Soms ben ik zo boos dat ik het niet meer voor me kan houden. Dan gebeurt er iets kleins en dan storm ik als een tornado over iemand heen. Ik vind dit heel erg omdat ik niemand wil kwetsen en ik voel me achteraf vaak erg schuldig. Dan heb ik gevoel dat ik een slecht mens ben en dat ik eigenlijk niet boos zou mogen zijn. Tegelijkertijd is het een emotie die ik ook niet weg wil stoppen omdat dat ook niet goed voor me is. Hoe kan ik het beste omgaan met situaties waarin ik overweldigd word door woede?” ~ Rianne Pelleboer ~
In de rubriek Shoot! geeft zencoach Tom Hannes antwoord op al je levensvragen. In deze zesdelige Shoot-special bezoekt hij samen met Rianne de ‘zes rijken’:
Antwoord van Tom Hannes:
Welkom in de hel. De plaats waar heel ons bestaan herleid wordt tot de keuze tussen tyfus en cholera. Tussen verdringen van of verdrinken in emoties. Tussen ‘ik-moet-dit-want-anders-haal-ik-het-niet’ en ‘ik-mag-dit-niet-want-dan-ben-ik-een-slecht-mens’. Tussen de twee opties is geen haarbreed ruimte. Althans zo lijkt het. Want in de hel draait het – net als in de hemel – allemaal om geloof. We zijn er heilig van overtuigd dat zinnig menselijk gedrag nu eventjes niet mogelijk is. Daar is nu geen plaats voor. Dat is wat het Japanse woord voor hel ook letterlijk betekent: ‘geen ruimte’.
In de psychische hel voelen we ons acuut bedreigd in onze levensruimte. Door stress, angst, een conflict, onrechtvaardigheid of omdat we simpelweg onze zin niet krijgen. We voelen ons omsingeld en gemarteld door tegenstand en tegenstanders. We willen het liefst ontploffen om van die benauwenis af te raken. Heel verleidelijk, maar ontploffen creëert alleen maar meer hel-karma. Zo komen we er niet uit.
Een andere verleidelijke gedachte is dat de kortste weg uit de hel rust is. Eventjes ‘zen’ worden. Maar dat werkt niet. Daarvoor is de hel te acuut. Als we in de hel denken dat we rustig horen te zijn, is de neiging groot om te denken dat we nu al rustig zijn. Zo’n nep-rust is niets anders dan een hurkende duivel, klaar om toe te slaan als de aandacht verslapt. Dan ontploffen we later. Of een gemene ruis begeleidt ons gedrag en communicatie. Ook dat maakt de hel alleen maar langer en ingewikkelder.
Nog een populaire optie is: rationeel nadenken in plaats van ons te laten meeslepen door emoties. Maar helbewoners zijn uiterst slecht in denken. Ze geloven dat ze denken. In realiteit vormen ze sloganeske verhaaltjes met een demonische dader (onze baas, onze ex, onze ouders, de chauffeur in de auto voor ons, de moslims, de crisis, de maatschappij…) en een onschuldig en goedbedoelend slachtoffer (wij). En aangezien de boze ander niet op een normale manier bij zinnen gebracht kan worden, blijft terugslaan de enige redelijke reactie. Er zijn heilige landen die al tientallen jaren op deze manier heiligen hellen zijn.
Tekening: Tom Hannes, uit: Zen of het konijn in ons brein‘ uitgeverij Witsand
Wat lukt dan wel? Actief ongehoorzaam zijn. De hele boeddhistische praktijk begint met een daad van ongehoorzaamheid tegenover onze eerste impuls, die ons zo makkelijk kan overtuigen dat hij de enige keuze is. In plaats daarvan gaan we er eventjes niet op in. We gaan in staking. (Meditatie is in zekere zin een heel formele zitstaking). Niet om te tieren. Maar om te zien dat we veel ruimer zijn dan we geloven: er zijn best wel andere mogelijkheden. En om nadien de beste mogelijkheid te kiezen: eentje ingegeven door wijsheid en mededogen.
Dat kunnen we doen in drie stappen. De volgorde ervan is cruciaal.
Stap 1 is: ruimte laten aan wat je ervaart.
In de hel is die eerste impuls een agressief afwijzen. Nogal wiedes. De hel is ook een pokkensituatie! Maar dat natuurlijke afwijzen wordt in een mum van tijd het gif van haat en wrok. Ongehoorzaamheid betekent hier dus in de eerste plaats het tegendeel van afwijzen: omarmen, ruimte bieden. Het klinkt als het meest idiote dat je kunt doen in de hel en toch is dat de eerste stap.
