• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Een normatieve knip in het boeddhisme

Een normatieve knip in het boeddhisme

7 mei 2016 door Jules Prast

Waarom ben jij zo gebeten op Stephen Batchelors boek After Buddhism, vroeg een lezer mij. Vandaag voer ik de discussie weer op Facebook. Het gaat mij om twee principekwesties, de rol van geloof en die van nondualiteit in het boeddhisme.

In boeddhisme betekent geloof meestal niet geloven in een externe macht, zoals God. Geloof betekent wel: geloof in jouw boeddhaweg, dus geloof dat in de buurt komt van vertrouwen. Het kan ook betekenen: geloof in de zin van toevlucht nemen tot Boeddha, Dharma en Sangha, een van de oudste boeddhistische rituelen.

after buddhism stephen batchelor boekomslagStephen Batchelor zegt in After Buddhism: wij moeten de vier Edele Waarheden verstaan als vragen, niet als geloofsartikelen. Wat hij bijv. verwerpt is ‘geloven’ dat begeerte de oorzaak van lijden is. Ik vind dit eerder een interpretatie dan geloof, maar wie dit soort ‘geloof’ koestert, is in de definitie van Batchelor al een religieuze boeddhist. Dit thema uit hoofdstuk 1 werkt hij in zijn boek verder niet echt uit. Het is een beetje van ‘wie niet op mijn manier seculier boeddhist is, is religieus’. Als je op dit rationalistische denkspoor blijft, dan kun je de vormkrachten die in boeddhisme aan het werk zijn, nooit ten volle begrijpen, Theravada inbegrepen.

Boeddhisme is een verlossingsleer. Verlossing is per definitie een begrip met religieuze connotaties. Nirvana is geloof. De weg die leidt naar nirvana is geloof. Meditatie en mindfulness als uitdrukking van de kracht van spirituele transformatie zijn modern geloof par excellence (de meeste boeddhisten in de wereld mediteren niet, hoor). En daar begint het pas. Geloof is mijns inziens bijv. ook geloven in een lineair tijdsperspectief, een kenmerk van moderniteit. Maar zo diep boort Batchelor niet. Hij wil de boodschap van de ware Boeddha uitsnijden uit de tentakels van vedisch bijgeloof. Dat is zijn missie, zijn monofocus, en ondertussen vergeet hij de flanken af te dekken.

Is de Boeddha de ontwaakte mens Gautama of is de Boeddha een historische gestalte in een reeks Boeddha’s, een gestalte die in de tijd naar voren treedt als de manifestatie van ‘bodhi’, de kracht van ontwaken, die in het universum als het ware is voorgeprogrammeerd? Deze vraag gaat al terug naar het oudste boeddhisme, maar zeker in de meeste Mahayana-scholen wordt deze vraag expliciet bevestigend beantwoord. De Boeddha wordt daar ervaren als een kosmisch wezen, de Dharma als lichaam van de Boeddha vind je (mits je met een gezuiverd orgaan waarneemt) in de tastbare realiteit van krekels, het gras, vogels en ook mensen. Die realiteit is niet buiten jou, jij bént die realiteit en bodhi is in jou met alle andere krachten die jij vertegenwoordigt. Zo ongeveer komt Mahayana aan het begrip boeddhanatuur.

Stephen Batchelor
Stephen Batchelor

Dit stuk boeddhisme kom je in After Buddhism echter niet tegen. Batchelor bekritiseert de twee waarhedenleer (absoluut/relatief) en situeert deze ergens in de Prajnaparamitaliteratuur, terwijl je deze ook al in de Pali Canon kunt vinden. Mahayana als stroming houdt bij hem ongeveer op bij Nagarjuna (dus in India) en diens Madhyamika-school, alsof je daarna geen Yogacara, Tientai en Huayen hebt gehad – met belangrijke aanvullende geloofstalen én aanknopingspunten om boeddhisme met westers denken te verbinden. Ik denk dat Batchelor deze stromingen wel kent, maar hij verwerpt nondualiteit en dan doen ze niet meer terzake. Het is een oude discussie: ‘echt’ boeddhisme is canonboeddhisme, nondualiteitsboeddhisme is meer een soort Advaita Vedanta.

Om nog maar te zwijgen over het reine-landboeddhisme en Shinran: Amida’s genade afroepen met de nembutsu is niet alleen ‘Aziatische folklore’ maar ook een vorm van beoefening die goed aansluit bij ons tegenwoordige zenboeddhisme, kan ik uit ervaring verzekeren. Shinran ontwerpt misschien wel de vorm van boeddhisme waarin geloof het meest centraal staat. En Amida, ja, die is een andere figuur die de bodhi manifesteert als boeddha. Boeddhisten zijn van oudsher minder gepreoccupeerd met de facticiteit van het gebeuren in de tijd dan wij nu, hoewel in Mahayana (en zeker bij Zen) ook het bewustzijn bestaat dat beeld en verbeelding hulpmiddelen zijn van onze geestelijke zelfervaring en niet het zijnsaspect van de werkelijkheid vertegenwoordigen.

Voor mij zijn de doctrines van Mahayana onderdeel van een geloofstaal die betrekking heeft op leven en werkelijkheid. Evenzo hebben oudere boeddhistische scholen, Theravada inbegrepen, geloofstalen en doctrines ontwikkeld die je niet één op één kunt grondvesten in een rationele interpretatie van teksten in de Pali Canon. Ik heb nieuws voor Batchelor: alle boeddhisten geloven in een versie van verlossing; boeddhisme is zo religieus als het maar zijn kan.

Daarmee sta ik lijnrecht tegenover de stroming in het westerse boeddhisme die van boeddhisme een soort waardenvrije wetenschap wil maken. Wij, boeddhisten, geloven allemaal iets en de folklore, het ritueel, de liturgie, het geloof in bodhisattva’s als Kwan Yin (compassie) en de nembutsu als bevrijdingsinstrument, maken allemaal deel uit van de ‘theologie’ van het boeddhisme. Batchelor omschrijft zijn project in After Buddhism als een nieuwe ‘systematische theologie’ van het boeddhisme. Maar dat deel van het boeddhisme dat niet in zijn denkraam past, laat hij gewoon weg.

Ik geloof, met o.a. Huayen (de school rond de Avatamsaka Sutra), dat wij het hart van de Boeddha kunnen binnengaan, zoals Thich Nhat Hanh dit beschrijft in zijn boek Het Hart van Boeddha’s leer. Daarom heb ik dit voorbeeld ook gekozen in een eerder artikel in het Boeddhistisch Dagblad.

Batchelor wil de hele tijd paralellen trekken tussen Gautama en Griekse filosofen, maar heeft te weinig oog voor hetgeen boeddhisten beoogden te verklaren met hun theologische of filosofische theorieën door de eeuwen heen. Hij verwerpt de basis van Mahayana met zijn kritiek op de twee waarheden en leegte. Klaar is Kees.

Volgens mij is Batchelor in de figuur van een ‘cleane’, rationele Boeddha meer op zoek naar zichzelf dan naar de waarheid over boeddhisme. En het is zo jammer, want hij verwijst her en der naar postmodernistische filosofen die in de moderne tijd het Grote Verhaal hebben afgeschaft, ten faveure van de micro-narratives van kleinere groepen. Jij jouw Boeddha en ik de mijne; we moeten niet meer denken in waarheden en ideologieën maar in termen van waarachtigheid en verdraagzaamheid. Batchelor probeert volgens mij zijn levenslange worsteling met boeddhisme te transformeren in een groot verhaal dat ook zijn magnum opus moet zijn. Hij doet goed vakmanswerk aan de voorkant (tekstanalyse van de canon en geschiedenis van het oerboeddhisme), maar vergeet de achterkant en de flanken. Ik vind zijn artikel over Buddhism 2.0 van een paar jaar geleden beter dan de uitwerking in After Buddhism.

De reden dat ik me verzet tegen Batchelors boek is dat hij impliciet een normatieve knip maakt binnen het boeddhisme: dit hoort er wel bij, dat niet. Zo kún je het lezen; ik waarschuw voor het risico daarvan terwijl andere mensen zich misschien op andere delen van het boek richten.

Categorie: Columns, Jules Prast, Mahayana, Pali-Canon, Theravada Tags: After Buddhism, Batchelor, ontwaken, realiteit, Shinran

Lees ook:

  1. Een neo-boeddhistische litanie van niet-weten
  2. De skandha’s zijn leeg
  3. De integrale benadering van religie
  4. Jon Kabat-Zinn is geen hedendaagse Shinran

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. bart zegt

    7 mei 2016 om 12:23

    Schriftgeleerden en Fariseërs

    • kees moerbeek zegt

      7 mei 2016 om 13:47

      Het zal ongetwijfeld komen omdat je wel de westerse boeddhist uit het calvinisme kunt halen, maar niet het calvinisme uit de westerse boeddhist.

      Hoe het ook zij, schriftgeleerden, farizeeërs en tollenaars hebben allemaal de boeddhanatuur :-) En dat is een mooi gegeven.

      • bart zegt

        7 mei 2016 om 21:15

        zeker.

  2. Siebe zegt

    8 mei 2016 om 11:37

    Hallo Jules,

    Eigenlijk geven heel wat sutta’s aan hoe het zich geestelijk ontwikkelt als je de leer van de Boeddha beoefent. Hoe ontwikkelt het zich?

