Een van de bekendste en belangrijkste aspecten van het Mahayana (vooral bekend van Zen en Tibetaans Boeddhisme) is de Bodhisattva en diens verlichte motivatie om alle wezens te helpen.
Vanwege parallellen met het Christendom is deze motivatie voor ons Westerlingen heel goed als religieuze motivatie te begrijpen. We kunnen ook denken aan mensen als Nelson Mandela, Mahatma Gandhi, Moeder Teresa, de Dalai Lama etc. Waar het bij de ‘verlichtingsgeest’ om gaat is universele en onpersoonlijke liefde. Alle grote namen die ik zojuist opgenoemd heb lijken mij duidelijke voorbeelden van Bodhisattvas (##) : mensen die niet alleen voor zichzelf leefden, maar voor het verlichten van het lijden van de gehele mensheid – of op zijn minst dat deel dat ze konden bereiken.
Minder dramatische voorbeelden zijn pleegouders die echt moeite doen kinderen te helpen, leraren die het lukt meer te doen dan overleven, vrijwilligers in kerken, verpleeg- en buurthuizen etc.
Al die handelingen kunnen, als de motivatie zuiver is, voorbeelden zijn van ‘Bodhicitta’ # ofwel de Verlichtingsgeest. Althans, volgens sommige Boeddhistische leraren.
Mijn leraren echter, uit de Gelugpa traditie binnen het Tibetaans Boeddhisme, zien dit als niet meer dan het begin. Zeker, het is heel belangrijk om die onzelfzuchtige liefdevolle houding te ontwikkelen, maar de echte Bodhicitta is de spontane wens iets te doen aan het lijden van alle bewuste wezens – en voor zo lang als nodig is. En om al die wezens te kunnen helpen kan er maar een ding gebeuren, volgens het Boeddhisme: we moeten ze uit samsara, de cyclus van wedergeboorte, helpen.
Hou in de gaten dat alle vormen van Boeddhisme dit als een gigantisch moeilijke taak zien: zelfs een Boeddha kan Verlichting niet voor ons creëren. We moeten als het ware zijn hand vastgrijpen zodat hij ons uit het water kan trekken. Op de zelfde manier kunnen we wezens niet opeens op magische wijze verlicht maken als we zelf Boeddha geworden zijn. In plaats daarvan moeten we wachten tot het moment dat zij er aan toe zijn geholpen te worden, stapje voor stapje.
Wat een Bodhisattva dus belooft, vanuit die Verlichtingsgeest of Bodhicitta, is om al die wezens te helpen verlichting te bereiken. Noodzakelijke voorwaarde daarbij: de Bodhisattva moet eerst zelf Boeddha worden. Het voornemen is dus iets gecompliceerder:
‘Ik beloof Boeddha te worden, om alle bewuste wezens uit de cyclus van wedergeboorte te kunnen verlossen’ (Andere formuleringen van de Bodhisattva Gelofte)
Dit is nogal wat, natuurlijk en om het concreet te maken zal de Bodhisattva de 6 perfecties beoefenen:
- Vrijgevigheid
- Morele zelfdiscipline
- Geduld
- Enthousiaste volharding
- Meditatieve absorptie of concentratie
- Wijsheid ofwel de realisatie van leegte. (zie ook de traditionele formulering van de zes paramita’s in de Lankavatara Sutra) *
Terminologie zoals door Pema Chodron uitgelegd in ‘The Places That Scare You‘, vertaald als ‘Als je wereld instort‘. Ik heb de Engelse editie geraadpleegd en de vertaling is van mijn hand. (recensie)
# Bodhicitta = “Bodhicitta bestaat op twee niveaus. Ten eerste is er bodhicitta zonder voorwaarden, een onmiddellijke ervaring van die vrij is van concepten, gedachten en onze gebruikelijke ‘er helemaal in meegaan’-heid. Het is iets enorm Goeds dat we zelfs niet een beetje kunnen benoemen of vastleggen, zoals in je diepste binnenste weten dat je absoluut niets te verliezen hebt. Ten tweede is er relatieve Bodhicitta, ons vermogen ons heart en bewustzijn open te houden voor lijden, zonder ons af te sluiten. (The Places That Scare You: a guide to fearlessness in difficult times, p. 6)
Feitelijk is de Gelugpa uitleg van Bodhicitta nog een stukje strikter.
## Bodhisattva = “Weinigen van ons zijn tevreden met je terug trekken uit de wereld en alleen voor jezelf werken. We willen dat onze training zich manifesteert en nuttig is. De bodhisattva-krijger belooft om die reden om wakker te worden, niet alleen voor hemzelf, maar voor het welzijn van alle wezens. (The Places That Scare You: a guide to fearlessness in difficult times, p. 122)
©Katinka Hesselink; Oorspronkelijk verschenen op: http://www.overpeinzende.nl/2011/boeddha-worden-bodhicitta-verlichtingsgeest-bodhisattva-motivatie/
Jan zegt
Vergeet zeker Thich Nhat Hanh niet in het rijtje Nelson Mandela, Mahatma Gandhi, Moeder Teresa, de Dalai Lama etc. .
Ruurd zegt
Naar verlichting voor ( en dus door ) anderen lijkt me de enige route. Wie individueel wil werken, om van daaruit naar meer mededogen te ontwikkelen loopt het risico halverwege te stranden en dus strandt wie zo begint ergens halverwege de route en kan dan zo maar ineens een botte, onhandelbare op zichzelf gerichte navelstaarder blijken – excusé le mot. Ik ken ze wel, een hele reeks zelfs. Een systematisch bijproduct, en intrinsiek risico van zulke benaderingen zoals die in mijn ogen zie bij bijvoorbeeld zoiets als zen.nl waar zelf-hulp centraal lijkt te staan.
Gewoon beginnen met de universele en in ons als sociaal dier ingebakken waarden van samen delen, er zijn voor elkaar, oprechte betrokkenheid. Dat vergt zo veel van je, dat jouw persoonlijke vervolmaking er ongetwijfeld een gevolg van is…
Mooi boekje uit de begintijd van deze stroming waarin fundamenten worden gelegd en wordt geworsteld om aan de toen heersende traditie van ‘persoonlijke puurheid’ te ontkomen: Santideva: het pad van de Bodhisattva