Ruimte laten waarvoor? Voor wat je voelt. Zonder te kiezen. Voel je woede, angst, stress, pijn, wanhoop? Goed. Voel waar het in de ruimte van je lichaam raast. Laat het er zijn, met een grootmoederlijke vriendelijkheid. Zo kun je je op een stabiele manier door elkaar geschud voelen. Dit is niet hetzelfde als berusting. Er is echt iets mis. Het zou beter moeten kunnen. Maar zolang je niet begint met ruimte te laten voor wat er is, loop je steeds verder weg van een oplossing, en steeds dieper de hel in.
Stap 2: helderheid creëren.
Het hel-gevoel is een indicator dat er iets mis is. Maar die emotionele indicator waant zich een dictator die alles weet en alles voor jou beslist. Dan kom je in de problemen, want die indicator is helemaal niet slim genoeg om te begrijpen wat er aan de hand is. Daarom is stap twee helderheid creëren in je geest.
Een handige manier om dat te doen is onderscheid maken tussen wat er concreet en feitelijk gebeurd is en wat dit met jou aanvreet. Die feiten en de emoties die daardoor ontstaan hebben met elkaar te maken, maar ze zijn niet hetzelfde. Als je dat dan kan gieten in een formule, ‘als jij X doet, dan voel ik me Y’. Zo kunnen we de zaak echt aanpakken.. Zolang dat niet lukt, ben je niet helder. Neem genoeg tijd om te weten wat X precies is (want dat is niet per se de oneliner die je dictator je influistert) en wat Y precies is. Als dit goed lukt, zakt de hel-energie al meteen aanzienlijk. En dat heb je nodig voor stap 3.
Stap 3: je concentreren op een oplossing.
Dat wil zeggen: ogen en oren openhouden voor alles wat een oplossing kan bieden. Dit kan pas als je helder genoeg bent (stap 2), en dat kan pas als je ruimte gelaten hebt voor het vervelende gevoel waarmee je plots opgescheept zit (stap 1). Pas met ruimte en helderheid kan er de nodige rust en welwillendheid ontstaan op je te kunnen focussen op een oplossing. Misschien vind je er niet meteen eentje. Dat is mogelijk. Maar ondertussen leef je wel in een veel betere geestesgesteldheid om de dingen die op je afkomen aan te pakken. Efficiënter. Wijzer. Meedogender. En zoveel lichter. Door stap 1 tot 3 te herhalen, rustig, steeds verdiepend, wordt de kracht van je meedogende aanpak groter. Dat is alvast veel genietbaarder dan de natuurlijke reactie om nog wat kolen op het hellevuur te kappen.
De zes rijken
De ‘zes rijken’ maken deel uit van de klassieke boeddhistische mythologie. Daar zijn ze zes domeinen waarin je kunt terecht komen in de eindeloze cyclus van wedergeboorte. Afhankelijk van het karma dat je tijdens je leven opbouwt, word je in een volgend leven herboren in de hemel van de gelukzalige goden (deva’s), de hemel van de strijdende goden (asura’s), de wereld van de hongerige geesten (gaki’s), als dier, als mens, of in de hel. Sommige van die rijken zijn aangenaam, andere zijn pure ellende. Maar wat ze allemaal gemeen hebben is dat ze tijdelijk zijn. Zodra je karma opgebruikt is, kom je na je dood terecht in een nieuw rijk. Welk rijk dat is, hangt van de manier waarop je gereageerd hebt op wat je overkwam in het vorige rijk.Dat is de mythologische verbeelding van het hele karma-idee. Deze zes rijken kunnen we ook op een psychologische wijze lezen: we worden van moment op moment onophoudelijk herboren in een nieuwe geestesgesteldheid. Die heeft een gigantisch grote invloed op onze interactie met de wereld. De zes rijken kunnen dan gezien worden als: de roes van succes (deva), energetische daadkracht (asura), sluimerende frustratie (gaki), opgesloten zijn in routine (dier), de wereld van het sociale ik (mens) en angst en boosheid (de hel).
Ik gebruik de zes rijken heel graag als mental map. Het is zo’n beetje mijn kader geworden om concreet vorm en richting te geven aan wat het zou kunnen betekenen om een boeddhist te zijn in ons huidige verwarrende dagelijkse leven.
Deze shoots van Tom Hannes zijn afkomstig van Bodhitv een jongerenwebsite van de Boeddhistische Omroep. Het BD heeft een samenwerkingsovereenkomst met deze site.
