• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dood aan de Boeddha

Dood aan de Boeddha

16 september 2012 door Taigu

Geen boek heeft me de afgelopen dertig jaar voor zulke knagende existentiële vragen geplaatst als Stephen Batchelor’s Confession of a Buddist Atheist uit 2010. Een vriend gaf het mij voor mijn vijftigste verjaardag, vorig jaar augustus.

Batchelor kende ik als de auteur van Buddhism without Beliefs, een klein meesterwerkje uit 1997. De uitdaging is om in jouw concrete situatie, oog in oog met de eindigheid van je leven, voor jezelf een boeddhaweg te vinden, betoogt hij hierin. Boeddhistische tradities zijn hierbij eerder hinderpaal dan houvast.

stephen batchelor
stephen batchelor

Vanwege deze stellingname heeft Buddhism without Beliefs het nodige stof doen opwaaien. Batchelor beschrijft klassieke leerstukken als karma en reïncarnatie als historisch gedateerd geloofsgoed dat hij als boeddhistisch agnost niet kan overnemen. Dit was en is tegen het zere been van menig traditionalist. Volgens sommigen plaatst Batchelor zich hiermee zelfs buiten de orde van ‘het’ boeddhisme.

Aloude vragen. Zou de Boeddha in de tegenwoordige tijd zelf een boeddhist zijn geworden en Jezus een christen? Max Weber, de Duitse socioloog, schreef in de eerste helft van de vorige eeuw in een beroemde analyse van de bronnen van macht en gezag dat na het leven van een charismatische leider altijd een periode aanbreekt waarin de oorspronkelijke inspiratie ten prooi valt aan institutionalisering en traditie.

De vraag is of boeddhisten en christenen in onze eigen tijd een nieuwe Boeddha of een nieuwe Jezus wel zouden herkennen en erkennen. In zekere zin valt Batchelor hetzelfde lot ten deel als enkele decennia terug de rooms-katholieke theoloog Edward Schillebeeckx.  Deze mocht zich bij de Vaticaanse orthodoxie komen verantwoorden voor zijn boek Jezus: het verhaal van een levende (1974). Mutatis mutandis vertoont de strekking daarvan parallellen met Buddhism without Beliefs.

zenAls je zoals ik beïnvloed bent door de levensbenadering van het zenboeddhisme, dan zul je gemiddeld genomen waarschijnlijk opener staan tegenover de ideeën van Stephen Batchelor. Zen cultiveert consequent het charisma en probeert al vijftienhonderd jaar lang weg te blijven uit iedere vorm van institutionalisering, ook al heeft het ten gevolge van de werking van de menselijke natuur zijn eigen tradities, bijgeloof en dor hout dat op gezette tijden gekapt moet worden.

“Niets heiligs,” sprak Bodhidharma, volgens een kwestieuze overlevering de monnik die rond 500 na Christus het zenboeddhisme van India naar China bracht. En aan Lin chi, een meester uit de eerste eeuwen van de zentraditie in China, wordt het gezegde toegeschreven: ”Als je een Boeddha tegenkomt, dood hem dan.” Dood aan de Boeddha, maar niet in letterlijke zin. Je voorstelling kan in de weg staan van de ervaring waar het om gaat – dat wordt bedoeld. Het is dezelfde reden waarom bijvoorbeeld ook het Oude Testament het verbiedt om afbeeldingen te maken van Jahweh.

Aan Confession of a Buddhist Atheist begon ik vol verwachting. In het boek verweeft Batchelor het verhaal van zijn eigen leven met dat van ‘de’ Boeddha. Met de wetenschap van zijn ontwikkelingsproces tot nu traceert hij de vroegste zaden van zijn twijfel al terug in de tijd tot het moment dat hij als beginnend monnik in een Tibetaanse traditie in India getuige was van een ritueel van een lama om natuurverschijnselen te bezweren.

stephen batchelor 2Zijn leermeesters blijken fraaie formules te hebben en een onbegrensd vertrouwen dat hun Tibetaanse boeddhisme antwoord geeft op alles. Hun gezag begint voor hem echter af te brokkelen wanneer ze niet overtuigend kunnen of willen ingaan op Batchelor’s actuele vragen, gevoed door zijn diepgaande studie van westerse waarden in het algemeen en die van het existentialisme in het bijzonder. Naderhand zou hij uit de orde treden.

In veel opzichten is het een prachtig boek, al is het maar om de onconventionele reconstructie die Batchelor maakt van het leven van de Boeddha. Hij bevraagt de bronnen op een originele manier en niet vanuit de religieuze projectie anno nu die de Boeddha volgens een zich tot vervelens toe herhalend patroon een heldenepos toedicht. Volgens Batchelor was het in werkelijkheid een man die soms bedenkelijke compromissen sloot met wereldlijke machten om zelf het vege lijf te redden en zijn geestelijke erfenis veilig te stellen voor latere generaties.

ZazenNaarmate ik vorderde in het boek bekroop mij steeds meer een gevoel van deceptie. De Batchelor van Buddhism without Beliefs lijkt je een zetje te geven om het verwarrende proces in te gaan dat kan uitmonden in realisatie van wat ik maar noem: je oorspronkelijke gelaat. Als je Confession of a Buddhist Atheist echter leest, dan ga je je afvragen of hij eigenlijk wel ooit een staat bereikt heeft waarin de geest zich over hem heeft uitgestort, al was het maar even, voor een heel kort, voorbijgaand moment. Dit was voor mij een grote teleurstelling.

Maar waarom eigenlijk een teleurstelling? Piekerend, pratend met de enkeling die zich in mijn gevoel kan verplaatsen, verschoof mijn teleurstelling in de richting van twijfel aan mezelf. Zouden de Batchelor van Buddhism without Beliefs en die van Confession of a Buddhist Atheist in feite niet een en dezelfde zijn? Is mijn voorstelling van de geest die zich uitstort niet evenzeer een uitdrukking van een door hoop gevoede projectie die Batchelor’s existentiële toets der kritiek niet kan doorstaan? Met andere woorden: ‘Does he get it because he doesn’t get it?’

Maandenlang hebben deze vragen mij nu beziggehouden en het eind is nog niet in zicht. Nu eens ga ik de ene kant uit, dan weer de andere. Het is voor mij een levensechte koan geworden die, zoals dat gaat, als een steen op mijn maag ligt totdat er vanuit onverwachte hoek nieuw inzicht doorbreekt en het subject dat deze twijfel kent, zich oplost in harmonie met de Tao. Wat een klasse dat een boek je zo kan raken!

herman hesse
herman hesse

Batchelor’s positiebepaling doet me denken aan een ander meesterwerkje, Hermann Hesse’s roman Siddharta. Ook daarin gaat de hoofdpersoon zijn eigen, individuele weg. Het boek speelt in de tijd van de historische Boeddha en het is louter toeval dat de hoofdpersoon een naam met hem deelt. Tijdens hun spirituele zoektocht ontmoeten Siddharta en zijn metgezel de Boeddha in hoogsteigen persoon. Zijn vriend treedt toe tot diens sangha, maar Siddharta gaat zijns weegs, voort op het pad naar bevrijding op zijn termen.herman hesse boek Siddharta

Hermann Hesse is in mijn studententijd, dertig jaar terug, de laatste moderne auteur geweest die met een boek zulke diepe lagen van existentiële twijfel wist aan te boren als Stephen Batchelor nu. Dat was niet met Siddharta, maar met De steppewolf. Ik las het samen met een vriend en we waren er geruime tijd kapot van, evenals enkele anderen in onze kring die het op hun beurt weer lazen.

de steppewolfZo’n mentale rollercoaster, zo’n ontmaskering van de veilige waarheden van alledag. Voor ons was het zaadje van ontwaken gezaaid, al vindt Harry Haller, de centrale figuur, zijn bevrijding niet in ‘verlichting’ (wat dat ook moge zijn), maar in de absolute schoonheid van kunst en muziek en andere ‘eeuwige ideeën’ van Plato. Dit voor zover er een betrouwbare conclusie is te verbinden aan dit knotsgekke boek met vele losse eindjes en dito mogelijkheden tot interpretatie. Maar het herinnert ons aan een stelling van Roberto Assagioli, de vader van de psychosynthese, dat er verschillende verlichtingswegen zijn die naar Rome leiden.

Opeens zie ik Bodhidharma voor me, nu niet zoals in de legende in gesprek met de Chinese keizer, maar met Tenzin Gyatso en Joseph Ratzinger: Zijne Heiligheid Dalai Lama XIV en Zijne Heiligheid paus Benedictus XVI. “Niets heiligs,” mompelt Bodhidharma in zijn baard. Hij buigt diep, keert zich om en lost zich op in de wijsheid voorbij alle wijsheid.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boeddhisme, Columns, Jules Prast Tags: Boeddha, dood, Herman Hesse, Jules Prast, printbatch2, Steppewolf

Lees ook:

  1. Veertig boeken over zen en boeddhisme
  2. De anti-consensusboeddhist
  3. De Boeddha als kompas
  4. Een onverzettelijkheid van geloof

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Annemiek Deerenberg zegt

    16 september 2012 om 23:44

    Mmm-mmm Delen is rijkdom…

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (1961) is historicus, auteur en zenboeddhist met een zwak voor de nembutsu. Hij laat zijn geest vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
31 mrt
Online service Bibliotheek Stichting Bodhisattva
31 mrt 23
01 apr
Energiecentra in balans | Live en Online Workshop Kum Nye Yoga
1 apr 23
01 apr
Ontdek het Boeddhisme
1 apr 23
02 apr
Medicijnboeddha ceremonie | Live en Online
2 apr 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Noem mij Jimmy

    Taigu - 30 maart 2023

    Na slechts één termijn in het Witte Huis werd de wat verlegen Democraat Jimmy Carter aan de stembus verslagen door zijn Republikeinse tegenstrever Ronald Reagan. Hij trok zich vanuit het centrum van de macht in Washington, DC terug naar Plains, in Georgia, een dorp met 700 bewoners. Daar zette hij zijn oude gebruik voort om wekelijks les te geven op de plaatselijke zondagsschool van zijn baptistische gemeente.

    Boekbespreking- De beste filosofische ideeën om je moraal te verbeteren

    Erik Hoogcarspel - 29 maart 2023

    Het begrip ‘moraal’ is niet voor iedereen even duidelijk, dus laat ik hier eerst een definitie ervan geven. In het algemeen is ethiek het nadenken over wat je hoort te doen en waarom. Moraal is het stelsel van normen (gedragsregels) en waarden (dingen waar je om geeft) dat daarmee samenhangt. Waarom zou iemand nu zijn moraal willen verbeteren? Klaas Rozemond, filosoof, jurist en universitair hoofddocent strafrecht aan de VU, is ervan overtuigd dat hier een grote behoefte aan is.

    De dingen zijn zoals ze zijn en daar dien je bij te blijven

    gastauteur - 29 maart 2023

    Femke is moeder van een zoon van 11 jaar oud, een gevoelige jongen die al vanaf zijn zesde niet meer naar school gaat. Na zes weken in groep 3 viel hij uit. Hij is hoogbegaafd en kan vanwege zijn eigen manier van leren en onderzoeken niet aarden in een schoolse omgeving. Hij zat toen hij uitviel al in een Leonardo-klas, een onderwijsvorm voor hoogbegaafde kinderen van 4 tot 12 jaar, aldus moeder Femke, maar ook dat paste helaas niet.

    Wanneer iedereen liegt, weet niemand nog wie er liegt

    Kees Moerbeek - 19 maart 2023

    Een staatsgreep, of het manipuleren van het politieke systeem zijn voorbeelden van andere manieren om aan de macht te grijpen dan verkiezingen. Onverbloemde macht is echter beperkt houdbaar en macht verkregen met geweld vraagt meer geweld om het in stand te houden.

    Geschiedkundige Romila Thapar – de stem van afwijkende meningen

    Kees Moerbeek - 12 maart 2023

    Romila Thapar is een van India’s meest vooraanstaande geschiedkundigen. In haar boek Voices of Dissent (2020) beschrijft ze de rol van het ‘meningsverschil’ in de verschillende periodes van de Indiase geschiedenis. De Boeddha was een van degenen die vraagtekens zette en met een alternatief kwam. Dit artikel gaat met grote stappen door haar boek.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Tussen zijn en denken vind je de deur naar non-dualiteit
    • Het jaar 2023 – dag 89 – 1aprilkikkerinjebil
    • Extinction Rebellion bezet stadhuis bij actie tegen Amsterdamse kolen  
    • Boeddhistische doeners en denkers – de serie (65)
    • Tibetaanse schrijver veroordeeld tot 4 jaar voor verdediging Tibetaanse taal

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens