In de serie Tweespraak praten Rob en Luuk over een al of niet actueel onderwerp. Vandaag is het thema de levenslange gevangenisstraf van de crimineel Willem Holleeder.

Luuk: Twan Huys doet alles voor kijkcijfers. In collegetour, een Tv-programma waarvoor we met zijn allen verplicht belasting betalen, kunnen studenten vragen stellen aan een inspirerende gast. Presentator Huys maakte ruim baan voor Willem Holleeder, zodat deze zijn geliefkoosde rol van “de toffe peer” kon spelen. “Het spannendste televisie moment ooit”, vond Twan zelf. Zo vond hij het ook een briljant idee om oud pornoactrice Stormy Daniels over te laten vliegen vanuit de VS, zodat ze een leugenachtig verhaal kon vertellen over haar seksuele escapades met Donald Trump. In de vorige tweespraak (1) noemden we dit soort gedrag een voorbeeld van ongezond egoïsme, waarbij alles draait om -ik- en eigenbelang.

“Voor anderen is Wim een soort mythe, terwijl hij voor mij alleen maar de hel is”, zegt Miljuschka op 13 juli tegen de journalist van De Morgen. Zij is de dochter van Astrid Holleeder. In de Jordaan, waar het gezin Holleeder woonde, was Willem een reïncarnatie van Robin Hood. Hij had toch maar geld van de rijke Heineken gestolen. Onlangs werd hij tot levenslang veroordeeld vanwege zijn betrokkenheid bij vijf moorden. In de zwaar beveiligde rechtbank de Bunker in Amsterdam, waar het proces plaatsvond, was onvoldoende ruimte voor de belangstellenden.

Astrid en een andere zus van Willem getuigden tegen hem en dat werd mede zijn ondergang. De zussen blijven ondergedoken. “Ik heb hem gekrenkt, het is uitgesloten dat ik het overleef”, zegt Astrid. En haar dochter Miljuschka vult aan: ”Het naarste van alles is dat ik weet hoe het zal gaan. Dat mijn moeder op een dag koud op straat zal liggen. En dat haar lichaam een bewijsstuk wordt”.

Advocaat Wim Anker pleit voor compassie met levenslang gestraften. Hij bezoekt zijn cliënten die levenslang kregen met regelmaat in de gevangenis. Het leven is voor levenslang gestraften uitzichtloos. Op een gegeven moment komt er nauwelijks nog bezoek en is moedeloosheid en wanhoop onvermijdelijk het gevolg. Dat kan je geen mens aandoen.

Rob: Voor meneer Holleeder lijkt mij levenslang een goede oplossing voor onze samenleving, hoewel tamelijk kostbaar. Deze man lijkt in zijn leven geheel blind geworden te zijn voor zijn behoefte aan verbondenheid, alsof dat voor hem niet meer bestaat. Er is in deze man een ongezond egoïsme ontstaan, met een extreme identificatie met “ik ben vrij en doe wat ik wil”. Verbondenheid moet vroeg in zijn leven van betekenis ontdaan zijn, waardoor ‘je in liefde verbonden voelen’ buiten zijn bereik is geraakt. Ik vermoed dat als ‘verbondenheid met’ en ‘kunnen zijn wie je bent’ geen positieve betekenis heeft kunnen krijgen, mensen op zoek gaan naar een surrogaat, om toch een besef van zingeving te ervaren.

In principe ervaren we zingeving in een land als Nederland als wij ons in liefde verbonden kunnen voelen met onze omgeving. Mensen die verliefd op elkaar zijn houden zich immers in hun denken niet bezig met zingeving. Ze zijn in de zin van hun leven. Een surrogaat dat voor veel mensen verlokkelijk is, is macht hebben over medemensen. Dan kunnen ze hun over-identificatie met “mezelf kunnen zijn, koste wat het kost” uitleven. Macht willen ervaren in deze zin, zie ik niet als een behoefte maar als een zucht. Aangezien de zucht naar macht een surrogaat is, kan het niet leiden tot bevrediging. Doordat bevrediging uitblijft, wordt de zucht naar macht steeds groter.

Er is nog een ander relevant aspect van mensen met de genoemde over-identificatie. Doordat verbondenheid geen liefdevolle betekenis heeft kunnen krijgen, zien zij hun medemens als middel voor hun eigen behoeftebevrediging. Voldoet de ander hier niet aan, dan is hij of zij niet langer bruikbaar. Een effect hiervan is dat dit niet kan leiden tot introspectie. Als er iets niet loopt zoals zij dat willen, dan komt dat door de ander. Zelfinzicht en zelfcorrectie bestaan dan niet.

Ik neem aan dat meneer Holleeder niet in staat is open te staan voor introspectie. Wel dicht ik hem toe dat hij nooit uitgeleerd zal raken in hoe hij zijn medemens kan manipuleren, ook in relatie met gevangenispersoneel. De consequentie van deze aannames is dat ik niet kan geloven dat deze man ooit weer in onze samenleving dient mee te draaien, uit bescherming voor onze samenleving. Het besef dat dit sneu voor deze man is vind ik mooi, het getuigt van verbondenheid. Maar om hem ooit weer een kans te geven, mee te mogen draaien in onze samenleving vind ik vallen onder zelfverloochening van onze samenleving. We zijn dan te weinig geïdentificeerd met onze behoefte om ons veilig te weten.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.

Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.

1. verwonderd.nu