In het najaar 2021 beloofde ik min of meer een cursus theologie te gaan volgen. Daar ben ik nu mee begonnen. De schriftelijke cursus telt maar liefst 48 lessen en ik denk dat er over iedere les ongetwijfeld iets valt te schrijven, doordat de inhoud mij op gedachten zal brengen die ik wel wil delen. Vandaag:
Religie en godsdienst
In het verleden heb ik al eens geschreven over religie en godsdienst. (2014 / 2019) Ik citeer uit eigen werk “Het begrip ‘religie’ komt van: religiare, dat kort en bondig de betekenis heeft van: opnieuw (re-) verbinden (ligiare). Daar zijn altijd minimaal twee duidelijk van elkaar te onderscheiden objecten voor nodig, dat wil zeggen: zaken of personen die onafhankelijk van elkaar bestaan, want anders valt er niets met elkaar te verbinden.” En over godsdienst schreef ik kort en bondig samengevat dat het ging om het verlenen van diensten aan (een) god of (meerdere) goden. Wat lees ik in de cursus? Allereerst dat Cicero het begrip religie verklaart uit het Latijnse woord ‘relegere’ dat zoveel betekent als zorgvuldig in acht nemen, herlezen en overdoen. Cicero was zelf een Romein, en ik veronderstel daarom dat hij zijn taal beheerste en wist waar hij het over had. Later komen ene Lactantius en na hem kerkvader Augustinus met een verklaring waarmee de mijne overeenkomt: religie komt van religiare = verbinden.
Godsdienst is wat anders. De cursus heeft het niet over het verlenen van diensten aan (een) god of (meerdere) goden, maar spreekt over ‘het manifesteren van profane verschijnselen die daardoor geheiligd worden.’ het betekent dat er iets aan de dienst van God of een godheid wordt toegewijd. Ik denk dan: dat zegt helemaal niets over god maar alles over de mens. Het is de mens die bepaalt dat er ieder jaar een aantal feesten plaatsvinden (Kerstmis, Pasen, Pinksteren, Divali, Offerfeest, Yom Kipoer… om er maar een paar te noemen) en het is de mens die kerken, moskeeën, tempels en wegaltaren bouwt; fresco’s en andere schilderijen vervaardigd; beelden uithakt of -snijdt en rituelen verzint. Toch? Ze doen dat allemaal om hun god of goden mee te dienen, zonder hard bewijs dat die god of goden daarop zaten of zitten te wachten.
Na te hebben vastgesteld wat onder religie en godsdienst verstaan dient te worden, volgt er een overzicht van soorten theologie. Om te beginnen: Christelijke Theologie. In deze les geen woord over Islamitische theologie (niet te verwarren met Islamologie); Boeddhologie (Boeddhistische theologie kan natuurlijk niet); of Hindoeïstische filosofie. Het is mij duidelijk dat deze cursus theologie westers is en zich primair op christelijke zaken richt. Alle andere (wereld)religies en godsdiensten door een westers brilletje bezien.
De Christelijke theologie kent meerdere specialisatie. Denk aan: Bijbelse theologie; historische theologie; systematische theologie en praktische theologie. De Bijbelse theologie bestudeert de Bijbel, met daarin het Oude – en het Nieuwe Testament. De historische theologie bestudeert de geschiedenis van de religie (wat geloofden de mensen door de eeuwen heen eigenlijk; hoe ontwikkelde het instituut kerk zich; welke dogma’s werden er verkondigd etc.). De systematische theologie kijkt vooral naar andere godsdiensten en vergelijkt de geloofsinhoud van het Christendom met de geloofsinhoud van andere religies. Dat deed ze vroeger vooral om het Christelijk geloof te verdedigen tegen mensen die het in twijfel trokken of zelfs aanvielen! En tenslotte heb je dan de praktische theologie. Deze tak houdt zich – het woord zegt het al – met praktische zaken bezig: hoe steek je een pakkende preek af; welke psalmen, gezangen en andere lederen zijn godvruchtig genoeg om in een gezangenboek afgedrukt te mogen worden; hoe bouw je een kerk en waar moet je als archeoloog op letten als je gaat spitten. Heel nuttig.
En er is niet één christelijk brilletje! Er zijn er meerdere. Je hebt christelijke brilletjes met katholieke glazen, evangelische glazen, orthodoxe glazen en waarschijnlijk nog veel meer soorten. Dat is niet typisch christelijk, denk ik. De Islamitische Theologie zal – neem ik aan – ook meer brilletjes hebben; ik denk alleen maar aan alle soennitische- en sjiitische verschillen. En als je het Soefisme ook tot de Islamitische religie rekent, zullen Soefies ongetwijfeld ook een eigen Islamitische theologie hebben. Een hindoeïstische theologie bestaat vooralsnog niet. Ik denk dat dat komt doordat het hindoeïsme in staat lijkt alle theologieën te absorberen, waardoor ze er zelf geen een nodig heeft. Hindoes kennen wel allerlei filosofische stromingen, waar ik hier niet op in zal gaan. Misschien later.
Wanneer je op internet gaat zoeken naar Boeddhistische Theologie, kom je op Boeddhologie terecht. En jawel… het Boeddhisme kent ook allerlei stromingen, die het lang niet altijd met elkaar eens zijn. Het lijkt het Christendom wel, alleen zonder Christus. In plaats daarvan: Boeddha!
Ik ben benieuwd naar volgende lessen. Elk onderwerp verdient meer aandacht. Kortom: wordt vervolgd.
Willem zegt
Dank je wel dat je ons op de hoogte houdt van je cursus. Het blijft interessante materie.
Waar je zegt dat het lijkt of het hindoeïsme alle theologieën absorbeert, denkkracht zelf steeds meer dat het andersom is.
De basis van de de theologieën ligt in het hindoeïsme. Zeker als je naar de periode van ontstaan kijkt.
Het is, in het kort, lastig om alle mensen de centrale idee van het hindoeïsme te laten ervaren, dat daarom de vergelijking met bijvoorbeeld een vaderfiguur wordt gemaakt, is niet zo raar. En zie daar het begin van een godsbeeld (waar je je overigens geen beeld van mag maken).
Maar nogmaals dank, leuk om je ervaringente lezen!