Jules Prast eindigde deze week zijn reactie op de gifgasaanval in Syrië met de opmerking dat hij ook niet weet wat een boeddhistisch antwoord is. Net als ieder ethisch model, biedt het boeddhisme geen directe handleiding voor welke keuze je als individu moet maken. Wel biedt het boeddhisme een structuur die je kunt gebruiken om een weloverwogen keuze te maken.
De structuur van “de vier edele waarheden” is opgebouwd uit een analyse van de ‘basis’, een gesteld ‘doel’ en de conclusie welk ‘pad’ van basis naar doel kan leiden. Voor een ‘boeddhistisch’ antwoord kun je hier gebruik van maken, en na gelang wat je als ‘basis’ neemt en wat je als ‘doel’ neemt zul je tot verschillende antwoorden komen.
Als je doel is om te werken aan je persoonlijk welbevinden of gemoedsrust, leert het boeddhisme dat de basis voor je analyse niet de situatie is waardoor je verstoord raakt, maar je eigen mentale verstoring. Wanneer je geraakt wordt door ‘het nieuws’ en die geraaktheid een probleem voor je is, en je doel is ‘gemoedsrust’, dan zou het juiste pad weleens via het meditatiekussentje kunnen verlopen. Ook zou je kunnen overwegen het nieuws niet meer tot je te nemen. ‘Nieuws’ is immers nieuws omdat het ons niet onbewogen laat. Dat wat je gemoedsrust in het geheel niet verstoort is niet interessant om als ‘nieuws’ te duiden.
Wanneer je ‘het nieuws’ echter wilt gebruiken om compassie en wijsheid te ontwikkelen dan is er een andere basis en een ander doel die om een ander pad vragen. Je laten raken door het nieuws kan daar een onderdeel van zijn.
Nu is er nog een andere mogelijkheid wanneer je met lijden geconfronteerd wordt en dat is dat je de ander wilt helpen aan het lijden te ontkomen. Je kunt dan als doel nemen dat je de ander wilt leren om ongeacht de situatie haar of zijn gemoedsrust te behouden, je kunt ook als doel stellen dat je de situatie wilt veranderen. Sommige situaties bieden nu eenmaal niet de mogelijkheid om het lijden van slachtoffers en daders te verminderen door meditatie-instructies te verspreiden.
Om een antwoord te vinden op de vraag wat je zou kunnen doen, is het dus van belang om te analyseren wat het probleem is waar je wat aan zou willen doen. Meditatie kan zeer doeltreffend zijn om aan je eigen geest te werken, daardoor zal het probleem ook op een andere wijze aan je verschijnen. Het lijden van de ander los je er echter niet mee op, dat vraagt om een andere aanpak.
Shantideva zou ooit gezegd hebben: “Als je het kunt veranderen, hoef je je geen zorgen te maken. Dan moet je het veranderen. Als je het niet kunt veranderen, hoef je je geen zorgen te maken. Daarmee kun je het ook niet veranderen”. De wijsheid van deze uitspraak zit hem niet alleen in wat hij zegt over zorgen maken, maar ook in de vraag of je een situatie kunt veranderen, en dus ook wat je kunt veranderen. Je kunt altijd wat doen aan je eigen gemoedsrust, maar je kunt niet altijd de situatie veranderen.
Boeddhisme toont zich daarmee van haar meest pragmatische kant. Zorgen maken helpt niet, maar ‘geen zorgen maken’ verandert ook niks aan een situatie. De vraag is dan of je genoegen neemt met ‘geen zorgen maken’ of is je doel een ander?
Bij keuzes die er gemaakt worden is het niet altijd duidelijk wat men als basis en doel beschouwt. Zo las ik b.v. vandaag een bericht over mogelijke acties van de Verenigde Staten. “Het doel is niet om het regime van president Assad omver te werpen, maar om duidelijk te maken dat het inzetten van chemische wapens wordt afgestraft”. Waarom is het doel niet er voor zorgen dat er geen chemische wapens meer gebruikt worden? Je kunt een bom op een paleis van Assad werpen en je doel om duidelijk te maken dat het inzetten van chemische wapens wordt afgestraft is bereikt, maar daarmee voorkom je niet dat er weer chemische wapens gebruikt worden. Het heeft er de schijn van dat men er niet goed over nagedacht heeft, maar zich genoodzaakt voelt iets te doen.
(met dank aan Jules Prast, die een interessant probleem voorschotelde en aan o.a. Menno Prins en Tom die met hun reacties het probleem nog interessanter maakten.)
Tom zegt
Bull’s eye, Robert!
Nog een toevoeging/vraag: Als we niets kunnen doen aan het geweld, het gebruik van gifgas kunnen we het lijden verminderen door met mededogen een onderdak in Nederland te bieden aan hen die noodzakelijkerwijs het geweld en daarmee hun vaderland moesten verlaten. Hier, in Nederland, is geen oorlog, geen gifgas maar wel een dak boven het hoofd, een eenvoudige maaltijd en een luisterend oor en een begrijpend hart. Of toch niet???? Wij hebben er de ruimte en de wil wel voor.