We zijn over de helft van de serie die ik naar aanleiding van een cursus Theologie schrijf. De inhoud van iedere les brengt mij op gedachten die ik wel wil delen. Vandaag:
Persoonlijkheid
(De sociaal-christelijke leer; deel 1)
De les heet: Sociaal-Christelijke leer, om te beginnen met een betoog over de sociale aard van de mens. De eerste zin luidt: “Het idee dat er ergens een wezen zou kunnen bestaan dat een tweede Ik-Zelf zou zijn, lijkt een onheilspellende gedachte voor de mens.” Hhn? In de diepste lagen van ons wezen zou – volgens de schrijver(s) van de cursus theologie – onwillekeurig een schrikreactie moeten ontstaan bij de gedachte aan zo’n spookachtige dubbelganger. Eerlijk gezegd schrik ik niet, omdat ik er inmiddels aan gewend ben uit te gaan van het niet bestaan van zoiets als een Ik-Zelf. Er is naar mijn opvatting géén grond voor het bestaan van één Ik-Zelf, laat staan voor een spookachtige dubbelganger! Om een (volgens deze cursus) juist begrip van socialiteit te krijgen, licht de cursus in tien uitspraken het karakter van de menselijke personaliteit toe. De tekst van de cursus is cursief geschreven. Mijn reactie (die zeker niet onfeilbaar is) staat er in gewoon Verdana achter.
- Persoonlijkheid betekent: “deelname aan het licht van de goddelijke geest. Door zijn verstand, die echter door wijsheid vervolledigd moet worden, stijgt de mens boven de wereld der dingen uit. Hij is in staat “zijn schepper te herkennen en lief te hebben”; hij is door hem “tot heer van alle aardse schepselen benoemd.” Deze omschrijving kom ik nergens tegen – in welke definitie van het begrip persoonlijkheid dan ook -. Het woord persoonlijkheid stamt af van ‘persona’, het masker dat acteurs in het Romeinse theater droegen. Tegenwoordig duidt het begrip persoonlijkheid op het pakket eigenschappen die bepalend zijn voor hoe iemand op zijn omgeving reageert. Iemands persoonlijkheid laat (in het gedrag) zien hoe iemand in elkaar zit. Dat persoonlijkheid ‘deelname aan het goddelijk licht’ betekent en dat de mens is aangesteld als baas over alle schepselen, is mijns inziens een op het Bijbelboek Genesis gebaseerde aanname.
- Persoonlijkheid betekent uniciteit. De mens is zichzelf, met dit lichaam en deze ziel, zich onderscheidend en afbakenend van elk ander wezen, nooit herhaald en nooit te herhalen. Hij wordt als origineel geboren, ook al eindigt hij vaak als kopie. Met dat laatste ben ik het wel eens. Er zijn in mijn ogen nogal wat mensen die hun uiterste best om als kopie te eindigen. Zij willen zijn als … en apen anderen – vooral idolen, influencers en ‘voorbeelden’ – na om in ieder geval niet te zijn wat ze zelf zijn. Ieder mens is uniek. Geen speld tussen te krijgen. Maar of die uniciteit zit in het hebben van een lijf en een ziel, daar ben ik minder zeker van. Dat er fysieke dubbelgangers bestaan is zeker. En de ziel is volgens mij net zo uniek als om het even welke druppel water dan ook in een oceaan. Pramahansa Yogananda zong bijvoorbeeld: “I am the bubbel, make me the sea! You and I never apart…”. Opgaan in God houdt in: de uniciteit van een afgescheiden ziel opgeven. Ga eens bellen blazen. Zolang de (fysieke) zeepbel er is, is de lucht erin afgescheiden. Zodra de fysieke bubbel uit elkaar spat, is de lucht die erin zat niet ‘weg’. Toch? Noem de lucht in de bel de ziel … het is maar een idee
- Persoonlijkheid betekent zelfstandigheid. Mensen zijn geen deel van een ander … etc. etc. … wij zijn het lichamelijke en geestelijke geheel. Dat is een visie. Je kunt stellen dat er nu ruim zeven miljard mensen op aarde rondlopen die stuk voor stuk geen deel van een ander zijn. Tegelijkertijd vormen ze samen één geheel: de mensheid. En die mensheid vormt weer één geheel met de fauna. En die vormt weer één geheel met de natuur, samen met de flora en ontelbare micro-organismen. Hoezo: zelfstandigheid? Zonder ‘de anderen´ is het met die zelfstandigheid rap afgelopen. Het is mijn overtuiging dat geen enkel mens het zonder andere mensen redt. Niet als baby, niet als kind en niet als volwassene. Nooit. Nergens. Op geen enkele manier. Zelfstandigheid is een illusie.
- De menselijke persoon is drager van zijn denken, doen en laten. etc. etc. Door onze persoonlijkheid krijgen zij (ons denken, doen en laten) het niet meer op te lossen ik-karakter. O. Nou. Volgens mij is het “ik” te vergelijken met een soort zelflerend computerprogramma dat zichzelf gedurende een mensenleven erg belangrijk kan gaan vinden, om vervolgens op de troon van het ‘persoonlijk’ bestaan te gaan zitten, waardoor het vanaf die troon het denken, doen en laten kan proberen te sturen. Ik weet niet of ik het nu goed heb geformuleerd, maar mijns inziens is het dus precies andersom.
- Persoonlijkheid betekent vrijheid … etc. etc. Het gaat hier om de vrije wil. Door die vrije wil is de mens “heer over zichzelf”, aldus de theologische uitleg. Dat niet iedereen het daarmee eens is, valt uit allerlei wetenschappelijke monden te beluisteren. Sommigen bestrijden het bestaan van een vrije wil zelfs. Maar hoe het ook zij, dat persoonlijkheid vrijheid betekent, durf ik sowieso niet te beweren. Ook hier zie ik het eerder andersom: er is vrijheid nodig om een persoonlijkheid te ontwikkelen, want onvrijheid belemmert die ontwikkeling nogal, vrees ik. En het “heer over zichzelf” zijn, klinkt mooi, maar vanaf welke leeftijd of welke mate van persoonlijkheidsontwikkeling dan? Kun je dat “heer over zichzelf” zijn ook weer kwijt raken, bijvoorbeeld door dementie? Het zijn allemaal vragen die bij mij opkomen. Bovendien vraag ik mij af wie heer is over wie, ingeval er sprake is van kopieën. (zie punt 2).
- Persoonlijkheid betekent verantwoordelijkheid. De mens mag de verantwoordelijkheid niet afschuiven …
- Personaliteit betekent geweten …
- Persoonlijkheid betekent eenzaamheid …
- Personaliteit van de mens betekent zich bewust zijn van zijn vreemde oorsprong …
- Persoonlijkheid betekent de roeping van de mens “ter gemeenschap met God ….
Je ziet, ik ben gestopt met commentaar geven. Het is natuurlijk geen onzin allemaal, maar op een of andere manier komt het bij mij niet binnen als ‘Gods woord in een ouderling’, zoals dat heet. De cursustekst lijkt vertaald uit het Engels: Personality means … Je kunt ‘means’ simpelweg vertalen met Persoonlijkheid betekent … maar dat lijkt mij te simpel. Let wel, ik weet niet of het klopt, maar als ik een en ander probeer eerst weer in het Engels te zeggen en het daarna weer naar het Nederlands vertaal, komt er heel wat anders uit de bus. Probeer het zelf maar eens. Andere vertalingen zijn dan onder meer: “houdt in dat; wil zeggen; komt neer op”. En vervolgens moet je de zinsbouw daar wat op aanpassen. Ik heb de oorspronkelijke tekst niet, maar als de cursus oorspronkelijk in het Nederlands is geschreven, wijs ik de tien punten van uitleggen grotendeels van de hand. Daar hoeft niemand het mee eens te zijn. Is het een vertaling, dan is het een beroerde vertaling. Ik zou zeggen: probeer het nog eens, maar dan met een goede vertaler… wie weet worden we het dan plotseling wél eens.
Hoe ook, de christelijke-sociale leer gaat er van uit dat de mens andere mensen nodig heeft om volledig tot zijn recht te komen. Zonder anderen, is ieder mens een eenzaam, min of meer verloren ziel. Zelfs een kluizenaar heeft anderen nodig om kluizenaar te kunnen zijn! Het is onmogelijk je uit een maatschappij terug te trekken als er geen eens een maatschappij is om je uit terug te trekken. Dat je als mens óók verbonden bent met God, omdat God mensen heeft gemaakt om zelf niet alleen te zijn … dát is een aanname die ieder kan en mag erkennen of afwijzen. Voor christenen is die keuze uiteraard: erkennen. Maar ook zonder God blijft overeind dat een mens andere mensen nodig heeft om zelf ten volle mens te kunnen zijn. Of ieder mens uniek is, weet ik niet. Ja, als je stelt dat er maar één is zoals jij. Maar dat geldt dan volgens mij ook voor kippen, varkens, ganzen en noem de hele fauna maar op. Ieder ‘sentient being’ is uniek. Tegelijkertijd kun je je als mens in die uniciteit ongelooflijk eenzaam voelen. Dat is evenwel voor een deel een door cultuur bepaalde eenzaamheid. En de cultuur waarin je als mens opgroeit, is in hoge mate bepalend voor de vorming van je persoonlijkheid. Hier in het westen werkt de cultuur volgens mij de ontwikkeling van egoïstisch als egocentristische persoonlijkheden in de hand. Een egocentrisch mens zal dan eenzaamheid sterker voelen dan de egoïstisch ingestelden, doordat laatstgenoemde schijt heeft aan de noden, behoeften, gevoelens en gedachten van anderen zolang hij (of zij) deze maar kan uitbaten voor het eigen gerief en gelijk. Dat is niet christelijk! De egocentrische mens echter kan zich heel erg eenzaam voelen doordat hij (of zij) de noden, behoeften, gevoelens en gedachten van anderen maar al te graag wil respecteren (zeer christelijk!), maar vaak volstrekt verkeerd interpreteert doordat hij (of zij) steeds van de eigen noden, behoeften, gevoelens en gedachten uitgaat en vaak onbewust meent dat anderen dezelfde noden, behoeften, gevoelens en gedachten heeft als hij/zijzelf! Het gevolg is dan vaak miscommunicatie, teleurstelling en inderdaad… diepe eenzaamheid. “Ik snap het niet, anderen snappen mij niet.” Compassie is hier meer dan een sleutelwoord. Het is bijna een panacee! Compassie is alleen niet bij christenen in pacht.
Nogmaals, het begrip persoonlijkheid duidt op het pakket eigenschappen die bepalend zijn voor hoe iemand op zijn omgeving reageert. Iemands persoonlijkheid laat (in het gedrag) zien hoe iemand in elkaar zit. Het hebben van een persoonlijkheid is – naar ik meen – niet voorbehouden aan christenen. Het staat iedere persoonlijkheid vrij om het volstrekt met de theologische uitleg van het begrip ‘persoonlijkheid’ oneens te zijn, zonder daardoor meer of minder te zijn dan de persoon die de uitleg wel omarmt.