    Als je de zaken ziet zoals ze zijn, zie je dat je niks kunt vasthouden. Je ziet dat al het geconditioneerde weer uiteenvalt, ophoudt te bestaan, eindigt. Dus innerlijk vastklampen is eigenlijk zinloos. Alleen maar pijnigend. Geen weg tot heil.

    Daarom is dat begeren en willen vasthouden of zelfs iets willen ervaren, een verkeerde vorm van zelfzorg, eerder een vorm van zelf-belasting.
    En iemand die dit werkelijk ziet, er ook echt achter staat, die zal ophouden het geconditioneerde, in welke vorm ook, uit te nodigen, te bekoren, er naar te verlangen, het te wensen, er op te hopen etc.

    Zo wordt diens geest rijp, en passieloos naar het geconditioneerde, geven de sutta’s aan. Hij keert zich naar het ongeconditioneerde aldus, dit is vredig, beëindiging, kalmering van alle formaties etc.

    Die omslag maken in de geest, dat is natuurlijk heel lastig maar dat is wel iets wat heel veel wordt beschreven in de sutta’s.

    Ik denk dat het meestal hier wringt. Dat iemand die omslag niet kan maken.

    Het toont de omslag in voeding. Een niet geinstrueerd mens ziet begeerte als een reddingslijn.
    Door begeerte te volgen ervaar je immers even iets lekkers, zie je mooie dingen, kom je op mooie plaatsen etc. Dus even is onvoldaanheid weg.
    Maar de Boeddha geeft aan dat deze manier van voeden niet leidt naar het einde van onvoldaanheid maar deze eigenlijk alleen maar verdiept. Het leidt al helemaal niet tot vrijheid, eerder afhankelijkheid.

    Hoewel deze boodschap eenvoudig te begrijpen is, ga er maar aan staan.

    Op een gegeven moment kom je toch jezelf tegen, in de zin dat je ziet hoe je altijd onvoldaanheid oplost en eigenlijk niet anders kunt dan begeerte of hunkering gehoorzamen. Je leert jezelf op een manier kennen waarin je niet lijkt op de edele leerling die de Boeddha beschrijft. Das niet leuk.

    Nu is het moment, ga je dan de boodschap van de Boeddha ondermijnen of neemt iemand echt toevlucht?
    Ik vermoed dat de behoefte om de leer van de Boeddha te veranderen hierin schuilt dat het zo wringt. Dat je maar niet lijkt op die edele leerling. Dat je de omslag in voeding niet voor elkaar krijgt.

    Siebe

Primaire Sidebar

Door:

Jules Prast

Jules Prast (1961) is van origine historicus en journalist, maar bracht het grootste deel van zijn werkzame leven door bij overheid (ministerie van Financiën) en bedrijfsleven (ABN Amro en Philips). Hij is voormalig reserve-officier van de Koninklijke Luchtmacht. Van 2012 tot 2025 schreef hij zeer regelmatig voor het Boeddhistisch Dagblad en sindsdien incidenteel. Onder zijn dharmanaam Taigu (Japans voor ‘grote dwaas’) worden veelal oudere stukken over spiritualiteit herplaatst. Als Jules schrijft hij over de actualiteit en andere wereldse onderwerpen. Behalve door Thich Nhat Hanh en zen wordt hij diep bewogen door Shinran en de nembutsu. De complementariteit van christendom en boeddhisme vormt een terugkerend thema in zijn werk. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 29 mei 2025
    Rust, eenvoud en tevredenheid
  • 31 mei 2025
    Workshop meditatie | Omgaan met tegenslag en pijn
  • 1 juni 2025
    Thuiskomen in het lichaam - Meditatiedag met Lex van Heel
  • 2 juni 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 3 juni 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 4 juni 2025
    Zen Spirit zenmeditatie Arnhem, 1e helft 2025 8 januari-25 juni
  • 4 juni 2025
    Zenmeditatie in Leiden
  • 5 juni 2025
    Introductieworkshop ‘Leven vanuit Vrijheid’
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Deconstructie van het godsbeeld van Pseudo-Dionysius

    Hans van Dam - 23 mei 2025

    Over het verschil tussen weten-wat-niet en niet-weten.

    De wolk van niet-weten

    Hans van Dam - 22 mei 2025

    Over beeldloze mystiek en mystiekloze beelden.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • PAN-NL – Meeste aardbeien, kropsla en druiven bevatten PFAS
    • Hoe noem je iemand die de lege leer uitlegt?
    • Het jaar 2025 – dag 150 – voedseldropping
    • ‘Hulpplan’ VS en Israël: meer concentratiekamp dan hulpverlening
    • Ad van Dun – Zelfonderzoek – jezelf en de werkelijkheid steeds beter leren kennen

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.