Is mindfulness slechts een trucje?

Mindfulness is zo populair aan het worden, dat er tegenbewegingen aan het ontstaan zijn. Dit is logisch: elke hype roept tegengas op. In boeddhistische kring wil zo nog weleens geroepen worden dat mindfulness slechts een trucje is.

In antwoord daarop: wat is een trucje?

Truc: slimme, handige manier om iets te doen[i]

In mijn beleving is dat geen goede beschrijving van mindfulness. Een trucje impliceert dat je het snel leert en slim doet. Niet dat er iets mis is met snel en slim, maar mindfulness gaat nu juist over vertragen. Dat is ongeveer het eerste wat ik op de opleiding leerde[ii].

Net als elk ambacht staat of valt mindfulness bij de kwaliteit van zowel leraar als leerling. Weliswaar wordt de leerling na acht weken in staat geacht zichzelf verder te ontwikkelen, maar dat zijn dan wel acht intensieve weken waarin dagelijks geoefend wordt.

Nu is ambacht natuurlijk net zomin een logisch woord in dit geval als ‘trucje’ – het gaat bij mindfulness, zoals bij elke meditatie beoefening, om het transformeren van je leven. Bij mindfulness wordt vooral geoefend in keuzeloos gewaarzijn [iii].

Je zou mindfulness ook kunnen zien als een instrument. Net als een mes kun je het op allerlei manieren inzetten. In het bedrijfsleven wordt het ingezet om mensen te helpen zich beter te concentreren en met als doel een lager ziekteverzuim. In de gezondheidszorg helpt het mensen om met ongeneselijke ziekte en pijn om te gaan. In de psychiatrie wordt het toegepast bij zich herhalende depressie.

In het algemeen: het helpt mensen om met (levens-)stress om te gaan.

Hoe werkt dat dan?

Op basis van mijn ervaring zie ik de volgende factoren:

• Vertragen
• Balans tussen hoofd, hart en lichaam
• Concentratie: emoties en gedachten leren sturen

Meer over deze drie factoren in het algemeen

Van deze drie factoren is vertragen vooral nodig in ons snelle moderne bestaan met Facebook, Twitter, internet en smartphones. Vertragen zit ingebakken in elke boeddhistische beoefening, maar wordt zelden geëxpliciteerd.

De balans tussen hoofd, hart en lichaam heeft ook geen traditionele boeddhistische variant, want de boeddhistische psychologie maakt geen duidelijk onderscheid tussen hoofd en hart. Je kunt de traditionele boeddhistische psychologie, de Abhidharma, alleen begrijpen als je dat weet. Wat als ‘mentale factoren’ wordt vertaald, zijn in onze terminologie bijvoorbeeld vaak emoties: aandacht, vertrouwen, haat, woede, jaloezie, liefde, geduld etc.[iv]

Het klopt ook: elke gedachte heeft een bijbehorende emotie. Dat kan een neutrale zijn, maar het kan ook een hele andere zijn dan je denkt. Een helpende gedachte kan een agressieve emotie verbergen, bijvoorbeeld. Een obsessieve verliefdheid kan met een diepe eenzaamheid gepaard gaan. Het hoort bij een meer gevorderde mindfulness beoefening om je van dit soort processen bewust te worden.

Concentratie is wel een traditionele boeddhistische beoefening – hierbij wordt in het boeddhisme getraind tot er absorptie plaats vindt: een toestand waarin verstorende emoties totaal niet meer gevoeld worden. Wie daar uit stapt, komt echter gewoon weer in de normale emotionele patronen terecht.

De MBSR Mindfulness training heeft niet zo’n diepe concentratie als doel. In plaats daarvan helpt het gewone mensen om houvast te krijgen over hun eigen emotionele en mentale processen en zich te wortelen in hun fysieke ervaring hier en nu.

Dat leidt niet tot Nirvana, maar dat gaat de meeste mensen toch niet lukken. Het leidt wel tot het beter omgaan met levensstress: pijnbeheersing, terugkerende depressie, stress op het werk enzovoorts.

En dat is niet slechts een trucje.

Bronnen