• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Tiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Westers boeddhisme in een radicaal veranderd levensbeschouwelijk landschap

25 februari 2019 door Edel Maex

De Amerikaanse zenleraar Norman Fischer stelt in een artikel over wat hij ‘unaffiliated buddhists’ noemt: ‘Religion is evolving under our noses, but we are not noticing it because we are stuck on old forms and old terminologies.’ (Shambala Sun, Spring Issue 2010).

Boeddhisme en religieuze identiteit

In het Westen zijn levensbeschouwingen steeds gebonden geweest aan een volk. De God van de joden was de God van het volk. Dit zorgt voor een link tussen levensbeschouwing en identiteit en daarmee ook voor de steeds terugkerende vraag naar getalsterkte. Voor het Westen is dit zo vanzelfsprekend dat we ons nauwelijks realiseren dat dit cultureel bepaald is.

In het Oosten daarentegen waren het doorgaans enkel de ‘professionals’, leraren, monniken en priesters, die een levensbeschouwelijke identiteit hadden, terwijl de ‘cliënten’ vrij gebruik maakten van de diensten van alle tradities, soms met een zekere voorkeur, vaak ook zonder goed op de hoogte te zijn van de specifieke verschillen.

Waar het Westen godsdienstoorlogen gekend heeft die in wezen oorlogen waren tussen volkeren of bevolkingsgroepen met een levensbeschouwelijke identiteit, bleven ideologische conflicten in het Oosten beperkt tot conflicten tussen professionals. (Wat oosterse volkeren uiteraard niet belette om andere excuses te zoeken om oorlog te voeren.)

Onder invloed van de monotheïstische religies zien we ook in het Oosten het idee van religieuze identiteit ontstaan. Tegelijkertijd is in het Westen het idee ontstaan van een religiositeit of spiritualiteit die niet gebonden is aan een instituut.

In België definiëren we om die reden de boeddhistische gemeenschappen als: zij die het onderricht geven en zij die er van wensen te genieten. Strikt genomen hebben enkel de leraren de identiteit boeddhist. Degenen die van het onderricht wensen te genieten hoeven helemaal geen boeddhist te zijn. De term ‘unaffiliated’ of ongebonden boeddhist is in die zin een oxymoron dat verwijst naar de situatie zoals in het boeddhisme eigenlijk altijd geweest is.

Er is een tussengroep van serieuze studenten die zich expliciet naar het boeddhisme engageren. Dat is moeilijk denkbaar buiten een sangha of leraar. Je zou het woord boeddhist enkel voor die groep kunnen gebruiken, maar dat verengt het terrein en creëert ‘ongebonden’ boeddhisten die zich dan ook weer willen laten gelden.

Daarom is het correcter de term boeddhist te vermijden en bij voorkeur het adjectief te gebruiken: boeddhistische monnik, boeddhistisch leraar, boeddhistisch student of beoefenaar.

Bricolage

De veranderde ervaring van religie leidt tot heel wat begripsverwarring. Woorden als religie, levensbeschouwing, geloof, overtuiging, spiritualiteit verliezen iedere vanzelfsprekendheid.

Er is atheïstische spiritualiteit en niet-confessionele religie. Sommige mensen noemen zich religieus maar niet gelovig of gelovig maar niet behorend tot een kerk of instituut. Het woord spiritualiteit wordt geherdefinieerd als een beleving die niet meteen naar een bepaalde religie moet verwijzen. Psychologen accapareren het woord en introduceren de notie spirituele intelligentie.

Het zijn allemaal voorbeelden van hoe ons oude taalgebruik niet geschikt is voor een situatie die, met de woorden van Norman Fisher, onder onze neus ongemerkt veranderd is.

Sociologen merken de verschuiving wel op en spreken van bricolage, religie à la carte, een religieuze supermarkt waarbij iedereen zijn eigen religie naar eigen wensen samenstelt. Deze termen worden in religieuze middens vaak met geringschatting gehanteerd, als een symptoom van de vervlakking van de westerse mens.

Het hangt er vanaf vanuit welk mensbeeld je naar deze fenomenen kijkt: Zie je de mensen door de metafoor van een kudde schapen die door een herder moeten geleid worden? Of zie je ieder mens als intrinsiek perfect, als drager van de boeddhanatuur? Het maakt een groot verschil.

De metafoor van de relatie tussen een herder en zijn kudde moet voor een herdersvolk wellicht veel betekenis gehad hebben. Maar voor de moderne westerling voelt het niet meer oké om vergeleken te worden met een kudde schapen die moet geleid worden.

Maar als ieder mens drager is van de boeddhanatuur, dat wil zeggen het vermogen tot ontwaken in zich heeft, dan is wat wij nu bricolage noemen een teken van emancipatie. Het legt de verantwoordelijkheid eindelijk terug waar ze hoort. Bij de mens. Het is de erkenning van de mens als auteur en erfgenaam van zijn daden.

Het beeld van de religieuze supermarkt is dan vooral een beeld van de bewuste consument. Betekent dat het einde van de levensbeschouwelijke tradities? Allerminst, net zo min als de vrije markteconomie het einde van de supermarkt betekent. De bewuste consument gaat op zoek naar kwaliteit. Iemand zal die kwaliteit moeten leveren.

De levensbeschouwelijk tradities, ook zij die zich niet als religieus beschouwen, zijn dragers van menselijke wijsheid, van geschiedenis, van verhalen en inzichten. Het is hun verantwoordelijkheid die te bewaren, te vernieuwen en beschikbaar te stellen voor een plurale samenleving.

Het is al zo ver

Om weer aan te sluiten bij Norman Fisher: het gebeurt voor onze neus. Het is niet iets wat gaat gebeuren. Het is al zo ver in de beleving van de mensen, ook al hebben we er nog niet een algemeen aanvaard vocabularium voor.

Twee recente en niet onproblematische ontwikkelingen kunnen in dit licht misschien beter begrepen worden:

De recente onthullingen van seksueel misbruik in de Rooms-katholieke kerk. Seksueel misbruik komt overal voor. Het is geen symptoom van seksuele geaardheid of van een celibatair leven. Het is een symptoom van machtsmisbruik . Het is je macht gebruiken, de ander onderwerpen aan je (in dit geval seksuele) behoefte. Het komt dan ook het meest voor in relaties die op macht gebaseerd zijn. Dit geldt niet minder voor gezinnen als voor instituten. Dit geldt even goed binnen het huwelijk als in minder ‘legitieme’ relaties.

De reden dat het seksueel misbruik in de kerk, wat in de meeste gevallen jaren geleden heeft plaatsgevonden, nu massaal aan het licht komt is omdat de vanzelfsprekende macht die het religieuze instituut toen had, nu zijn vanzelfsprekendheid verloren heeft. Mensen hebben geen moeite meer om te spreken over wat ze jaren lang uit angst verzwegen hebben. Het instituut is zijn macht kwijt.

Een ander heikel punt is het hoofddoekenprobleem. Weinig vraagstukken puzzelen ons zo sterk. De discussie blijft verder gaan en niemand komt met een antwoord waarbij iedereen opgelucht ademhaalt en dan denkt: ja natuurlijk.

De reden waarom het probleem ons zo puzzelt is wellicht omdat we enerzijds vinden dat in onze samenleving iedereen recht heeft op zijn overtuiging, op zijn symbolen en gebruiken. Dat is wat we willen als ‘bewuste consument’: de vrijheid om zelf te kiezen. Maar het probleem is dat we het feit van een vrouw om religieuze redenen te verplichten om een hoofddoek te dragen, een symptoom is van een visie op religie die wij als ‘bewuste consument’ al lang achter ons gelaten hebben en waar we absoluut niet meer naar terug willen.

Als in een Russeliaanse paradox oscilleren we op en af van ja naar nee en terug.

Zeer voorlopig besluit

‘Religion is evolving under our noses, but we are not noticing it because we are stuck on old forms and old terminologies.’

Het is meer dan waar. Of we het willen of niet, er is iets wezenlijk veranderd in hoe de westerse mens religie beleeft. Maar we lopen achter. Wat we missen is de goede woorden om hierover te spreken.

Het boeddhisme in het Westen komt terecht in een radicaal veranderd landschap. Een landschap dat het historisch niet vreemd is, waar het zelf een belangrijke bijdrage aan levert.

Er is geen enkele reden voor het boeddhisme om zich aan te passen aan de ‘old forms and terminologies’. Integendeel, een belangrijke bijdrage van het huidige westerse boeddhisme kan zijn om deze nieuwe vormen zichtbaar te maken en nieuwe terminologieën expliciet te maken


 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Boeddhisme, Columns, Edel Maex Tags: boeddhanatuur, Boeddhisme, Edel Maex, hoofddoeken, identiteit, katholieke kerk, misbruik, Norman Fisher, oosten, religieuze supermarkt, veranderd, westen

Lees ook:

  1. Moet ik een leraar hebben?
  2. Edel Maex – niets bijzonders
  3. Oost en West: een culturele Rorschach
  4. Nobody knows

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Piet Nusteleijn zegt

    26 februari 2019 om 09:33

    Wat is dit een helder betoog, zeg!

  2. Louise Holsters zegt

    26 februari 2019 om 12:18

    Heel boeiend artikel. Dank voor deze openheid het help me om meer inzicht te krijgen in deze veranderlijke tijd.
    Louise

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 25 april 2021
    Open les Kum Nye Tibetaanse Yoga | Online
  • 25 april 2021
    Boeddhisme in een notendop
  • 25 april 2021
    Leren mediteren
  • 26 april 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 27 april 2021
    Volle Maan Chant
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Van de bergen naar de stad

Kees Moerbeek - 18 april 2021

De leiders van het Nieuwe Boeddhisme (shin bukkyō) beweerden dat het Japanse boeddhisme evolutionair de meest geavanceerde vorm was van Boeddha’s leer. Anderen gingen zelfs zover om te beweren dat het zuivere boeddhisme alleen in Japan bewaard is gebleven.

Het zelfgekozen levenseinde

Erik Hoogcarspel - 15 april 2021

Je hoort steeds meer tegenwoordig dat een leven “voltooid” kan zijn, alsof het leven een klus is die je moet klaren. Ik begrijp het gevoel, maar uit de bijna-doodervaringen blijkt dat mensen die op het randje zijn geweest opeens andere opvattingen hebben gekregen.

De brug tussen China en Japan

Kees Moerbeek - 4 april 2021

Toen het koninkrijk Silla zich in het jaar 57 losmaakte van China, ontstonden de Drie Koninkrijken van Korea. Dit waren: het koninkrijk Goguryeo, het koninkrijk Baekje en het koninkrijk Silla. Dit artikel gaat met grote stappen door de geschiedenis van Korea. Eeuwenlang was het land de brug die China met Japan verbond en ook de brug waarover de Boeddha naar Japan reisde.

Ardan

Ardan - 4 april 2021

...

Over het lijden van boeddhisten in Bangladesh

Kees Moerbeek - 28 maart 2021

Bangladesh werd in 1971 na een wrede onafhankelijkheidsoorlog onafhankelijk van Pakistan. Dit ‘land van de Bengalen’, de letterlijke betekenis van ‘Bangladesh’, is de delta van de rivieren de Ganges en de Brahmaputra en grenst zowel aan India als aan Myanmar. Zo’n 0,6% van de ruim 162 miljoen Bengalen is Theravada boeddhist en 95% is moslim. In 1988 werd de islam er staatsgodsdienst. Dit artikel gaat over de grote lijnen van de positie van de boeddhisten.

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

Meest recente berichten

  • Het jaar 2021 – dag 112 – overcome corona
  • Dag van de Aarde – Dalai Lama: Geen oplossing tenzij we samenwerken
  • Boeddhistische doeners en denkers – de serie (46)
  • De Bijbel – Wat je kunt doen tegen pandemiemoeheid
  • HRW – Nieuwe aanpak nodig om voortdurend politiemisbruik in VS aan te pakken

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Boeddhistisch Dagblad
Powered by  GDPR Cookie Compliance
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Bezoekersstatistieken

We gebruiken Google Analytics voor het bijhouden van bezoekerscijfers.

Dit helpt ons bij het verbeteren van de website; zo weten we wat wel en niet gebruikt of gelezen wordt.

Alle cookies staan uit in je browser. Zet cookies aan alsjeblieft, als je wil dat we je voorkeuren opslaan,

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens