Kees Hagenaar is partner van het Sociocratisch Centrum Nederland. Hij is sinds 2003 bekend met sociocratie. Als manager in een thuiszorgorganisatie leidde hij twee divisies op basis van sociocratische principes, daarna werkte hij sociocratisch bij een onderzoeksfaciliteit van een academisch ziekenhuis. Hij geeft ook trainingen mindfulness en zenmeditatie.
Kees was in Helsinki voor de straatretraite met Roshi Frank De Waele. Tijdens het gesprek over wat te doen met het verzamelde geld, droeg Kees sociocratische beginselen bij in de besluitvorming. Kan sociocratie iets betekenen voor de Zen Peacemakers?
Helsinki, september 2017. Met zestien anderen zit ik in de avondschemering in een kring onder een afdak bij een winkelcentrum. Geluid van de straat om ons heen, muziek uit een café, snel voorbijlopende weekendgangers. Ons groepje leefde vier dagen met elkaar op straat in de Finse hoofdstad, met dat wat we bij ons hebben: de kleren die we aan hebben, een slaapzak, een tas en een kopie van ons identiteitsbewijs.
Geld verdelen
Er is twee uur beschikbaar om binnen de groep overeenstemming te bereiken over het verdelen van € 6.000. Dat bedrag hebben we bij elkaar gebedeld in eigen (familie)kring voor gemaakte onkosten, sociale projecten (de boeddhistische term voor bedelen is dana) en de begeleiding van de spiritholder Frank De Weale Roshi. Als methodiek gebruiken we de lege besluitvorming consent genaamd, een van de vier basisprincipes van de Sociocratische Kring Methode.
De Finse organisator van de straatretraite opent het gesprek. Hij is tevens de penningmeester van deze dagen. Hij heeft meteen een voorstel: een kwart voor de spirit holder – Frank is niet bij dit gesprek aanwezig. De resterende driekwart is voor de sociale projecten. Hij stelt voor om hiermee in te stemmen en kijkt de kring rond.
Wat nu? Iemand zegt dat ook de organisator kosten heeft gemaakt en ook recht heeft op een vergoeding. Verder zijn er wat reacties door elkaar. Zo ontstaan er vragen, zijn er onduidelijkheden en stokt het gesprek.
consentprincipe als hulpmiddel
Ik zou met de groep kennis willen delen over hoe je consent kunt gebruiken om op basis van gelijkwaardigheid tot een besluit te komen. Ik ben bekend met sociocratie en vraag spreektijd om mijn kennis over consentbesluitvorming te delen. Vanuit mensperspectief zijn we gelijkwaardig aan elkaar, vanuit de rol die we vervullen (professie) en de daarbij behorende kennis en kunde zijn we juist ongelijkwaardig aan elkaar. Van sociocratie vormen 4 principes de basis[i]. De belangrijkste is de consentvorming. Dit betekent dat je geen overwegend bezwaar hebt tegen de besluitvorming.
Voor het voorliggende vraagstuk om het beschikbare bedrag van € 6.000 te verdelen is het principe van consentbesluitvorming zeer bruikbaar. De organisator vraagt of ik het gesprek zou willen leiden en in een consentronde blijkt dat niemand daar overwegend bezwaar tegen heeft.
een veto zit consent in de weg
Eerst hield ik een ronde over het bedrag dat toegekend diende te worden aan de vijf sociale projecten enerzijds en het bedrag voor de spiritholder anderzijds. Hoewel de meningen dicht bij elkaar lagen, was er een persoon die vasthield aan haar eigen mening over de minimumhoogte van het bedrag voor de sociale projecten. Op mijn uitnodiging om hiervoor argumenten aan te dragen ging de persoon niet in. Je zou dit als een voorbeeld kunnen zien van het uitspreken van een veto. De kracht van het besef van de mogelijkheid van wel of geen overwegend bezwaar is dat je weg kunt blijven van je persoonlijke smaak of (negatieve) ervaring. Als je vanuit je kennis en kunde onmogelijkheden ziet of je ziet een niet gewenste situatie, zal je dit als een overwegend bezwaar inbrengen. Als de groep dit bezwaar erkent en het leidt tot een aanpassing, neemt de kracht van het besluit toe!
verschillen in visie zitten consent in de weg
Er was meer dat de besluitvorming moeilijk maakte. Hoewel het internationale gezelschap in het Engels verstaanbaar kon converseren, bleek de interpretatie van dat wat gezegd werd verschillend. Ook van invloed op de keuzes was de persoonlijke ervaring van het al dan niet ontvangen van een vergoeding voor werk dat men deed voor boeddhistische organisaties. Dan was er ook nog een verschil in visie op dana. Uiteindelijk diende er zich een impasse aan, wat leidde tot toenemende spanning en een kort pittig Fins dispuut (het gros van de groep bestond uit Finnen). De tijdsdruk nam toe omdat we in principe twee uur tot onze beschikking hadden om op basis van het consentprincipe tot een besluit te komen.
Hoewel de gespreksrondes hielpen om elkaars ideeën en meningen te leren kennen, kwam het niet tot consent om een bedrag vast te stellen voor de sociale projecten. De persoonlijke meningen over wat men het belangrijkste project vond liepen te veel uiteen.
een directief voorstel
Als sociocratisch gespreksleider ben je verantwoordelijk voor het verloop van het gesprek en kan je creatieve interventies doen en juist ook er voor kiezen om de spanning op te zoeken. Omdat we met elkaar niet tot een voorstel over de verdeling van gelden voor de sociale projecten kwamen, stelde ik vrij directief voor om eerst te spreken over bedragen voor de spiritholder en de Finse organisator. Deze omkering gaf verwarring, en juist ook ruimte: het perspectief veranderde. Binnen 20 minuten verleende de groep consent aan het te vergoeden bedrag voor de organisator en spiritholder. Met als gevolg dat er ook consent was over het totale bedrag voor de sociale projecten. Daarmee sloten we voor dat moment het overleg af.
consent voor een magisch voorstel
Op de laatste ochtend van de retraite dienden we toch echt overeenstemming met elkaar te bereiken over de verdeling van het geld voor de projecten. Tussen de groepsleden waren er verschillen in betrokkenheid te zien ten aanzien van de inhoud, de vorm, en de mate van je aangesproken voelen door de projecten. Hoe die te overbruggen?
In de vroege ochtend van deze laatste dag werd ik wakker met een magisch idee: iedere deelnemer 10 punten geven die hij vrijelijk mocht verdelen over de vijf projecten. Het totaal van de punten per project zou omgerekend worden naar een percentage. Op basis van het opgetelde percentage kon het bedrag berekend en toegekend worden.
En zo geschiedde: als gespreksleider bracht ik mijn voorstel om te komen tot verdeling in en vroeg consent voor dit voorstel. Iedereen vond het een goed idee, er waren geen overwegende bezwaren. Ik had op een A4 de namen van de deelnemers onder elkaar gezet en vijf kolommen gemaakt met de namen van de projecten. Alle deelnemers kende een eigen verdeling toe en 20 minuten later was de uitslag bekend. Iedereen tevreden!
conclusie
Voor Zen Peacemakers, die vanuit niet-weten werken, is consentvorming een mooi middel om tot besluiten te komen. Het is mogelijk een besluit te nemen op basis van sociocratische principes met mensen die geen kennis hebben van de sociocratische regels. Er is wel een belangrijke voorwaarde: het proces moet echt geleid worden door gespreksleiders die juiste scholing hebben gehad in het werken met sociocratie en die ervaren zijn in het nemen van consentbesluiten. Mijn bijdrage was dat ik de rust kon bewaren, de procestijd wist te gebruiken, de spanning wist op te zoeken en te benutten en creatief ben in het vinden van een oplossingen. En mogelijk nog belangrijker, ik geniet echt van dat wat er in de groep gebeurt en hoe een ieder recht wordt gedaan.
[i] Dit zijn de 4 principes van sociocratie:
- Consentvorming. Niemand heeft overwegend bezwaar tegen de besluitvorming. Er worden per onderwerp drie rondes gehouden: beleidsvormend (het ontstaan van het idee), meningsvormend waarbij iedere aanwezige zijn mening en voorwaarden uitspreekt en de besluitvormende ronde, waarbij ieder wel of niet zijn consent geeft. Indien een of meerdere personen geen consent verleent is er geen aangenomen besluit.
- Het hele universum (ook zoals wij als mens bestaan) functioneert vanuit het kringproces waarbij drie kenmerken altijd aanwezig zijn: leidinggeven aan het proces, uitvoeren (actie) en meten van het resultaat in relatie tot dat wat er vooraf als beleid afgesproken is.
- Dubbele koppeling. Zo wordt er in organisaties naast de leidinggevende een of meerdere personen uit de groep gekozen die in het beleidsvormende orgaan ( of kring) namens de groep meet of de beleidsvormende voorstellen uitvoerbaar gaan zijn.
- Verkiezen van personen op basis van consent. Zie drie, de vertegenwoordiger(s) van de groep worden gekozen op basis van positieve argumenten.
Nog een theoretische aanvulling: Consent gaat boven de overige vormen van besluitvorming zoals: de democratische, dwz besluit van de meerderheid, de autocratische, waarbij een iemand vanuit macht beslist, de magische besluitvorming, zoals je doet bij kop of munt en het recht van het uitspreken van een veto.
