• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Oost en West: een culturele Rorschach

Oost en West: een culturele Rorschach

13 mei 2019 door Edel Maex

Of ik iets kan schrijven over de aantrekkingskracht van het Oosten op ons westerlingen, zelfs op vrijzinnig humanisten? Met meteen een excuus voor de enorme generalisatie door te spreken over ‘het Oosten’.

De generalisatie is symptomatisch op zich. Onze kennis van het Oosten is vaak gering. Hoe geringer hoe meer comfort. Je kunt het zo vaag houden dat je hetzelfde effect krijgt als bij het kijken naar de wolken. Je kunt er eender wat in zien. En wat je ziet zegt heel weinig over de wolken maar wel over je eigen geest.

Zo projecteren we in ‘het Oosten’ onze verlangens, ons gemis, alles wat we aanvoelen als een tekort in ‘het Westen’. Een reis naar Azië kan dan heel ontnuchterend zijn, tenminste als je er in slaagt even van het platgetreden toeristische pad af te wijken.

Zelf ben ik het meest vertrouwd met het boeddhisme. Maar het boeddhisme zoals zich dat nu in het Westen aandient, staat behoorlijk ver af van wat je in Azië aantreft. Wat de meeste westerlingen bij voorbeeld niet beseffen is dat er nergens meer gemediteerd wordt dan in het Westen. Zelfs in Chinese of Japanse zenkloosters, toch de meditatietraditie bij uitstek zou je denken, is meditatie een marginaal gegeven en staat ritueel veel meer op de voorgrond.

Wat kunnen we leren uit deze culturele Rorschachtest? Ik zie twee tendensen. Eén die ik bijzonder boeiend vind, één die mij grote zorgen baart.

De eerste tendens heeft te maken met het spanningsveld tussen religie en moderniteit. Voor Kant gaat de verlichting over de moed om zich van zijn eigen verstand te bedienen. Critici van de Islam verwijten haar van nooit de verlichting doorgemaakt te hebben. Dit is mijns inziens geen faire kritiek. Geen enkele religie heeft de verlichting doorgemaakt. De emancipatie van het denken heeft zich nog lang niet op religieus gebied doorgezet. Het middeleeuwse conflict tussen religie en wetenschap is nog altijd even actueel.

‘Le cœur a ses raisons que la raison n’a pas.’ Misschien heeft de rede zich een beetje geëmancipeerd, het hart zeker niet. We missen zelfs een geschikte woordenschat. Moeten we het hebben over niet-confessionele religie of humanistische spiritualiteit? In het Westen leeft in ieder geval een verlangen naar een religie, levensbeschouwing, spiritualiteit die compatibel is met de moderniteit, de verlichting, de emancipatie van het individu.

In het Oosten ontstond in de vorige eeuw een gelijkaardig verlangen. Door het contact met het Westen gingen oosterse intellectuelen op zoek naar emancipatie. Zij inspireerden zich op Heidegger, Schopenhauer, Nietzsche. Zij lazen William James over de psychologie van de religieuze ervaring. Binnen het boeddhisme ontstonden vernieuwingsbewegingen geïnspireerd op de westerse moderniteit.

Het zijn deze bewegingen die de overstap naar het Westen gemaakt hebben. Over de grens tussen oost en west heen reikten individuen op zoek naar een humanistische spiritualiteit, een religieus beleven ontdaan van dogma en bijgeloof, elkaar de hand. Scharff toont in zijn boeiend essay “Buddhist Modernism and the Rhetoric of Meditative Experience”i aan hoe veel van wat wij typisch boeddhistisch noemen, herimport is van westerse ideeën.

Op zich is hier niets mis mee. Het is een positieve evolutie. Vanuit het Westen gezien opent het boeddhisme een perspectief op een (post)moderne religiositeit die humanistisch is, die de individuele ervaring en autonomie waardeert, die op geen enkele manier in strijd is met de rationaliteit en het wetenschappelijk denken.

Een tweede tendens die ik zie, baart mij grote zorgen. Het is een heel onrealistisch idealiseren van goeroes en verlichte meesters.

Als westerlingen gaan we gebukt onder een diep geworteld gevoel van tekort te schieten, van niet goed genoeg te zijn. Daartegenover creëren we idolen, ideaalbeelden van mensen die de top wel bereikt hebben. We doen dat overigens niet enkel op spiritueel vlak. We verliezen daarbij ieder gevoel voor realisme. Deze idolen moeten dan ook echt perfect zijn. Als ze op een bepaald ogenblik toch al te menselijk blijken en van hun voetstuk vallen, zijn we genadeloos. Hun functie is het om aan onze fantasie te beantwoorden en ons tekortschieten goed te maken.

Met het boeddhisme is het ideaal van de verlichting meegekomen. Een ideaal dat overigens minder oosters is dan we denken en dat erg beïnvloed is door de opvattingen van William James over mystiek en de religieuze ervaring.

Ons verlangen naar de ideale meester creëert vacatures die blijkbaar snel ingevuld worden. Het is schokkend te zien hoe bereid we in het Westen zijn om te geloven in verlichte leraren. Alle rationaliteit, alle autonomie evaporeert oog in oog met iemand die zich als verlichte leraar presenteert. Kants verlichting kan niet verder weg zijn. Afhankelijkheidsrelaties inclusief alle daarbij horende misbruiken zijn dan ook legio.

