leeft.’ Omdat de geest angstig is en veiligheid zoekt, raakt hij gehecht aan ideeën, dogma’s, relaties, mensen en bezittingen. Als een aap springt de geest telkens van de ene (nieuwe) ‘illusie’ naar de ander: druk, druk, druk. JK: ‘U dient daarom inzicht te krijgen in die angst en dat is veel belangrijker dan inzicht in gehechtheid. Wanneer u dat inzicht heeft, verdwijnt gehechtheid totaal en ontstaat de kwaliteit van een geest die het heeft begrepen, zich bewust is en inzicht heeft in het gehele proces van gehechtheid. Dat is liefde.’
Totaal handelen
Hoe kom je tot inzicht? Door observatie. JK: ‘Hij (de geest) is als een wetenschapper: als hij wil onderzoeken kijkt hij. Hij begint niet met een conclusie – dan is hij geen wetenschapper. Dus ergens achter komen, betekent vrij zijn van elke conclusie. Dan is de geest helder, fris. En als je van daaruit te werk gaat, is er dan een onderzoeker? Dan is er alleen maar observatie, geen onderzoek. Daarom is een dergelijke geest niet verdeeld en alleen dan is hij in staat om te observeren. Observeren betekent dat je inzicht hebt zonder conclusie, en bijgevolg continu inzicht. Dus is de geest vrij om te observeren en bijgevolg vrij om totaal te handelen.’
Staat van genade
‘Onze samenleving moet opnieuw worden gemaakt, niet eenvoudigweg gerepareerd’, schreef Marilyn Ferguson in de Aquarius Samenzwering. Dat was 25 jaar geleden. In Aquarius Nu! onderzoekt ze hoe de transformatie tot stand kan komen. Haar boek is een vergaarbak van citaten die aannemelijk moeten maken dat het aankomt op ‘gezond verstand: een voortdurend onderzoekende houding.’ Waar Krishnamurti het heeft over ‘ontwaken’, snijdt Ferguson het onderwerp ‘flow’ aan. MF: ‘Vroeger heette het “de staat van genade”. Tijd en zelfbewustzijn lijken er even niet meer te zijn, hindernissen verdwijnen als bij toverslag, oude grenzen worden overschreden, de details lijken zichzelf regelen. Je hebt direct toegang tot je geheugen en elk doel lijkt makkelijk bereikbaar te zijn. De meeste mensen hebben de genade wel ervaren, een paar uur lang of een hele dag waarin alles samenvloeit, elke boodschap vrucht draagt en “de kracht” met ons is. En dan verdwijnt ze op even mysterieuze wijze waarop ze kwam en we zijn weer in de wereld van de vlagen, de gijzelaars van onze normale toestand – verteerd door vage spijt en zorgen.’ Zou dat wat ze beschrijft ‘verlichting’ kunnen zijn? Hoe kunnen we die staat bereiken? Door vertrouwen, door niet stevig vasthouden aan een intentie, door een speelse geest en door in het heden te zijn. En voegt MF toe: “Als we eraan denken regelmatig onze intuïtie te bevragen, kunnen we een nieuwe gewoonte scheppen – de gewoonte van wakker blijven. Stukje bij beetje trainen we onze hersenen.’
Gewoon mensenwerk!
Frans Goetghebeur gebruikt klare taal in Wakker worden met de Boeddha. ‘Het is allemaal niet zo complex. We hebben in ons bewust zijn die twee kanten: naast afkeer in al zijn vormen de liefde, naast hoogmoed de gelijkmoedigheid, naast bezitterigheid de tevredenheid, naast jaloezie de vreugde die je voelt over wat een ander voor elkaar krijgt.” Hoewel we streven naar geluk, kiezen we toch vaak voor de eerste reeks die veel ellende veroorzaakt. ‘Hoe komt dat?’, vraagt Goetghebeur zich af. ‘Omdat we nu net deze gewoontes hebben aangenomen en niet de gewoontes uit de tweede reeks. Dat opmerken is al een aanzet tot streven naar beter inzicht in onszelf en onze relaties met anderen. Dat is nu precies wat met spiritualiteit ook bedoeld wordt. “Be the change you want to see in the world,” heeft Ghandi gezegd. Het komt er gewoon op aan het te doen.’ Gewoon mensenwerk dus!
De Blijdschapper
Cornelis Zwadder in de blijdschapper in het gelijknamige Bommelverhaal uit 1970. O.B. Bommel had hem opgeroepen met een toverformule uit Spiritus pluribus. Hocus Pas van wie hij het boekje kocht, prees het aan als één uit een ruime sortering over ‘positief denken andere magische wetenschappen’. Verschil met Krishnamutri: Marten Toonder heeft het over ‘tevredenheid’ in relatie tot stoffelijke zaken. JK legt een relatie met het geestelijke, met ‘ontwaken’.
De blijdschapper noemt zich iemand die ‘een beetje geluk wil brengen in deze sombere tijden waarin alleen maar aan stoffelijk welzijn gedacht wordt.’ Een geestverwant van hem heet Olivier, maar Tom Poes vermoedt dat hij de Zwarte Zwadderneel is. En Poes heeft gelijk. Zwadder vertelt hem openhartig: ‘Het is een bijnaam uit mijn jeugd, die mij veel verdriet bezorgt. Ach, vroeger meende ik er goed aan te doen om berouw en verslagenheid te verspreiden. Maar ik heb ingezien, dat de aarde tot een tranendal werd, en ik heb mij bekeerd voordat het te laat was!’ op Cornelis rust een vloek, hij moet geluk brengen om zich daarvan te verlossen.
Voosheid
Hoe breng je een ‘zonnetje onder de mensen’? Zwadder beproeft allerlei methodes, waarvan Bommel getuige is. Methode één is het brengen van ongeluk. Iemand die in een ongelukkige situatie verkeer, gaat namelijk beseffen wat geluk is. De tweede methode is het brengen van nóg meer welvaart. Mensen gaan daardoor begrijpen hoe voos welvaart is en beseffen wat geluk werkelijk inhoudt. De derde methode: ‘na lijden komt verblijden’. Je pakt iemand alles af en geeft het hem weer terug. Ook het gebruik van heilzame pillen waardoor iemand de persoon wordt die hij graag wil zijn, is een beproefde methode. De vierde methode dus. Luttele momenten lijken pillen Zwadder te verlossen. Voor Bommel is de uitwerking desastreus.
Zwadders ultieme methode: een zondvloed. Hij zegt: ‘Laten wij denken aan de zegeningen van dit hemelwater, dat reinigend langs de wegen en over de landerijen trekt, en dat grote vreugde zal geven als het weer wegtrekt. Allerwege blijdschap en verlustiging.’ Tom Poes is spelbreker, hij verbreekt Bommels betovering. De gemankeerde heilbrenger verlaat Rommeldam en omstreken, nog steeds niet verlost van zijn vloek. Ziehier de diepgang van Marten Toonder.
Bibliografie
- Ferguson, Aquarius Nu!, Ankh-Hermes, Deventer, 2006
- Goedghebeur, Wakker worden met de Boeddha, Ten Have, Kampen, 2006
- Krishnamurti, Een wereld in crisis, Ankh-Hermes, Deventer, 2006
- Toonder, Daar zit iets in, het beste van Bommel 5, De Bezige Bij, Amsterdam, 2006
Context artikel
Het bovenstaande artikel uit de boekenrubriek LeZen van De Lotusvijver verscheen in de herfst van 2006. Het thema was: Fok jou met je zen! Het redactioneel legt uit: ‘Als iemand in volle overtuiging zit zoals de Boeddha deed, al is het maar voor een moment, dan ontwaken alle levende wezens.’ ‘Beoefenaars van zazen brengen tenslotte blije en zonnige gezichten onder de mensen: “Wie goed doet, goed ontmoet!” Niet-zitters waarderen echter niet altijd deze heilzame werking, signaleert de redactie. Een voorbeeld: ‘Blij en zonnig? Je lijkt wel een gereformeerde ouderling!’ Het grootste deel van deze aflevering van De Lotusvijver gaat over ‘de spiegel die onze naasten ons voorhouden over ons gemediteer.’
Toegevoegde bronnen 2020
Heer Bommel en de Zwarte Zwadderneel, de Bommel schatkamer
https://www.heerbommel.info/tom-poes-heer-bommel/heer-bommel-en-de-zwarte-zwadderneel
What is enlightenment? J. Krishnamurti
https://www.youtube.com/watch?v=WhVkmmlw6Nw
Piet Nusteleijn zegt
Een zonnetje van een artikel dat na veertien jaar opnieuw zijn licht laat schijnen. En terecht!