‘Er is geen grotere misvatting dan te denken dat de milieucrisis te maken heeft met uitstervende dieren en planten en door de mens veroorzaakte verontreiniging en lelijkheid. Ze zijn er allemaal onderdeel van, maar het is vooral een crisis van geest en ziel.’
Het is de boodschap van Matthijs Schouten, bijzonder hoogleraar ecologie en filosofie van het natuurherstel aan de Universiteit van Wageningen en tevens boeddhistisch leraar. Volgens Schouten heeft de ecologische crisis vooral te maken met de vragen: wie denken wij mensen te zijn op deze planeet? En wat zullen we moeten worden om een duurzame toekomst op deze aarde te creëren voor onszelf en alle andere schepsels?
Schouten maakte zich zo’n veertig jaar geleden als jonge bioloog sterk voor het behoud van de hoogveengebieden in Ierland, die in hoog tempo werden afgegraven om als turfmolm te dienen voor Ierse energiecentrales. Na een lang gevecht lukte het hem en zijn collega’s om de hoogveengebieden tot beschermd gebied verklaard te krijgen. In de film keert hij er voor het eerst sinds die tijd weer terug om te zien of klimaatverandering invloed heeft gehad op het natuurgebied. Het natuurgebied blijkt door de Ieren gewaardeerd te worden, terwijl het vroeger enkel als nat en drassig wasteland werd beschouwd. Je zakte erin weg en verder kon je er niks mee, behalve opstoken. Nu wandelt men er graag en geniet er van de natuur.
Het tekent volgens Matthijs Schouten de kentering die wereldwijd gaande is: meer en meer mensen realiseren zich dat ze deel uitmaken van de natuurlijke leefwereld en dat de natuur niet louter bestaat als gebruiksvoorwerp en als voorraadschuur van de mens. Want zo is die eeuwenlang wel beschouwd.
Schouten ziet dit wereldbeeld de laatste jaren sterk kantelen, wat hem hoopvol stemt. Hij ziet het als zijn missie ons bewust te maken van het beeld dat wij van de relatie tussen mens en natuur hebben en ons te inspireren tot het inzicht dat het de basis is van ons welzijn. Hij treedt in gesprek met uiteenlopend publiek van studenten, politici en bestuurders en het bedrijfsleven en werkt samen met kunstenaars. Zo zien we hem gezamenlijk optreden met zangeres Nynke Laverman in Tivoli Vredenburg en hoe hij tijdens de Dutch Design Week het water personifieert en vanuit dat perspectief in gesprek gaat met lokale bestuurders van Eindhoven. Of hoe hij niet-westerse denkbeelden over de natuur als iets waar wij als mens onlosmakelijk mee verbonden zijn onder de aandacht brengt in het bedrijfsleven.
Matthijs Schouten werd al vroeg gegrepen door het boeddhistisch gedachtegoed. Uiteindelijk werd hij leraar in de Theravadatraditie en put hij inspiratie uit het inzicht dat je niet aan je eigen persoonlijke ontwikkeling kunt werken als je geen oog hebt voor de wereld om je heen. En dat inzicht lijkt op steeds meer plekken in de samenleving in te dalen. En zo kan het zijn dat we langzamerhand natuurlijke mensen worden die de aarde niet langer uitputten, maar in harmonie ermee leven.
De Boeddhistische Blik: De natuurlijke mens, op zondag 12 december om 15.15 uur op NPO2