Het boeddhisme brengt een grote rijkdom aan praktijken en filosofisch debat met zich mee. We hebben hier in het Westen nog maar net het tipje van de sluier opgelicht. Daarenboven is het voor ons, anders dan in het Oosten, niet belast met een premodern verleden. Dat biedt enorme mogelijkheden. Maar we zien met het boeddhisme onvermijdelijk ook een premodern Azië meekomen.

De cruciale vraag is of het contact met het Oosten en in het bijzonder het boeddhisme ons verder de (post)moderniteit in brengt of ons meteen via sterk hiërarchische en afhankelijke leerling- leraar relaties meteen terug de middeleeuwen in katapulteert.

Het blijft een open vraag hoe wij hier in het Westen zullen mee omgaan. De keuzes liggen bij ons. De geschiedschrijvers van de komende generaties zullen ons antwoord formuleren.

i http://buddhiststudies.berkeley.edu/people/faculty/sharf/documents/Sharf1995,%20Buddhist%20Modernism.pdf

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Dharma en filosofie, Edel Maex Tags: Edel Maex, Heidegger, Kant, Nietzsche, Rorschachtest, Schopenhauer, westen

Lees ook:

  1. Oost en West: een culturele Rorschach
  2. Westers boeddhisme in een radicaal veranderd levensbeschouwelijk landschap
  3. Moet ik een leraar hebben?
  4. Taigu – omdat er iets is en niet niets

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Henk van Kalken zegt

    14 mei 2019 om 09:14

    De relatie tussen leraar en leerling kan buitengewoon heilzaam zijn, maar bergt zeker ook gevaren in zich. Zowel voor de leraar als de leerling. In vele boeddhistische centra heb ik gezien hoe de westerlingen de gebraden duiven op gouden schoteltjes aandroegen voor de leraren en dan velen van hen het gewicht van die weelde niet aankonden. Seksueel, financieel, kortom machtsmisbruik waren het gevolg waardoor vele leerlingen beschadigd en gedesillusioneerd afhaakten. De relatie met een spirituele vriend/vriendin is – zeker in het vajrayana en dzogchen – essentieel. De waarachtige leraren benadrukken zelf dat een goede leraar met een lantaarntje te zoeken is, niet alleen in het Westen, maar ook in het Oosten. De essentie van een leraar – leerlingen relatie gaat echter ver voorbij het hiërarchische en afhankelijke.
    De invloed van verschillende culturen op elkaar op wereldschaal is evident.
    Veel mensen die in ons Westen zijn vastgelopen in hun leven en denken een mooie toevlucht te kunnen vinden in een mooie oosterse mystieke setting komen meestal helaas van een koude kermis thuis. De Dalai lama zei ooit hikkend van de lach dat we in Nederland een tulpenboeddhisme moesten ontwikkelen. Zoekers moeten kritisch blijven en deze wijsheid samen met hun leraar in alle veiligheid lachend in hun leven integreren.

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
04 feb
Innerlijke ruimte | Live en Online Workshop Kum Nye Yoga
4 feb 23
05 feb
Zen ochtend met Doin Sensei
5 feb 23
05 feb
Medicijnboeddha ceremonie | Live en Online
5 feb 23
05 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
5 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Periyar E.V. Ramasamy de hemelbestormer

    Kees Moerbeek - 15 januari 2023

    De maatschappelijke initiatieven van de zakenman Periyar maakten hem populair en zijn populariteit nam toe door zijn activiteiten in de lokale politiek. In 1919 sloot hij zich aan bij het Indian National Congress, maar verliet deze partij teleurgesteld in 1925, omdat volgens hem de partij alleen de belangen van de brahmanen diende. In 1925 richtte hij de Self-Respect Movement op en daarna de Vaikom Satyagraha. In datzelfde jaar ging hij zijn eigen politieke weg.

    De twee hersenhelften ondergaan een hiërarchie verwisseling

    Rob van Boven en Luuk Mur - 11 januari 2023

    Een vriendin brak haar voet op vier plaatsen en kwam thuis te zitten. Ze woont alleen en toen ze de thuiszorgmedewerkster vroeg een boterham te smeren voor haar, was het antwoord dat ze dit niet mocht doen volgens haar protocol.

    Paul Boersma – Meditatie en pijn

    Paul Boersma - 10 januari 2023

    We vermijden in het dagelijks leven het lijden door er instinctief omheen te gaan, of anders door het te negeren, er geen aandacht aan te schenken, het te onderdrukken. In het eerste geval gaat het om mogelijke toekomstige pijn, in het tweede om aanwezige pijn, waarbij het makkelijker is psychische dan lichamelijke pijn te negeren, en makkelijker om de pijn van anderen dan de eigen pijn te negeren. Vermijden en negeren: dit is de dierlijke kant van ons mens-zijn.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Tussen natuurlijk en onnatuurlijk vind je de deur naar non-dualiteit
    • Het jaar 2023 – dag 34 – rotterdamseriet
    • Wie straft koning Yama?
    • Boeddha in de Linie – terugblik op een verstilde periode
    • Boeken – ‘Odi en het Grote Bedoelingenboek’

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens